سالگرد جنگ جهانی اول ، وداع با اسلحه و دکتر ژیواگو

سالگرد جنگ جهانی اول ، «وداع با اسلحه» و «دکتر ژیواگو»

در همه کشورها و در تمامِ دوران ها، جنگ موضوع بسیار تأثیرگذاری در ادبیات کشورها بوده است. بسیاری از کتاب های مشهور، برگرفته از داستان های واقعیِ این جنگ ها و یا حاصلِ تجربه حضور نویسنده ها در جنگ بوده اند. جنگ جهانی اول نیز تاثیر زیادی بر ادبیات قرن بیستم گذاشت. 

امروز، ۱۱ نوامبر، روز پایان یافتن جنگ جهانی اول است. در سالِ ۱۹۱۸، با معاهدۀ «ترک مخامصه» میانِ کشورهای درگیرِ جنگ و تسلیم آلمان در برابر متفقین، این جنگ ساعت ۱۱ صبحِ روز ۱۱ نوامبر و در شهر کومپین فرانسه به پایان رسید.

هر سال ۱۱ نوامبر یعنی روزِ تمام شدن جنگ جهانی اول، کشورهای مختلفی مانند روسیه، فرانسه و آمریکا، مراسمِ بزرگداشت کشته شدگان جنگ را برگزار می کنند. به این مناسبت وبلاگ طاقچه قصد دارد این یادداشت را به معرفی دو کتاب اختصاص دهد که در بسترِ این جنگ رخ داده اند.

دکتر ژیواگو

رمانِ دکتر ژیواگو، اثری مشهور و از آثار ادبیات روس است. کتابی که زندگیِ مردم روسیه را در درگیری های جنگ جهانی اول و همچنین انقلاب اکتبر روسیه در اوایل قرن بیستم روایت می کند.

داستان کتاب دکتر ژیواگو

یورا ژیواگو اشراف زاده ای یتیم است که در مسکو متولد شده و با تونیا، دختری از خانواده های مرفهِ مسکو ازدواج کرده است. او پزشکی شاعر است و شعرهایش ضد جنگ و ضد انقلاب روسیه است. در کنارِ داستان یورا، داستانِ لارا، قهرمان زنِ داستان هم روایت می شود. زنی که در اثر مرگ پدرش فقیر شده و وکیل خانوادگیشان (کوماروفسکی) از او سوءاستفاده می کند.

لارا که اکنون ازدواج کرده است، به همراه همسرش به شهری دور مهاجرت می کنند تا از نفوذ کوماروفسکی خارج شوند. با شروع جنگ، یورا به عنوان پزشک به جبهه می رود. همسرِ پر شر و شورِ لارا هم در درگیری های این جنگ مفقود می شود و لارا برای یافتنِ او، به عنوان پرستار به جبهه می رود.

در جبهه، لارا و یورا عاشق همدیگر می شوند اما هیچ کدام در این جهت اقدامی نمی کنند و هر کدام به خانه هایشان بازمی گردند. یورا به مسکو بازمی گردد و متوجه می شود که خانۀ آن ها، حالا به خانه ای اشتراکی تبدیل شده است. دولت هم اشعارِ او را غیرمجاز و در جهتِ براندازیِ نظام تشخیص داده است و به دنبال اوست. لارا هم به خانه اش برمی گردد و متوجه می شود که همسرش به یکی از رهبران پرنفوذ حزب تبدیل شده است.

تونیا، همسر دکتر ژیواگو باردار است و همین موضوع، ژیواگو را در دوراهیِ بازگشت نزد لارا و ماندن کنارِ تونیا قرار داده است. در این میان، همسر لارا هم دستگیر شده و جانش در خطر است. کاماروفسکی پیدا می شود و از آنجا که بسیار پرنفوذ است، به لارا پیشنهاد می دهد که در ازای آزادکردنِ همسرش با او به کشورِ دیگری فرار کنند.

زندگیِ این شخصیت ها، در کنارِ تلاطمِ جنگ جهانی اول و انقلاب روسیه، خواننده را از ابتدای کتاب، تا انتهای آن با خود همراه می کند. در سراسرِ این رمان، فضای اجتماعیِ روسیه، از بی عدالتیِ حکومت تزاری روسیه و همچنین شروعِ جنگ جهانی و جبهه های جنگ و انقلاب روسیه را توصیف می کند و خواننده را علاوه بر فضای داستان، درگیرِ اتفاقاتِ اجتماعی روسیه می کند.

بوریس پاسترناک

نوشتنِ دکتر ژیواگو در سال ۱۹۴۶ آغاز شد و تکمیل آن حدود ده سال طول کشید. بوریس پاسترناک، شاعر و نویسندۀ بزرگ روسی و نویسندۀ رمانِ دکتر ژیواگو است. در آثارِ او همواره انقلاب دموکراتیک روسیه حضور داشت اما او هیچ گاه در ستایشِ این انقلاب اثری تولید نکرد و همین موضوع باعث شده بود که انتشارِ آثار او ممنوع شود. کتابِ دکتر ژیواگو هم، اجازۀ انتشار نداشت. حتی اتحادیۀ نویسندگان شوروی، این رمان را ضد شوروی خوانده بودند و دستورِ اخراجِ پاسترناک را از شوروی صادر کرده بودند. دکتر ژیواگو، در سال ۱۹۵۸ برنده جایزه نوبل ادبیات شده بود اما او به دلیل فشارهای دولت شوروی، این جایزه را دریافت نکرد. پس از مرگش، کتابِ او در شوروی منتشر شد و پسر او مدال جایزۀ نوبل را دریافت کرد.

