حکم پا گذاشتن روی قبور
در برخی قبرستان های بسیار قدیمی مخصوصا بسیاری از قبرستان های کشورهای عربی مانند وادی السلام در شهر نجف اشرف و خرابات در شهر دمشق قبرها را یک تا یک و نیم متر از زمین بلندتر درست می کرده اند و بعد از آن بنا به دلایلی از ارتفاع قبرها کاسته و آن را تا حدود سی الی چهل سانتیمتر از زمین بلندتر قرار می دادند. ولی اخیرا که امور قبرستان ها جزء وظایف شهرداری ها محسوب شده، اموات با یک ترتیب خاص دفن شده و قبرهای آنها همکف با زمین قرار می گیرد. معمولا در قبرستان هایی که قبرها یک تا یک و نیم متر از زمین بلندتر باشند رفت و آمد از روی آنها و پا گذاشتن روی آنها ممکن نیست، اما با همکف قرار گرفتن آنها با زمین، پا گذاشتن و رفت و آمد از روی قبور سهل و آسان شده و مردم بدون توجه از روی آنها رفت و آمد می کنند. سخن ما در این است که آیا رفت و آمد از روی قبور و پا گذاشتن روی آنها از نظر شرع، اشکال و ایرادی دارد و منعی نرسیده و می توان روی آنها نشست و یا پا گذاشت؟
الف- از نظر شرع و مسائل شرعی خداوند متعال همان گونه که برای مسلمین و مومنین در مقایسه با دیگران ارزش و احترام قائل است، قبرستان و قبور مسلمانان و مؤمنین نیز دارای احترام و ارزش است. فقهاء و علماء بزرگ شیعه بر این عقیده اند که بی احترامی نسبت به قبور مومنین، اهانت به قبرستان مومنین، ریختن خاشاک و زباله و چیزهایی که موجب هتک حرمت قبور مومنین در قبرستان است ممنوع و حرام است. این بی احترامی چه نسبت به همه و کل قبرستان و یا نسبت به یک قبر، تفاوتی ندارد و گناه است.
ب- اگر رفت و آمد از روی قبور همین عنوان جسارت به قبور مومنین را پیدا کند با همان ریختن خاشاک در قبرستان فرقی ندارد. پس از این جهت که ملاک در جواز و عدم جواز، اهانت و جسارت و عدم اهانت و جسارت است بازگشت آن بستگی به قصد انسان دارد؛ اگر به قصد اهانت روی قبر بنشیند، راه برود و یا پا بگذارد حرام و گناهکار محسوب است، ولی اگر قصد اهانت نیست؛ مثلا از کثرت جمعیت ضرورت ایجاب می کند، یا قبور درهم و برهم است که اگر بخواهیم روی قبور پا گذاشته نشود با پیچ و خم های زیادی روبرو هستیم، در این صورت ایراد و اشکالی ندارد.
ج- در ارتباط با اصل موضوع (پا گذاشتن روی قبور) مرحوم صدوق (رحمه الله علیه) در من لایحضر و مرحوم مجلسی در بحار به نقل از حضرت موسی بن جعفر (علیهما السلام) آورده اند:
... و قال ابوالحسن موسی بن جعفر (علیه السلام): اذا دخلت المقابر فطا القبور، فمن کان مومنا استروح الی ذلک و من کان منافقا وجد المه؛
حضرت موسی بن جعفر (علیه السلام) فرمود: وقتی به قبرستان داخل می شوید و روی قبرها می روید، اگر صاحب قبر مومن باشد این پا گذاشتن روی آن موجب آسایش و راحتی او از گرفتاری خواهد شد، و اگر صاحب قبر منافق باشد، پا گذاشتن موجب عذاب و غم و اندوه بیشتری برای او می شود. معنای حدیث این نیست که باید روی قبور، به این دلیل که برای آنها اثر دارد پا گذاشت بلکه حدیث در مقام بیان این نکته است که اگر از روی بی توجهی روی قبور رفتیم گناهی نداریم، گرچه صاحب قبر اگر مومن است بهره مند خواهد شد.
نکته دیگری که در این بحث مورد توجه است این که فرمودند: در صورتی که صاحب قبر مومن است، چنین و اگر منافق است چنان؛ یعنی فقط از مومن و منافق نام برده شده و در مورد قبور کفار سخنی به میان نیاورده اند؟ پاسخ این پرسش در یک جمله و آن این است که : دفن اجساد کفار و مشرکین در قبرستان مومنین جایز نیست.(انسان و عالم برزخ، محمد مظاهری).
