اهمیت ماه ذی القعده از کتاب شریف «اقبال الاعمال»

در طول سال روزها و شب هایی وجود دارند که به سبب اعمال عبادی خاصی که درباره آنها ذکر شده، فرصت های بسیار گران بهایی برای مؤمنان به شمار می آید. حضرت آیت الله بهجت قدس سره همواره به غنیمت شمردن این فرصت ها سفارش می کردند و در این باره مراجعه به کتب روایی و عمل به اعمال مذکور در آنها را مورد تأکید قرار می دادند. از جمله فرصت های ارزنده، ایام ماه ذی القعده و دهه اول ذی الحجه است. ایشان درباره اعمال این ایام مراجعه به کتب ادعیه و از جمله «اقبال الاعمال» را ـ که به طور مفصّل به اعمال این روزها و شب ها پرداخته ـ سفارش می کردند.
متن زیر گزیده ای از مطالب کتاب اقبال الاعمال است.
یکی از اعمال آغازین برای بهره برداری از فضایل و فواید این ماه، اهتمام به مشاهدۀ هلال آن و خواندن دعایی است که هنگام مشاهده هلال قرائت می شود؛ زیرا چنان که گفته خواهد شد، اوقاتی در این ماه هست که خداوند ـ جل جلاله ـ کرامت های خود را بندگان ارزانی داشته و به آنان روی نماید.

ورود به این ماه

گویی این ماه، مرکب رهواری است که به تو اهدا شده است تا تو را به جایگاه والا و موطن زیبا و عطاهای فراوان و با عظمت که در آن نهفته است، برساند.

نحوه ورود به ماه ذی القعده، که در اسلام از آن به عظمت یاد شده است، به همان صورتی است که در ورود به هر ماه حرام بدان اشاره کرده ایم. افزون بر آن، در چگونگی ورود به این ماهِ به خصوص، اضافه می کنیم که این ماه ـ به صورتی که شرح و تفصیل آن خواهد آمد ـ ماهی است که خداوند، زمین را در آن گستراند و برای جهانیان مهیّا کرد. بنابراین گویی این ماه، مرکب رهواری است که به تو اهدا شده است تا تو را به جایگاه والا و موطن زیبا و عطاهای فراوان و با عظمت که در آن نهفته است، برساند. پس، از عطاکننده این مرکب سپاسگزاری کن و حقّ او و نیز حقّ مرکبی را که به تو ارزانی داشته است و همچنین مقاصد و آرزوهایی را که به وسیله این ماه، بدان می رسی، بشناس؛ زیرا عقل سلیم حکم می کند که انسان مرکبی را که او را به عطاهای والا می رساند، با عظمت یاد کند و بستاید.
بنابراین با قلب و عقل و حفظ اعضای خود، حرمت این ماه را نگاه دار تا ان شاءالله به فضیلت برتر آن دست یابی. نیز پیش از این گفتیم که این ماه، ماه اجابت دعاست. بنابراین، اوقات آن را مغتنم بشمار و برای برآوردن حاجات خود، در آن روزه بدار و حوایج خود را به ترتیبی که نزد خداوند ـ که خواسته های خود را به او عرضه می داری ـ اهمیت بیشتر دارد، یکی پس از دیگری ذکر کن. دراین صورت، ان شاءالله تعالی به زودی به آنچه قصد آن را کرده ای، می رسی.

