شبهه: بعضی گفته اند: «چون رنگ مشكی نور را جذب می كند، پس در تابستان معمولاً نمی توان دختران را به حجاب تیره (مثل چادر مشكی) تشویق كرد».[1] آیا این ادعا صحیح است؟
پاسخ: اولاًً، پوشش تیره و مشكی در بعضی از مناطق كه دارای تابستان گرم است، اساساً برای دسته ای از بانوان و دختران باعث مشقت نیست و برای دسته ای دیگر، بر فرض مشقت آور بودن، قابل تحمل است.
دسته اول (كسانی كه در تابستان گرم، حجاب مشكی برای آنها مشقت ندارد) بانوان و دختران معتقد و مؤمنی هستند كه به نقش حجاب برتر، مثل چادر مشكی، اعتقاد و باور راسخ دارند؛ از این رو نسبت به بعضی مشكلات احتمالی آن، احساس مشقتی ندارند.
اساساً وقتی انسان عملی را از روی عقیده ی راسخ انجام دهد نسبت به عوارض و پیامدهای سخت آن احساس مشقتی ندارد. در سیره ی انبیای الهی و معصومین(ع)، اصحاب و یاران ائمه ی اطهار(ع) و عالمان مجاهد، نمونه های بسیار زیادی وجود دارد كه در برابر مشقت های نشأت گرفته از پذیرش یك عقیده و ایمان، احساس مشقتی نداشته ا ند.[2]
در روایتی از امام صادق(ع) نیز تصریح شده است؛ «ما ضَعُفَ بدن عما قوِیت علیه النیة»؛[3]جسم و بدن انسان، در مقابل كارهایی كه بر اساس نیت و اعتقاد درونی قوی انجام می گیرد، احساس ضعف و مشقت نمی كند.
در جریان اسارت زنان اهل بیت(ع) پس از قیام خونین عاشورا و هم چنین كشف حجاب زنان به وسیله ی رضاخان در ایران، حكایت ها و خاطرات تاریخی و ماندگار فراوانی از مقاومت و پایداری زنان مؤمن و عفیف در مقابل بی حجابی نقل شده است.[4] مطالعه ی این حكایت ها برای بانوان و دختران جوان و عفیف بسیار آموزنده و افتخارآمیز است.
از این قضایا به خوبی استفاده می شود كه زنان مؤمن، نه تنها احساس مشقتی نسبت به حجاب نداشته اند، بلكه بر عكس، جدایی آنها از حجاب برتر، مثل چادر مشكی، باعث اذیت و آزار روحی آنان بوده است. در قضیه ی كشف حجاب رضاخان نقل شده است كه برداشتن چادر از سر زنان باعث گردید كه عده ای از آنها از شدت غصه و ناراحتی دق و فوت نمایند.[5]
اما دسته ی دوم (كسانی كه ممكن است حجاب تیره و مشكی برای آنها مشقت داشته باشد، ولی سختی و مشقت آن را تحمل می كنند) بانوان و دخترانی هستند كه به دلیل قرار داشتن در محیط دینی و مذهبی خانواده و جامعه، از كودكی به این گونه حجاب عادت نموده اند؛ لذا در بزرگ سالی، سختی احتمالی حجاب مشكی برای آنها قابل تحمل است.
در علم روان شناسی و تعلیم و تربیت، در مبحث عادت گفته می شود كه اگر انسان از كودكی به انجام كاری عادت كرد، نه تنها انجام آن برایش مشقت آور نیست، بلكه برعكس، ترك و جدایی از آن عمل برایش مشقت دارد. همین نكته ی مهم، رمز و راز توصیه ی ائمه ی اطهار(ع) به والدین در عادت دادن فرزندان به كارهای شایسته ای، مثل نماز و اذكار آن و روزه ی ناقص در سنین كودكی است.[6] بر اساس همین تأثیر شگرف مقوله ی تمرین و عادت متربی به كارهای شایسته، و به موازات آن آگاهی بخشی درباره ی آثار مثبت كارهای خیر است كه معمولاً در كتاب های تربیت اسلامی از روش های تربیتی، هم چون «تلقین به نفس» و «تحمیل بر نفس» در كنار دیگر روش های تربیتی مهم، مثل «اعطای بینش» بحث می شود.[7]
بنابراین، با اسثثنا شدن دو دسته ی قبل نمی توان به طور مطلق و كلی ادعا نمود كه حجاب مشكی در تابستان مناطق گرم، برای همه ی بانوان و دختران، فارغ از هر مقدار اعتقاد دینی و هر نوع محیط تربیتی مشقت دارد و نمی توان به آن تشویق كرد.
