مادران پاک

اشاره:

خانه و خانواده به عنوان اولین محیط زیست انسانی نقش جامع و گسترده در تربیت فرزندان سالم و صالح دارد. تأکید و توصیه بر معیارهای صحیح همسر گزینی به جهت بنیان گذاری نهاد پاک و سالم برای نسل آینده است تا دامان مادران با ایمان و تقوا، عالم و عامل به آداب معرفتی و عبادی بستر بندگی و قرب الهی گردد؛ همان گونه که مادران معصومین(ع) چنین بودند.

در این نوشتار قصد نداریم که به برتر بخشی مادران انبیا و اولیا و بندگان صالح از فرزندانشان بپردازیم، امّا نباید فراموش کرد که نقش مادر در این تصویر بخشی را نمی توان کم رنگ گرفت. با این باور از برخی مادران نمونه که خود الگوی عفاف و ایمان بودند و نخستین پایگاه تربیتی و رویش فرزندان صالح را نیک نهادند، یاد می کنیم.

1. آمنه دختر وهب؛ مادر گرامی رسول اعظم اسلام(ص)

آمنه، دختر وهب بن عبد مناف، همسر عبدالله بن عبد المطلب و مادر گرامی خاتم الانبیا (ص)است. پاکی و عفت این بانوی گرامی، نمونه بود. جناب عبدالمطلب او را برای همسری فرزند عزیزش عبدالله انتخاب نمود. ثمره ازدواج آن دو، فخر عالم کائنات حضرت محمدبن عبدالله(ص) بود که نزدیک طلوع صبح جمعه 17 ربیع الاول سال عام الفیل به دنیا آمد و خدای متعال برترین «الگوی خلقت» را در دامان پاک این مادر قرار داد.

محمد(ص)، پنج ساله بود که همراه مادر راهی یثرب شد. آمنه در این سفر یک ماه در یثرب ماند تا فرزندش قبر پدر را زیارت کند. در هنگامه ی مراجعت به مکه، آمنه نیز در محلی به نام "ابواء" به سوی معبود شتافت و رنج فقدان مادر بر غم های فرزند افزوده شد.

2. فاطمه دختر اسد؛ مادر گرامی امیر المؤمنین(ع)

فاطمه دختر اسد بن هاشم بن عبدالمطلب و همسر ابوطالب بن عبدالمطلب و مادر امیر مؤمنان علی(ع) است. وی قبل از بیعت با رسول اعظم اسلام(ص)، پیرو مذهب حنیف حضرت ابراهیم(ع) بود و هرگز خود را به شرک و بت پرستی نیالود. او مدتی سرپرست پیامبر گرامی(ص) بود و همچون مادری مهربان به آن حضرت محبت می کرد. شیخ مفید(ره) می نویسد: «این بانو مانند مادری برای رسول خدا(ص) بود». این بانوی گرامی همراه امام علی(ع) از مکه به سوی مدینه مهاجرت نمود.

پس از پیدایش اسلام، فاطمه بنت اسد ایمان خود را به دین پیامبر اسلام(ص) آشکار نمود و همواره از آن حضرت دفاع می کرد. او اولین هاشمی از جانب پدر و مادر است. پسران وی به نام های طالب، عقیل، جعفر و علی(ع) و نیز یک دختر به نام فاخته (ام هانی) هستند. حضرت علی(ع) کوچک ترین فرزند پسر خانواده در 13 رجب سال 30 عام الفیل در کعبه معظمه متولد شد.

افتخار ورود ویژه به داخل خانه ی خدا هنگام تولد فرزند و نیز مادری امیر مؤمنان علی(ع) قدر و منزلت والای فاطمه بنت اسد را نشان می دهد. وی هنگام پدیدار شدن آثار وضع حمل به مسجد الحرام آمد و نزدیک کعبه شد و به خدای خود عرض نمود: «پروردگارا ! من به تو و پیامبرانی که از سوی تو آمده اند و به کتاب های آسمانی و به گفتار جدّم ابراهیم خلیل ایمان دارم. به درستی که او بنا کننده ی بیت الحرام بود. خداوندا! به حق نوزادی که در بطن من است، این ولادت و وضع حمل را برای من آسان فرم»؛ آن گاه به امر خدای متعال دیوار کعبه شکافته شد و فاطمه داخل گردید و علی(ع) در آن مکان مقدّس پا به جهان هستی نهاد. برای این مادر پاک دامن تا سه روز غذای بهشتی مهیا می شد. پس از آن، همان دیوار راهی برای خروج فاطمه و فرزندش گردید.

