پرده غیبت یا پرده غفلت؟

بسم الله الرحمن الرحیم

لا حول و لا قوه الّا بالله العلی العظیم

… قرآن کریم در ابتدای سوره بقره می فرماید:
الم* ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ هُدىً لِلْمُتَّقینَ * الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ…؛
این که معنای این حروف مقطعه چیست، بحث مفصّلی دارد که اکنون مجالش نیست.
«ذلِکَ الْکِتابُ لا رَیْبَ فیهِ» در قرآن، شک و شبهه ای نیست. «هُدىً لِلْمُتَّقینَ؛ [این قرآن] هادی و رهنما برای متقین است». متقین چه کسانی هستند؟ «الَّذینَ یُؤْمِنُونَ بِالْغَیْبِ؛ آن هایی که ایمان به غیب می آورند».
معنای ایمان به غیب چیست؟ مصادیق ایمان به غیب، مختلف است. در بعضی تفاسیر آمده است ایمان به غیب یعنی ایمان به مراتب توحید، ربوبیت حق، خالقیت خدا و… . متقین به خدای نادیده  ایمان می آورند. بعضی از مفسران می فرمایند یکی از مصادیق ایمان به غیب، ایمان به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف است. متقین چه کسانی هستند: آن هایی که ایمان به امامت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف دارند به ولایت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف به رهبری امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف  ایمان دارند. امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را ندیدند و تشرف هم محضرش پیدا نکردند؛ اما به او ایمان دارند و قرآن، هادی و رهنمای این ها و روز قیامت، شفیع این هاست.

معنای غیبت
با توجه به این آیه و روایات، یکی از القاب حضرت، «غایب» است. حال این سؤال ممکن است ایجاد شود که آیا معنای غیبت، عدم حضور است؟ مثل این که در مدارس، حاضر و غایب می کنند، غایب یعنی عدم حضور فی المجلس. آیا غایب بودن امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف  به این معناست؟ نه قطعاً به این معنا نیست. مراد از غیبت، حضور نداشتن نیست. غیبت به معنای وجود نداشتن در اجتماع نیست؛ بلکه این که می گوییم حضرت، غایب است؛ یعنی افراد، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را نمی شناسند. ممکن است آن حضرت در همین جلسات حضور داشته باشند؛ اما کسی ایشان را نمی شناسد. غیبتی که می گوییم یعنی شناخت و معرفت و تشخّص، نه وجود و حضور نداشتن. در این باره روایات متعددی داریم که دو مورد از آن ها را به اختصار عرض می کنم.
روایت، مفصل است. من یک جمله از آن را یادداشت کردم. امیرالمؤمنین  علیه السلام می فرمایند: «یَعْرِفُ النَّاسَ وَ لا یَعْرِفُونَهُ»(۱)امام زمان علیه السلام در اجتماعات هستند و تمام مردم را می شناسند؛ ولی مردم، او را نمی شناسند. نایب خاص دوم امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف، محمد بن عثمان رحمه الله، در روایتی معتبر فرموده است که امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در تمام سال ها به مکه مشرف می شوند «وَ یَرَی النَّاسَ وَ یَعْرِفُهُم وَ لا یَعْرِفُونَهُ».(۲)حضرت شما را می بینند شما هم حضرت را می بینید؛ ولی او را نمی شناسید؛ از این رو در روایات متعددی آمده است وقتی حضرت ظهور می کنند عده زیادی می گویند: «عجب! این آقا را زیاد می دیدیم؛ ولی نمی شناختیم.» امیرالمؤمنین علیه السلام می فرماید: «برادران یوسف علیه السلام محضر حضرت یوسف آمدند؛ اما وی را نشناختند؛ می گفتند: حضرت یوسف، غایب است؛ چون او را نمی شناختند، تعبیر غایب از او کردند. گفتند: غایب است».
این روایات، مؤید این است که معنای غیبت، وجود نداشتن نیست، معنای غیبت، نداشتن شناخت و معرفت است.