ثانیاً، اجمالاً می پذیریم كه ممكن است حجاب مشكی در تابستان برخی از مناطق بسیار گرم برای بعضی از افرادی كه از دو دسته ی قبل نیستند مشقت آور باشد، ولی نمی پذیریم تحمل هر گونه مشقت و سختی به طور مطلق غیر معقول و نامطلوب باشد. طبق آموزه های معصومین(ع) كه تجربه ی زندگی انسان ها و واقعیت خارجی نیز مؤید آن است، اساساً زندگی دنیا بدون سختی و مشقت وجود خارجی ندارد. در احادیث، دنیا خانه ی محنت و سختی معرفی شده است: «الدنیا دار المحنة»[8]و «دار بالبلاء محفوفة».[9] فلسفه و رمز و راز آمیختگی دنیا با سختی و مشقت نیز این است كه انسان در وصول به سعادت الهی كه برای آن خلق شده است به تحمل سختی هایی كه سازنده ی كمال انسانی هستند نیازمند است و به تعبیر قرآن، چه بسا كاری دارای سختی باشد و انسان از انجام آن اكراه داشته باشد، ولی خداوند خیر و نیكی انسان را در آن قرار می دهد:
فَعَسى أَنْ تَكْرَهُوا شَیئاً وَ یجْعَلَ اللَّهُ فِیهِ خَیراً كَثِیراً. [10]
علاوه بر این در متون دینی، دست یابی به كرامت ها و بهشت جاودان در گرو تحمل سختی دانسته شده است:
المكارم بالمكاره[11] بالمكاره تنال الجنة.[12]
اساساً فلسفه ی همراهی بعضی از احكام و تعالیم، مثل روزه، حجاب و جهاد با كلفت و سختی، در واقع، برای تأمین نیازمندی مذكور بدون هیچ گونه تبعیض بین زن و مرد است؛ مثلاً اگر استفاده از حجاب كامل در تابستان مناطق گرم برای برخی بانوان و دختران با سختی و مشقت همراه است، طبق گفته ی قرآن كریم، بعضی از احكام الهی ویژه ی مردان، مانند جهاد نیز با سختی و مشكلات همراه است:
كُتِبَ عَلَیكُمُ الْقِتالُ وَ هُوَ كُرْهٌ لَكُمْ.[13]
نكته ی جالب این است كه همان گونه كه بعضی افراد، امروزه به بهانه ی گرما، در حجاب و پوشش زنان در تابستان تشكیك می نمایند، طبق فرموده ی قرآن، عده ای راحت طلب برای جهاد مردان در هوای گرم نیز تشكیك می كرده اند و می گفتند در هوای گرم برای جهاد كوچ و هجرت نكنید «قالُوا لا تَنْفِرُوا فِی الْحَرِّ»[14] كه خداوند به پیامبر(ص) می فرماید در جواب آنها بگو:
نارُ جَهَنَّمَ أَشَدُّ حَرًّا لَوْ كانُوا یفْقَهُونَ؛[15] اگر می دانستند حرارت آتش جهنم از حرارت گرمای تابستان بیش تر است.
علاوه بر نقل، عقل نیز در مواردی كه تحمل سختی در زندگی دنیا باعث دست یابی به هدف والاتر و بالاتر است، حكم به مطلوبیت آن می كند؛ مثلاً اگر تأمین سلامت جسمانی انسان، به عنوان هدفی مهم، به انجام عمل جراحی سخت یا خوردن فلان داروی بسیار تلخ و مشقت آور نیازمند باشد. عقل و نقل هر دو حكم به لزوم تحمل سختی ومشقت می كنند، تا غرض بالاتر، كه حفظ سلامتی جسمانی است، تأمین گردد.