فاطمه دختر اسد، اولین زنی بود که با پای پیاده از مکه به مدینه هجرت کرد و افتخاری دیگر آفرید.

وی سال چهارم هجری در مدینه از دنیا رفت و در بقیع مدفون گردید.

رسول اعظم(ص) پس از وفات فاطمه بنت اسد خود به تکفین و خاک سپاری و تلقین آن بانو اقدام فرمود. در روایت آمده است: «امیرالمؤمنین(ع) گریان نزد رسول خدا(ص) آمد، رسول خدا(ص) فرمود: برای چه گریه می کنی؟ عرض کرد: مادرم فاطمه مرد، رسول خدا(ص) فرمود: به خدا و مادر من هم، و شتابان برخاست تا وارد بر او شد و نگاهی به او کرد و گریست و سپس به زن ها دستور داد او را غسل دهند و فرمود: چون از غسل او فارغ شدید، کاری نکنید تا به من اعلام کنید، چون فارغ شدند به او اعلام کردند و آن حضرت یکی از پیراهن های خود را که به تن می پوشید؛ به آن ها داد تا او را در آن کفن کنند ...؛ سپس رسول خدا(ص) جنازه ی او را بر دوش گرفت و زیر جنازه ی او بود تا او را به قبرش رسانید و او را در کنار قبر نهاد و خود وارد قبر شد و در آن خوابید و سپس برخاست و با دست خود او را گرفت و در قبر نهاد و بر او سرازیر شد و مدتی طولانی با او راز می گفت.

سپس از قبر برآمد و خشت بر آن چید و آن را ساخت و فرمود: "لاَ إله إلاّ الله، بار خدایا من او را به تو می سپارم". سپس بازگشت. مسلمانان به آن حضرت گفتند: ما دیدیم شما کارهایی کردید که پیش از امروز نکرده بودید، فرمود: "امروز آخرین قسمت احسان ابی طالب را از دست دادم، مطلب این است که اگر نزد این فاطمه چیزی بود، مرا نسبت بدان بر خود و فرزندانش مقدم می داشت."...».

3. خدیجه دختر خویلد؛ مادر گرامی حضرت زهرا(س)

68 سال پیش از هجرت پیامبر گرامی اسلام(ص) به مدینه، خدیجه در خانواده ای بزرگ و با فضیلت متولد گردید و با اخلاقی پسندیده پرورش یافت. پاکدامنی، حسن اخلاق، دور اندیشی و درایت، تیزبینی و تعقل این بانو زبانزد بستگان بود. مقام ارجمند و بی نظیر، وی را در میان بانوان ممتاز ساخته بود.

پاک دامنی و عفت او چنان بود که به «طاهره» (بانوی پاک) شهرت یافت.

او نخستین همسر پیامبر گرامی اسلام(ص) است. پیامبر خدا(ص) تا حیات خدیجه، همسر دیگری اختیار نکرد.

اولین زنی که به رسالت حضرت محمد(ص) ایمان آورد، خدیجه بود. وی همراه رسول خدا(ص) و علی بن ابی طالب(ع) به مسجد الحرام می رفت و در آن جا به پیامبر گرامی اقتدا می کرد و با ایشان نماز می خواند.

نشر اسلام مدیون زحمات حضرت خدیجه(س) است، که با قوت روح و قدرت اقتصادی بی دریغ، لحظه ای از دفاع و حمایت رسول اعظم(ص) دست بر نداشت.

پیامبر اکرم(ص) پس از وفات بانوی بزرگ اسلام، جنازه ی ایشان را در مکانی به نام حجون دفن نمود.

4. فاطمه دختر محمد(ص)؛ مادر گرامی حسنین(علیهم السلام)

روز جمعه بیستم جمادی الثانی سال پنجم بعثت، به دنیا آمد.