پرده غیبت
این که می گویند: «امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در پس پرده غیب است» یعنی چه؟  این عبارت «امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در پس پرده غیب است» صحیح است یا غلط؟ معنایش چیست؟ این عبارت، دو معنا دارد: یک معنا این که در زمان حضرت امام هادی و امام حسن عسکری علیهما السلام در زمان خلفای عباسی، با وجود محدودیت شدید، آن حضرات، جلسات عمومی داشتند؛ ولی پرده می زدند و پشت پرده می نشستند و با مردم صحبت می کردند. هر کسی می خواست با امام هادی علیه السلام یا امام عسکری علیه السلام صحبت کند از پشت پرده صحبت می کرد. حضرت هم از پشت پرده جواب می دادند. گاهی هم به صورت نامه از پشت پرده جواب می دادند؛ پس مردم به محضر حضرت، تشرف نداشتند؛ مگر مواقعی که حضرت را در کوچه و بازار می دیدند.
چرا آن دو امام بزرگوار، این کار را می کردند و بقیه امامان، این گونه نبودند؟ علتش این است که این دو بزرگوار می دانستند که غیبت و انتقال امامت به حضرت بقیه الله علیه السلام نزدیک است و مردم باید با مشرف نشدن به محضر حضرت آشنا بشوند و یاد بگیرند که می شود امام را ندید؛ اما از او استفاده کرد و  مردم را این گونه برای فضای غیبت امام زمانشان تربیت می کردند؛ زیرا این دو بزرگوار در پس پرده بودند و مردم با آن ها صحبت می کردند و کارهایشان را از پشت پرده اصلاح می کردند. به همین اعتبار می گوییم حضرت، پشت پرده است. به این اعتبار، این حرف را می زنیم؛ وگرنه پشت پرده معنا ندارد. به طور مسامحه ای می گوییم حضرت، پشت پرده است وگرنه پرده ای نیست.
معنای دیگر برای پرده غیبت، آن است که بگوییم حضرت واقعاً در پس پرده است؛ اما چه پرده ای؟ پرده غفلت، پرده معصیت، پرده مخالفت، پرده هایی که من ایجاد کرده ام و حضرت در پس این پرده هاست؛ یعنی آنچه بین من و حضرت، فاصله انداخته است، سنخیت نداشتن است؛ یعنی بر اثر معصیتم، بر اثر مخالفتم و اثر غفلتم، حجاب های ظلمانی اطرافم را گرفته است. امام زمان علیه السلام، نور مطلق است؛ مگر در زیارتش نمی گویی: «اَلسَّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا النُّورُ السَّاطِعُ اَلسُّلامُ عَلَیْکَ اَیُّهَا الْقَمَرُ الطَّالِعُ»، امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نور مطلق است. نور با ظلمت، مناسبتی ندارد. آن که بین من و امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف من فاصله انداخته است حجاب های ظلمانی است که از غفلت ها و معصیت ها ناشی می شود؛ این ها حجاب و پرده می شود.
بنابراین حضرت نبی اکرم صلی الله علیه و آله، امیرالمؤمنین علیه السلام و اکثر اهل بیت علیهم السلام امام زمان علیه السلام را به خورشید در پس ابر مثل زده اند؛ ولی در بعضی جاها ابر نیست؛ نجبا، نقبا، اوتاد، صلحا و رجال الغیب؛ این ها به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف تشرف دارند؛ از همین آب و خاکِ من و شما هم هستند؛ ولی بر اثر تقوا، خودسازی و تهذیب، خودشان را به این مقام رسانده اند. آن ها از خورشید استفاده می کنند و هیچ ابری هم نیست. بعضی  هم هستند که ابر و حجابشان  ضعیف است. این حجاب ها خیلی قطور نیست. دیدید بعضی اوقات ابر هست؛ اما نازک است، نور و گرمای خورشید سرایت می کند، یک عده ای این گونه هستند. در عین حالی که غفلت و حجاب هایی دارند حجاب هایشان کم است. آن ها از انوار قدسیه امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف استفاده می کنند؛ اما یک عده ای هم هستند که حجاب هایشان به قدری قوی است که ابداً نور خورشید با آن قدرت نفوذش نمی تواند از این حجاب ها بگذرد. و رابطه شان با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز چنین است.
پس ممکن است معنای این که می گوییم امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف در پس پرده غیبت است این باشد؛ اما برای اشخاصی که رفع حجب کرده اند و کشف حقایق هم برایشان شده است، حجابی نیست. روایت کرده اند که روزی ابابصیر در محضر امام محمد باقر علیه السلام بود. حضرت در مسجد النبی صلی الله علیه و آله صحبت می کردند. حضرت فرمودند: «جمعیت مرا نمی بینند». ابابصیر گفت: «شما که اینجا ایستاده اید چطور شما را نمی بینند؟» حضرت فرمودند: «حالا سؤال کن؟» وی از آن ها سؤال کرد: امام محمد باقر علیه السلام را ندیدید؟» همه گفتند: «نه». در همان زمان یکی از اصحاب حضرت به نام ابوهارون المکفوف که چشم هایش نابینا بود رسید. حضرت فرمود: «از این بپرس». ابابصیر از  آن صحابی نابینای روشن ضمیر پرسید: «امام محمد باقر علیه السلام را ندیدی؟» گفت: «اینجا ایستاده اند، مگر نمی بینی؟» ابابصیر می گوید: «به او گفتم: از کجا فهمیدی؟» ابو هارون گفت: «چطور ندانم در حالی که او نور ساطع است.»(۳)بله نور ولایت این گونه است منظور این که معصیت، حجاب است؛ وگرنه چرا بینایان ندیدند و نابینا دید.
آیت الله العظمی آقای بهجت رحمه الله نقل کردند که در مدرسه سید در نجف، تحصیل می کردیم. حدود ۶۰ -۷۰ سال قبل از این، نابینایی بود که قرآن حفظ می کرد. به طلبه ها می گفت: «این قرآن را از فلان جا یک آیه بخوان تا من حفظ کنم» همین طور آیه به آیه، چندین جزء حفظ کرده بود. یک روز به آقای بهجت گفته بود: «آقا یک  آیه برای من بخوان تا حفظ کنم.» آقا یک آیه از او می پرسند که کجاست؟ می گوید: «فلان سوره فلان آیه.» آقا می فرمود برای امتحانش گفتم: «نه اینجا نیست.» گفتند: «قرآن را گرفت و گفت مگه کوری این آیه هست؛ اینجا نوشته است.» حقیقت، انسان را به اینجا می رساند. منظور این که مراد از پرده، حجاب های ظلمانی ما است که فاصله انداخته است. به قول شاعر: «تو خود حجاب خودی حافظ از میان برخیز». به تعبیر دیگر: «از ماست که بر ماست».