چون شارع مقدس به عنوان یك طبیب روحانی[16] تشخیص داده است كه سلامت روحی و روانی افراد جامعه متوقف بر رعایت حجاب برتر، مثل چادر مشكی در مقابل نامحرم است، لذا پوشش چادر مشكی، حتی در هوای گرم، عقلاً و نقلاً امری راجح و مطلوب است؛ و برخلاف شبهاتی كه بعضی با تبلیغات القایی منفی، به منظور فرهنگ سازی بر ضد چادر مشكی منتشر می كنند، تجربه ی بیش از بیست سال پس از انقلاب اسلامی و گسترش سریع استفاده از چادر مشكی در بین زنان و دختران مؤمن و عفیف، خود بهترین شاهد است كه استفاده از این نوع حجاب مشكل نیست، و لذا قابل تشویق است. براساس نظرسنجی و تحقیقی كه به تازگی صورت گرفته است 65 درصد از پاسخ گویان، استفاده از چادر مشكی را در مجامع عمومی پسندیده اند.[17]
علاوه بر عقل، ائمه (ع) و خاندان اهل بیت نیز نظراً و عملاً انسان را به تحمل مشكلاتی، كه در راستای سعادت و تكامل جسمانی و روحانی اوست، تشویق نموده اند. در بُعد نظری، امام علی(ع) در وصیتی به فرزند خود، امام حسن(ع) فرموده اند:
عَوِّدْ نفسَك التصبّر علی المكروه؛[18] نفس خود را به صبر و بردباری بر كار سخت عادت بده.
در روایت دیگری، ایشان كارهایی را كه انسان با اكراه و سختی بر خویشتن تحمیل می نماید از بهترین اعمال دانسته اند:
اَفضَلُ الاعمالِ ما اَكرَهْتَ نفسَك علیه.[19]
در بُعد عملی نیز، فرزند امام سجاد(ع) می فرماید:
وقتی جدم امام حسین(ع) شهید شد، زنان بنی هاشم در عزای حضرت، لباس مشكی پوشیدند و این لباس را در گرما و سرما تغییر نمی دادند.[20]
حاصل این كه صرف سخت بودن بعضی از احكام، مانند پوشیدن چادر مشكی در هوای گرم، باعث نمی شود كه این گونه حجاب قابل ترویج و تشویق نباشد.
----------------------------------------------------------------
[1] . عباس اللهیاری، روزنامه ی ایران، شماره ی 1623، 28 شهریور ماه 79، ص 6.
[2]. به عنوان نمونه ر.ك: سید اسماعیل گوهری، آرزوی شهادت در بیان معصومین(ع)، ص 75.
[3] . محمدی ری شهری، میزان الحكمه، ج 10، ص 270.
[4] . ر.ك: احمد عابدینی، «عاشورا حفظ كرامت و حجاب» مجله ی پیام زن، شماره ی 69، ص 38 و حكایت كشف حجاب، از سری كتاب های تاریخ تهاجم فرهنگی، نشر مؤسسه ی فرهنگی قدر ولایت.
[5] . غلامعلی حداد عادل، فرهنگ برهنگی و برهنگی فرهنگی، ص 48.
[6] . برای آشنایی با توصیه های مذكور به عنوان نمونه ر.ك: فروع كافی، ج 3، ص 409، و ج 4، ص 124.
[7] . برای اطلاع از روش های مذكور و نقش تربیتی آنها ر.ك: دكترخسرو باقری، نگاهی دوباره به تربیت اسلامی، ص 68 ـ 86.
[8] . آمدی، غرر الحكم و درر الكلم، ص 131.
[9] . همان.
[10] . سوره ی نساء (4)، آیه ی 19.
[11] . سید اصغر ناظم زاده ی قمی، جلوه های حكمت، گزیده ی موضوعی كلمات امیر المؤمنین علی(ع)، ص 504.
[12] . همان.
[13] . سوره ی بقره (2)، آیه ی 216.
[14] . سوره ی توبه (9)، آیه ی 81.
[15] . همان.
[16] . ر. ك: دیباچه ی كتاب، روایت «یا عباد الله انتم كالمرضی و ربّ العالمین كالطبیب...».
[17]. زنان و تازه های اندیشه، ماهنامه ی تحلیلی ـ خبری زنان، مهرماه 1380، پیش شماره ی 2، ص 51، به نقل از روزنامه ی ایران 30/5/80.
[18] . نهج البلاغه، تحقیق صبحی صالح، نامه ی 31.
[19] . همان، حكمت 249.
[20] . البحرانی، الحدائق الناضرة فی احكام العترة الطاهرة، ج 7، ص 118.
