زندگینامه روح الله خالقی (۱۲۸۵-۱۳۴۴)
روح الله خالقی سال ۱۲۸۵ شمسی در خانواده ای دیوان سالار در کرمان به دنیا آمد. پدرش میرزا عبدالله خان منشی و مادرش مخلوقه خانم بودند که در باغ شاهزاده ماهان کرمان که عمارت حکومتی بود، زندگی می کردند.
در چندماهگی به همراه خانواده به تهران مهاجرت کرد. تحصیلات ابتدایی اش در تهران و شیراز و اصفهان گذراند. در تهران به مدرسهٔ آمریکایی ها رفت و در آنجا همراه سایر شاگردان سرود هم می خواند.
علاقه و توجه به موسیقی در خانوادهٔ خالقی امری معمول بود؛ پدر و مادر هر دو تار می نواختند و پدر مدتی شاگرد استادان مطرح این ساز بوده است. همچنین خانوادهٔ او با میرزا غلامرضا شیرازی، نوازندهٔ تار، رفت وآمد و آشنایی داشته است و فرزندان، وی را «عمو» می خوانده اند.
با انتقال پدرش به شیراز در سال ۱۲۹۵شمسی، در شهریور ۱۲۹۷ شمسی به همراه خانواده به این شهر رفت. در آنجا از آموزش های میرزا نصیر فرصت در زمینهٔ عروض و نقاشی استفاده نمود. همچنین آموختن موسیقی را نزد شوهر عمه اش میرزا رحیم شروع کرد و از او بیش از یک سال ویولن می آموخت.در سال ۱۳۰۲ شمسی به مدرسهٔ عالی موسیقی رفت و در آنجا تحت نظر علینقی وزیری آموختن موسیقی و نواختن ویولن را آغاز کرد.
در سال ۱۳۰۳ شمسی با وجود مخالفت پدرش، تصمیم گرفت صرفاً به مدرسهٔ موسیقی برود. پدرش با وجود علاقه ای که به موسیقی داشت، با موسیقی یاد گرفتن وی مخالف بود و در نتیجه او مدتی پنهانی به مدرسهٔ موسیقی می رفت. در تابستان سال ۱۳۰۴شمسی، چهار کنسرت به رهبری وزیری در مدرسه اجرا شد که خالقی نیز در آن ها به عنوان نوازنده حضور داشت.
در دو سال آخر تحصیلش، شهرداری تهران کافهٔ بلدیه را بنیاد کرد و برای آن نیاز به یک دستهٔ ارکستر ایرانی داشت. تشکیل دادن این دسته به خالقی پیشنهاد شد و او این کار را انجام داد.
خالقی یاد دادن موسیقی را از ۱۳۰۷ شمسی در مدرسهٔ ورزش آغاز کرد. بعد از لیسانس نیز به هنرستان عالی موسیقی رفت و در آنجا تدریس کرد.
در سال ۱۳۱۰ شمسی از دارالفنون دیپلم گرفت و وارد دارالمعلمین شد. در خرداد سال ۱۳۱۳شمسی، دارالمعلمین به «دانشسرای عالی» تغییر نام یافت. خالقی مدرک لیسانس خود را از این دانشسرا در رشتهٔ فلسفه و ادبیات دریافت نمود.
وی در ۱۳۱۴ شمسی وارد خدمت دولتی در وزارت فرهنگ گردید و در ۱۳۱۷ شمسی معاون دفتر وزارتی وزارت فرهنگ شد. در ۱۳۲۰ شمسی به پیشنهاد وزیری، معاون ادارهٔ موسیقی کشور و نیز معاون هنرستان عالی موسیقی شد. در ۱۳۲۵ شمسی مدتی در وزارت کار و تبلیغات کار کرد. در ۱۳۲۷ شمسی متصدی دبیرخانهٔ هنرهای زیبا شد. در ۱۳۲۸شمسی هنرستان موسیقی ملی را تأسیس کرد و رئیس آن شد.
در سال ۱۳۳۴ شمسی در چارچوب برنامه های انجمن ایران و شوروی به این کشور سفر کرد. همچنین در ۱۳۳۵شمسی، سفرهایی را به کشورهای رومانی، فرانسه و هندوستان انجام داد. دستاورد وی از سفر هند، مجموعه مقالاتی در زمینهٔ موسیقی و رقص در این کشور بود.
روح الله خالقی آهنگساز و موسیقیدان و مورخ تاریخ موسیقی و سردبیر چند نشریه فرهنگی موسیقایی سالها در رادیو ایران نیز فعالیت داشت و از جمله رئیس شورای موسیقی رادیو بود و برنامه های رادیویی «یادی از هنرمندان درگذشته» و «ساز و سخن» را راه اندازی کرد. وی همچنین، سرپرست ارکستر گل ها نیز بود.
از آهنگ های ساخته خالقی که در این دوره بسیار موردپسند بود و از رادیو بسیار پخش می شد «رنگارنگ شماره یک» در دستگاه اصفهان بود. همکای او با غلامحسین بنان و نیز مرتضی خان محجوبی آثاری ماندگار را در تاریخ موسیقی گل ها و نیز موسیقی ایران رقم زد.
از جمله شناخته شده ترین ساخته های روح الله خالقی می توان به سرود ای ایران اشاره کرد که از آن به عنوان سرود ملی غیر رسمی یاد می شود.
علاوه بر آن خالقی مولفی چیره دست بود و در کارنامه کاری او بیش از ۱۴ کتاب به چشم می خورد و در کنار آن او کار روزنامه نگاری هم می کرد و سردبیر چند نشریه موسیقایی و فرهنگی بود.
مهمترین کتاب خالقی سرگذشت موسیقی ایران است که از جمله مهمترین منابع درباره تاریخ موسیقی ایران به شمار می رود.
خالقی در سال ۱۳۳۸شمسی به در خواست خود از اداره کل هنرهای زیبا بازنشسته شد اما همچنان به فعالیت های هنری خود ادامه داد.
خالقی در ۱۳۴۴شمسی در سالزبورگ در اتریش پس از چند عمل جراحی ناموفق، بر اثر سرطان معده درگذشت و در گورستان ظهیرالدوله در تهران دفن شده است. سه فرزند خالقی گلنوش، فرهاد و فرخ نام دارند.
بعد از درگذشت خالقی جلد سومی هم بر اساس مقالاتش در نشریات به کتاب سرگذشت موسیقی ایران افزوده شد که این کار به توصیه دخترش گلنوش خالقی و علی تجویدی جلد سوم را تدوین کرد که به همراه دو مجلد دیگر در یک کتاب از سوی انتشارات ماهور به بازار موسیقی عرضه شد.
کتاب ای ایران نوشته گلنوش خالقی (مجموعه ای از نوشته ها و سفرنامه های روح الله خالقی) و سرگذشت روح الله خالقی، نوشته سید ابوالحسن مختاباد از دیگر آثاری است که به زندگی این محقق و موزیسین نامدار اختصاص یافته است.
به نقل از همشهری آنلاین - کد خبر 313583
مطالب مرتبط