نماز یکشنبه های ماه ذی القعده

این عمل که در یکشنبه های این ماه به جا آورده می شود، فضیلت مخصوصی دارد. این مطلب به خط «شیخ علی بن یحیی خیاط» رحمه الله و افراد دیگر، در برخی کتاب های علمای امامیه نقل شده است و ما تمام روایات او را که به خطّ او ـ طیّ اجازه نامه روایی مورخ ربیع الاول سال 609 ه‍.ق ـ نزد ما موجود است، نقل می کنیم: «انس بن مالک» می گوید: رسول خدا ﷺ در یکشنبۀ ماه ذی القعده از منزل بیرون آمد و فرمود: ای مردم! کدام یک از شما می خواهد توبه کند؟ عرض کردیم: همه می خواهیم توبه کنیم. فرمود: غسل کنید و وضو بگیرید و چهار رکعت نماز ـ در هر رکعت 1 بار «فاتحة الکتاب»، 3  بار «قل هو الله احد» و هر کدام از دو سوره معوذتین را 1 بار ـ بخوانید، سپس 70 بار استغفار کنید و آن را به «لا حول و لا قوة الا بالله العلی العظیم» ختم کنید، آنگاه بگویید: «يَا عَزِيزُ يَا غَفَّارُ اغْفِرْ لِي ذُنُوبِي وَ ذُنُوبَ جَمِيعِ الْمُؤْمِنِينَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ فَإِنَّهُ لَا يَغْفِرُ الذُّنُوبَ إِلَّا أَنْت‏».
عرض کردیم: ای رسول خدا! اگر بنده ای این عمل را در غیر این ماه انجام دهد، چه اثری خواهد داشت؟ فرمود: «همانند آنچه توصیف کردم برای او خواهد بود.
سپس فرمود: هر بنده ای از امت من این عمل را انجام دهد، از آسمان به او ندا می شود: «ای بندۀ خدا! عمل خود را از نو آغاز کن؛ زیرا توبۀ تو پذیرفته و گناه تو آمرزیده شد» و فرشته ای از زیر عرش به او خطاب می کند: «ای بنده! خجسته باد بر تو و بر خاندان و فرزندان تو!» و فرشته ای دیگر ندا می کند: «ای بنده! دشمنان تو در روز قیامت از تو راضی خواهند گردید» و فرشته ای دیگر ندا می کند: «ای بنده! تو مؤمن از دنیا می روی و دین تو از تو گرفته نمی شود و قبر تو گشوده و نورانی می شود» و فرشته ای دیگر ندا می کند: «ای بنده! پدر و مادر تو از تو راضی خواهند گردید، اگرچه از تو ناخشنود باشند و پدر و مادر و فرزندان تو آمرزیده شدند و روزی تو در دنیا و آخرت گسترده و فراوان خواهد بود» و جبرئیل علیه السلام ندا می کند: «من همراه با فرشته مرگ می آیم و به او سفارش می کنم که با تو به نرمی رفتار کند و اثر مرگ حتی خراشی در تو ایجاد نخواهد کرد و فقط روح تو به آرامی از بدنت خارج خواهد شد».

عرض کردیم: ای رسول خدا! اگر بنده ای این عمل را در غیر این ماه انجام دهد، چه اثری خواهد داشت؟ فرمود: «همانند آنچه توصیف کردم برای او خواهد بود و این سخنان را جبرئیل آنگاه که خداوند مرا به آسمان [معراج] برد، به من آموخت».

روز دحوالارض

قلم و مداد از ثبت رحمت خداوند ـ که پادشاه دنیا و آخرت است ـ به بندگانش که زمین را گسترانیده و آبادی ها را ایجاد و جایگاه سکونت بندگان را فراهم کرده است، ناتوان است. ازاین رو، نخست روایاتی را در این باره برگزیده و نقل می کنیم، سپس مطالبی را در رابطه با فضیلت و شرافت روز ۲۵ ذی القعده که در ذهن ما می آید، ذکر می کنیم.

عمل روز 25 ماه ذی القعده

شیخ «محمدبن بعقوب کلینی» رحمه الله در کتاب «کافی» آورده است: «محمدبن عبدالله بن صیقل» می گوید: روز 25 ماه ذی القعده، حضرت ابوالحسن الرضا علیه السلام در «مرو» از منزل بیرون آمد و به ما فرمود: این روز را روزه بگیرید، من نیز امروز روزه هستم. عرض کردیم: فدایت گردیم! امروز مصادف با چه روزی است؟ فرمود: روزی است که رحمت خدا در آن گسترده شد و زمین مسطح گردید. «کعبه» منصوب شده و حضرت آدم علیه السلام به زمین هبوط کرد».