بر اساسِ داستان این رمان،فیلمی هم به کارگردانی دیوید لین در سال ۱۹۶۵ و در آمریکا ساخته شد. گفته می شودکه لین، در ساختنِ فیلم تمام تلاش خود را کرده است که داستانِ دکتر ژیواگو را بی کم وکاست در داستان فیلم هم وارد کند. فیلم دکتر ژیواگو یکی از فیلم های بسیار موفقِ تاریخ سینما در ژانر حماسی رمانتیک است.

وداع با اسلحه

-«بیا موضوعِ جنگ رو بذاریم کنار»

-«خیلی سخته! دیگه کناری نمونده که جنگ رو اونجا بذاریم.»

هنری به صورت داوطلبانه به جنگ رفته است و به عنوان ستوان در آمبولانس های ارتش ایتالیا فعالیت می کند. در جبهه های جنگ، با پرستاری به نام کاترین مواجه می شود. در این مواجهه توجه شان به یکدیگر جلب می شود اما از همدیگر دور می شوند. جنگ جانی تازه می گیرد و در این میان، هنری زخمی می شود و به بیمارستانی در میلان منتقل می شود. از قضا کاترین هم به آن بیمارستان منتقل شده است. این دو عاشق همدیگر می شوند و کاترین از او مراقبت می کند و جراحتش به تدریج معالجه می شود. در ارتباطِ این دو با یکدیگر کاترین باردار می شود اما هنری مجبور است که به جبهه برگردد. زمانی که هنری دوباره به جبهه برگشته است، متوجه می شود که جنگ بسیار جدی تر از پیش جلو می رود و همه را از خود بیزار کرده است. رمان، روایتی از نفرت و انزجار مردم از فضای خفقان جنگ است.

روایتِ کتاب، اول شخص و از زبانِ هنری است. روایتی موجز و شفاف و تأثیرگذار که بسیاری می گویند این ویژگی هابه خاطر حضور خود همینگوی در جنگ جهانی اول است. شخصیت های داستان هم بر اساس شخصیت های واقعی زندگی همینگوی انتخاب شده اند. هرچند که سرنوشتی متفاوت با آن داشته اند. همینگوی به دلیل ضعف بینایی اش از سربازی معاف بود؛ با این حال به عنوان راننده آمبولانس راهی جبهه های جنگ جهانی اول شده بود. رمان در سال ۱۹۲۹ و پس از جنگ جهانی دوم نوشته شده است. او دربارۀ اثر خود می گوید: «یادم است تقریباً هر روز در دنیای این کتاب زندگی می کردم و به این فکر می کردم که قرار است با بقیه اش چه کار کنم. وقتی این کشور، مردم و ماجراها را خلق می کردم، خوشحال تر از همیشه بودم.»

سی وشش پایان مختلف برای وداع با اسلحه

به گفته ی خود همینگوی، پایان بندی داستان، حاصلِ امتحان کردنِ سی وشش پایان مختلف است؛ نامِ کتاب هم حاصلِ مقایسه کردن چندین نام مختلف با همدیگر است. همینگوی در این باره می گوید: «من معتقدم زندگی اساساً یک تراژدی است و می دانستم تنها یک مسیر برای به پایان رساندن این داستان وجود دارد. ولی تو موفق شده بودی که چنین اثری بنویسی. اثری خلق کنی که خودت هم هنگام خواندنش احساس رضایت داشته باشی و مهم تر از همه اینکه می توانستی هر روز این کار لذت بخش را انجام دهی.»

این کتاب، در لیست های مختلفی از کتاب های برتر دنیا قرار دارد و بسیاری از آثار ادبی و سینمایی با اقتباس از این کتاب ساخته شده اند. به عنوان مثال، دو فیلم به همین نام، یکی در سال ۱۹۳۲ به کارگردانی بورزیگی و دیگری در سال ۱۹۵۷ به کارگردانی ویدور در آمریکا ساخته شده است.

از سلین تا هاشک

دو کتابی که معرفی شدند، از کتاب های مهم و تأثیرگذار در ادبیات روسیه و آمریکا بودند که هر کدام به زبان ها بسیاری ترجمه شده اند و در اصل آثار مهم ادبی جهان به شمار می آیند. هر دوی این کتاب ها در بستر جنگ جهانی اول رخ داده اند و متأثر از آن بوده اند. همچنین آثار ادبی و سینمایی بسیاری از آن ها الهام گرفته اند. به جز ادبیات روسیه و آمریکا، کشورهای دیگری که درگیر جنگ جهانی اول بوده اند، آثار مهمی تولید کرده اند.

در ادبیاتِ فرانسه، کتابِ «سفر به انتهای شب» سلین، از آثارِ مشهوری است که داستانِ شخصی میانِ جنگ جهانی اول و جنگ جهانی دوم را بازگو می کند. در میانِ نویسندگانِ فارسی زبان، جلال آل احمد کتاب مدیر مدرسه خود را برگرفته از این رمان می داند. در ادبیاتِ چک، کتابِ «سرباز خوب؛ شوایک»، اثر هاشک ترجمه شده ترین رمانِ چک به حساب می آید. این کتاب، با نامِ «شوایک؛ سرباز پاکدل» هم ترجمه شده است و داستانِ سربازی است که خاطراتِ حضورش را در جنگ جهانی اول روایت می کند.

جنگ جهانی اول، به جز تأثیراتی که هر جنگ روی کشورها و مردم آن ها گذاشته، ادبیات آن ها را هم تحت تأثیر قرار داده و شاهکارهای ادبی بسیاری خلق کرده است.

منبع : طاقچه