علت غیبت
چرا حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه الشریف از انظار غایب شدند؟
اولاً: مسأله غیبت، یک حکم الهی، مثل سایر احکام، (واجبات، محرمات، مکروهات و مباحات) است. مدیریت و مدبریت با حضرت حق است. او مصالحِ احکام را می داند و ما تعبداً می پذیریم. بعضی کتاب هایی درباره علل احکام نوشتند؛ اما چه کسی علل احکام را می تواند بفهمد؟ ما نمی توانیم چیزی بگوییم. غیبت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیز حکمی از احکام الهی است؛ مثل همه واجبات و محرمات که مصلحت های بسیاری دارد. ما باید تسلیم باشیم. هزارها مصلحت در غیبت امام زمان علیه السلام هست.
ثانیاً: غیبت منحصر به امام زمان نیست. حضرت الیاس، هود، صالح، سلیمان، یوسف، موسی و حضرت نوح علیهم السلام هم غیبت داشتند. حدود ۴۰ نفر از پیامبران، غیبت داشتند. ۱۰۰ سال، ۲۰۰ سال، ۳۰۰ سال، ۵۰۰ سال غیبت داشتند. پس غیبت به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف اختصاص ندارد. خود حضرت نبی اکرم صلی الله علیه و آله غیبت داشتند. غیبت یعنی چه؟ یعنی نبودن قدرت تشرف به محضر ایشان. حالا بدانی کجاست یا ندانی کجاست همین که نمی توانی محضر حضرت برسی هر چند جای او را می دانی، این غیبت است.
حضرت نبی اکرم صلی الله علیه و آله چند سال در شعب ابی طالب غیبت داشتند. این هم غیبت حضرت بود. فقط غیبت حضرت بقیه الله علیه السلام طولانی است؛ اما آن غیبت ها این قدر طولانی نبوده است؛ اما به هر حال برای انبیا هم غیبت بوده است. اگر غیبت جایز باشد برای همه جایز است و کم و زیاد معنا ندارد. اگر هم جایز نباشد برای همه جایز نیست و کم و زیادش معنا ندارد. وقتی بنا شد غیبت جایز باشد، تمام انبیا و پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله هم داشته باشد، چطور امام زمان علیه السلام نداشته باشد؛ ولی غیبت آن ها کوتاه تر بوده است. غیبت حضرت بقیه الله عجل الله تعالی فرجه الشریف طولانی است؛ اما اصل غیبت اشکال ندارد. امامان علیهم السلام هم غیبت داشتند. حضرت موسی بن جعفر علیهما السلامسال هایی که در زندان بودند، ایام غیبتشان بوده است که نمی شد خدمتشان برسی. الآن هم نمی شود خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف رسید. پس ائمه علیهم السلام هم غیبت داشتند و منحصر به امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف نیست؛ همان گونه که بیان شد فردی که با تهذیب نفس و خودسازی، حجاب های بین خود و حضرت را برطرف کند، توفیق تشرف به محضر حضرت را پیدا می کند. برای یاد آن حضرت در این باره داستانی را عرض می کنم.