زمان نزول کعبه از آسمان

شیخ «ابوجعفر محمدبن بابویه» رحمه الله در کتاب «من لا یحضره الفقیه» ـ که در مقدمه و خطبه این کتاب، صحت روایات آن را ضمانت کرده  و گفته است که همه را از اصول منقول از ائمه صلوات الله علیهم نقل می کند ـ آورده است: «روایت شده است که خداوند عزوجل «کعبه» را در روز 29 ذی القعده نازل ساخته است و آن، اولین رحمتی است که نازل شده است. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، کفارۀ 70 سال [گناه] او خواهد بود.»

امیرمؤمنان(علیه السلام) می فرمود: «اولین رحمتی که از آسمان به سوی زمین نازل شد، در روز 25 ذی القعده بود. ازاین رو، اگر کسی این روز را روزه بدارد و در شب ۲۵ ذی قعده به شب خیزی و عبادت بپردازد، عبادت 100 سال برای او خواهد بود.

روایت دیگر در فضیلت روز «دحوالارض»

«ابوجعفر محمدبن بابویه» در کتاب «من لا یحضره الفقیه» و کتاب «ثواب الاعمال» آورده است: «حسن بن وشّاء» می گوید: در زمان نوجوانی همراه پدرم در شب 25 ذی القعده در خدمت امام رضا(علیه السلام) شام خوردیم. حضرت به پدرم فرمود: در شب 25 ذی القعده، حضرت ابراهیم و عیسی بن مریم [علیهم السلام] به دنیا آمدند و نیز در آن شب، زمین از زیر «کعبه» گسترانده شد. بنابراین، هرکس روز 25 ذی القعده را روزه بدارد، همانند کسی است که 60 سال روزه داشته است».
طبق روایتی در کتاب «ثواب الاعمال» ـ که اکنون یک نسخه از آن نزد ما موجود است ـ آمده است: «در این روز، حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف قیام خواهد کرد».

فضیلت افزون شب و روز دحوالارض

۱. در حدیثی آمده است که امیرمؤمنان علی بن ابی طالب صلوات الله علیهما می فرمودند: «اولین رحمتی که از آسمان به سوی زمین نازل شد، در روز 25 ذی القعده بود. ازاین رو، اگر کسی این روز را روزه بدارد و در شب 25 ذی القعده به شب خیزی و عبادت بپردازد، عبادت 100 سال برای او خواهد بود. به گونه ای که گویی تمام روزهای آن را روزه داشته و شب های آن را برای عبادت به پا خاسته باشد. نیز هر گروهی در این روز برای پرداختن به یاد خدای عزوجل گرد هم آیند، از هم جدا نشده خواسته هایشان داده می شود. همچنین در این روز، یک میلیون رحمت از جانب خدا فرود می آید و 99% از آن در حلقه های ذکر ذاکران و کسانی که این روز را روزه داشته و در این شب به عبادت پرداخته اند، نهاده می شود».
۲. در روایت دیگر آمده است که رسول خدا ﷺ در ضمن حدیثی فرمودند: «خداوند در 5 شب باقی مانده از ماه ذی القعده رحمت خود را نازل می کند. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، همانند روزه 70 سال برای او خواهد بود».
۳. نیز براساس روایت دیگر فرمودند: «در شب 25 ذی القعده، رحمت از آسمان فرود آمد و فرمان بزرگداشت کعبه بر حضرت آدم علیه السلام نازل گردید. بنابراین، هرکس این روز را روزه بدارد، همه موجودات میان آسمان و زمین برای او طلب مغفرت می کنند».

برگرفته از: سایت مرحوم آیت الله بهجت(ره)