منزلت الهی حضرت فاطمه(س) قبل از به دنیا آمدن برای پیامبر اعظم(ص) روشن و آشکار گردید؛ از این رو پدر احترام خاص برای او قایل بود. هرگاه وی وارد می شد، پدر از جای برمی خاست و به او تهنیت می گفت و به سویش گام بر می داشت و دست او را می بوسید و در جای خویش می نشاند.

بازگویی فضایل آن بانوی بی بدیل و سرور زنان دو عالم از زبان مبارک پیامبر عظیم الشأن اسلام(ص) مرتبتی بس گران را آشکار می سازد. همسری مهربان و با وفا و مونسی تمام و کمال برای وصی رسول خدا(ص) و بهترین مادر برای فرزندانی؛ همچون: امام حسن و امام حسین و حضرت زینب و ام کلثوم (سلام الله علیهما) بود.

پس از ازدواج، زن ها به حضورش می رسیدند و پاسخ پرسش های خود را در زمینه های مورد نیاز دریافت می نمودند. حضرت فاطمه(س) فرهنگ اسلام را به آنان می آموخت و از سرچشمه وحی سیرابشان می کرد.

پس از رحلت رسول خدا(ص) با ایراد خطبه ای کوبنده و مستدل در مسجد، باطل گرایان را سخت در بن بست قرار داد و محکوم نمود.

در مدت 75، یا 95 روز زندگی خود پس از رسول خدا(ص) با جبرییل مراوده داشت. جبرییل امین خدمت حضرت فاطمه(ص) می آمد و تعزیت عرض می کرد و از مسایل آینده به ایشان خبر می داد و امیر مؤمنان(ع) نیز آن ها را می نوشت.

زهرای اطهر(س) در تمام صحنه های عبادی سیاسی اسلام با حفظ کرامت و جایگاه ارجمند حضور فعال داشت و مجاهدی نستوه بود و جان خود را در جوانی در راه اسلام فدا نمود. نسل پاک آن حضرت موجب بقای نسل رسول اعظم(ص) تا ابد گردید، و بسیاری از فرزندان نسل او در هر زمان چراغ های فروزان دین گشتند، که سوره ی مبارکه ی کوثر توصیف بسیار زیبای این وجود مطهر و با خیر و برکت است.

از زهرای اطهر سؤال شد: صلاح زن در چیست؟ فرمود: «صلاح زن در آن است که او مردان بیگانه را نبیند و بیگانه هم او را نبیند».

معرفی چهره ی زن از نگاه سرور زنان عالمیان، درس پاکدامنی و حجاب را به عنوان مهم ترین وظیفه برای حفظ شخصیت و استعدادهای زن به جهانیان آموخت.

امام حسن(ع) در نیمه ی رمضان سال سوم ه.ق و امام حسین(ع) در سوم شعبان سال چهارم ه.ق در مدینه به دنیا آمدند و دامان مادر معصومشان کانون رشد الهی آنان گردید.

5. شهربانو دختر یزدگرد؛ مادر گرامی امام سجاد(ع)

شیخ حر عاملی(ره) در وصف مادر امام سجاد(ع) می نویسد:

و أُمـّه ذات العلی و الـمجدِ شـاه زنـان بـنت یـزدِجَردِ

وهو ابن شهریارٍ ابن کسری ذو سودَدٍ لیس یَخاف کسری

سلامه، غزاله، شاه زنان، جهان بانو، سلافه، خوله برای او ذکر شده است. پس از ازدواج با امام حسین(ع)به «سیّدة النّساء» معروف گردید. "شهربانو" در پنجم شعبان سال 38 ه.ق امام سجاد(ع)را به دنیا آورد و در روزهای نخست زایمان بدرود حیات گفت.

6. فاطمه دختر امام حسن مجتبی(ع)؛ مادر امام محمد باقر(ع)

مادر بزرگوار امام محمد باقر(ع)؛ فاطمه ام عبدالله دختر امام حسن مجتبی(ع) بود؛ از این رو امام باقر(ع) از جانب پدر و مادر به رشته امامت پیوند دارد.