حکایت
بین علما، علامه حلی رحمه الله خیلی فوق العاده بوده است. روزی با مرکب، از نجف به کربلا می رفت. در راه، آقایی با ایشان همراه شدند و مسأله ای را مطرح و علامه هم شروع به صحبت کردند. علامه دید این آقا از نظر علمی خیلی پر است؛ با این که خود ایشان علامه، و در بین علمای شیعه، نمونه است. علامه حلی نیز مسائلی را طرح می کند و بعد از آن، فروعی را مطرح می سازد و آقا مفصل جواب می دهند؛ در حالی که علامه سوارند و این آقا هم پیاده در رکاب علامه حلی می آیند.
مسأله ای طرح شد و بین علامه و این آقا اختلاف شد. علامه گفت که نظر ما این است. آقایی هم که پیاده بودند فرمودند: «خیر، این حکم، اشتباه است.» علامه گفت: «مدرک شما چیست؟» آقا فرمودند: «مدرک من فلان روایت در فلان کتاب است و شما هم این کتاب را دارید، صفحه فلان، سطر فلان. این روایت آنجاست، برو نگاه کن، حکم الهی این است.» این را که می گوید علامه حلی یک مقدار شک می کند که این آقا که این اندازه قدرت علمی دارد نکند امام زمان علیه السلام باشد. علامه می گوید: «آقا یک مسأله ای می خواهم از شما بپرسم.» آن آقا می گویند: «بفرمایید.» عرض می کند: «آقا در زمان غیبت می شود خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریفرسید؟» علامه در حالی این سؤال را می کند که تازیانه از دستش می افتد. آقا خم می شوند و تازیانه را برمی دارند و در دست علامه می گذارند و می فرمایند: «چطور نمی شود در زمان غیبت، خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریفرسید؛ در حالی که الآن دستش در دست شماست.» تا علامه متوجه می شود خودش را از روی مرکب، روی پاهای آقا می اندازد و از شرمندگی و خجالت غش می کند؛ چون  که این مدت، سواره و آقا در رکاب وی بوده اند. بعد مردم جمع می شوند و آقا را به هوش می آورند(۴) و علامه می بیند احدی نیست. بعد در آثارش تصدیق می کند که بله در زمان غیبت می شود خدمت امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریفرسید.
خلاصه برای برخی از افراد که اهل تهذیب نفس بوده و حجاب های ظلمانی خود را بر طرف کرده اند، امکان تشرف به محضر حضرت وجود دارد؛ ولی شرایط سختی دارد که روزیِ هر کسی نمی شود.
------------
پی نوشت ها:
1.غیبت نعمانی، محمد بن ابراهیم نعمانی، تهران، مکتبه الصدوق، ۱۳۹۷ق ، ص ۱۴۱.
2.بحارالانوار، علامه مجلسی، مؤسسه الوفاء بیروت – لبنان،  ۱۴۰۴ ق ، ج ۵۱، ص ۳۵۰.
3.صراط المستقیم،  علی بن یونس نباطی بیاضی،  نجف، کتابخانه حیدریه، ۱۳۸۴ ق، ج ۲، ص ۱۸۳.
4.کمال الدین، صدوق، قم، دارالکتب الاسلامیه، ۱۳۹۵ق، ج ۲،  ص ۶۱.
--------------
منبع : محو دلدار