از دعوات راوندی نقل شده است، که امام باقر(ع) فرمود: «روزی مادرم به دیوار تکیه کرد؛ ناگاه صدایی از جانب دیوار برخاست، که نزدیک بود از جا کنده شود و بر زمین افتد. مادرم به دست خود اشاره کرد و دیوار فرود نیامد؛ زیرا او خطاب به دیوار گفت: قسم به حق مصطفی(ص)، حق تعالی رخصت نمی دهد تو را در افتادن، پس آن دیوار در میان زمین وهوا باقی ماند تا این که مادرم از آن جا بگذشت، پس پدرم امام سجاد(ع) صد اشرفی برای او تصدق داد.» و نیز از امام صادق(ع) روایت شد، که روزی یاد جده اش (مادر امام باقر(ع)) نمود و فرمود: «کانت صدّیقة لم تدرک فی آل الحسن إمرأة مثلها؛او بسیار راستگو بود و در خاندان امام حسن(ع) بانویی مانند او دیده نشد».

امام محمد باقر(ع) سال 57 ه . ق در مدینه از این بانوی پاک متولد گردید.

7. ام فروه دختر قاسم؛ مادر گرامی امام جعفر صادق(ع)

ام فروه دختر قاسم بن محمد بن ابی بکر؛ همسر امام محمد باقر(ع) و مادر گرامی امام جعفر صادق(ع) است. امام صادق(ع) سال 83 ه.ق در مدینه از این مادر پاک نهاد به دنیا آمد. آن حضرت در حق مادر خویش فرمود: «کانت أُمّی ممّن آمنت و اتّقت و أحسنت و الله یحبّ المحسنین؛ مادرم از جمله زنانی بود که ایمان آورد و تقوا و پرهیزکاری را اختیار کرد و احسان و نیکوکاری نمود و خدا نیکوکاران را دوست می دارد». جلالت و کرامت این بانو چنان بود که به واسطه ی او از امام صادق(ع) به «ابن المکرّمه» تعبیر می کردند.

از لحاظ علمی نیز چنان بود که وقتی شخصی در طواف کعبه از سنّت و آداب حج به ایشان اشکال نمود، گفت: «ما از علم شما بی نیازیم».

8 . حمیده دختر صاعد؛ مادر گرامی امام کاظم(ع)

مادر بزرگوار امام کاظم(ع) از مهاجران غربی (حدود آفریقا و اندلس ) بود. امام باقر (ع) در آغاز ازدواج امام صادق (ع) به او فرمود: «نامت چیست؟» عرض کرد: حمیده. امام(ع) به او فرمود: «حمیدةٌ فی الدّنیا، محمودةٌ فی الآخرة». امام صادق (ع) نیز در شأن همسر وی فرمود: «حمیده مانند شمش طلای خالص، از ناپاکی ها و ناخالصی ها پاک است. فرشتگان او را همواره نگه داری کردند تا به من رسید؛ به خاطر کرامتی که خدا نسبت به من و حجت پس از من (فرزند او) عنایت فرمود».

امام کاظم (ع) سال 128 ه . ق در روستای" ابواء" از این مادر پاک دامن، چشم به جهان گشود.

شیخ عباس قمی(ره) می نویسد: «آنچه از برخی روایات بر من ظاهر شد؛ آن است که آن مخدره چندان فقیهه و عالمه به احکام و مسایل بود که حضرت صادق (ع) به زن ها امر می فرمود تا برای اخذ مسایل و احکام دین به او رجوع نمایند».

حمیده؛ بانویی آگاه و حدیث شناس بود. او همچون یک راوی مورد اطمینان روایاتی را که از امام صادق (ع) شنیده بود، نقل می کرد؛ از آن جمله ابو بصیر می گوید: «پس از شهادت امام صادق (ع) نزد او رفتم و تسلیت گفتم. او گریه کرد و من نیز گریستم. سپس گفت: اگر هنگام رحلت امام صادق (ع) در محضرش بودی، امر عجیبی می دیدی. آن حضرت در لحظات آخر، دیدگان خود را گشود و فرمود: همه بستگانم را در این جا حاضر کن. من همه را حاضر نمودم. آن حضرت نگاهی به آن ها کرد و فرمود: همانا شفاعت ما به کسی که نماز را سبک بشمارد، نرسد».

9. نجمه خاتون؛ مادر گرامی حضرت رضا (ع)

مادر ارجمند امام رضا (ع) بانویی از اهالی مغرب زمین به نام تُکتَم بود که حمیده؛ مادر امام کاظم(ع) که خود نیز از اهالی اندلس بود، با او آشنایی داشت و او را به همسری فرزندش حضرت رضا (ع) انتخاب نمود. تکتم در خانواده امامت و ولایت «نجمة» نامیده شد. نیز وی را سمانه، أروی، سکن، ام البنین، خیزران، صقر و شقرا می گفتند.

در روایت آمده است: «حمیده؛ مادر امام موسی کاظم(ع) بهترین زنان زمان خود در عقل و دین و حیا بود». روزی حمیده به امام کاظم (ع) گفت: «ای فرزند گرامی! تکتم کنیزی است که من بهتر از او در زیرکی و محاسن اخلاق ندیدم و می دانم هر نسلی که از او به وجود آید پاکیزه و مطهر خواهد بود. او را به تو می بخشم و از تو التماس می کنم که رعایت حرمتش را بنمایی». آن زمان که امام رضا (ع) از او به دنیا آمد، وی را «طاهره» نامیدند.

نجمه در خانه امام صادق (ع) حمیده خاتون را بسیار احترام می کرد و به خاطر جلال و عظمت او هیچ گاه نزدش نمی نشست!

حمیده خاتون می گوید: «هنگامی که نجمه به خانه ما راه یافت؛ رسول گرامی اسلام(ص) را در عالم خواب دیدم که به من فرمود: "ای حمیده! نجمه را به پسرت موسی ببخش و همسر او کن؛ همانا به زودی بهترین فرزند روی زمین از او متولد می شود". من به این دستور عمل کردم و نجمه را همسر فرزندم موسی نمودم».

10. خَیزُران؛ مادر گرامی امام جواد (ع)

مادر امام جواد (ع) خیزران نام داشت. خیزران از اهالی نوبه ـ یکی از نقاط آفریقا نزدیک مصر ـ از طایفه ماریه قبطیه ـ مادر ابراهیم فرزند پیامبر گرامی اسلام(ص) ـ بود. او را با نام های دیگری مانند: ریحانه، سبیکه، مریسه نیز می خواندند. این بانو در عصر خود از برترین بانوان بود. پیامبر اکرم(ص) در مورد این بانوی با فضیلت و قهرمان پرور، و فرزندش امام جواد (ع) چنین فرمود: «پدر به فدای پسر برترین کنیزان که از اهالی نوبه و پاک سرشت است».

11. سمانه؛ مادر گرامی امام هادی (ع)

سمانه نیز از اهالی مغرب زمین بود. دست تقدیر او را به مدینه آورد و همسر امام جواد (ع) گردید. امام هادی(ع) در نیمه ذی الحجة سال 212 ه . ق در مدینه از این مادر پاک به دنیا آمد.

کمالات و فضایل معنوی، شهرت این بانو را به سیّده و ام الفضل (مادر ارزش ها) ارتقا داد. در زهد و تقوای زنان عصر خود کم نظیر بود و بیشتر روزهای سال را روزه مستحبی می گرفت.

امام هادی(ع) در شأن مادر خویش فرمود: «مادرم به حق من عارف است. او از اهل بهشت می باشد. شیطان سرکش به او نزدیک نمی شود و مکر جبار عنید به او نمی رسد و خداوند او را نگهبان و حافظ است و از مادران صدیقین و صالحین تخلف نمی کند».

12. سوسن؛ مادر گرامی امام حسن عسگری (ع)

به خواست خداوند بانویی بسیار ارجمند و دانشمند که در زادگاه خود از بزرگ زادگان بود، به مدینه آورده شد و در آن جا افتخار همسری امام هادی (ع) نصیبش گردید.

وی را سوسن، سلیل و حُدَیث می نامیدند. امام هادی (ع) در شأن او چنین فرمود: «سلیل بیرون آمده از هر آفت و نقص و پلیدی و ناپاکی است».

این بانوی پاک دامن در هشتم ربیع الثانی 232 ه . ق در شهر مدینه، امام حسن عسگری (ع) را به دنیا آورد. وی در نهایت صلاح و ورع و تقوا بود.

پس از شهادت امام حسن عسگری(ع)، از حکیمه خاتون دختر امام جواد(ع) و عمه ی گرامی حضرت حجةبن الحسن سؤال شد: «شیعیان به چه کسی پناه ببرند و مراجعه کنند؟ او در پاسخ گفت: به جدّه؛ یعنی سوسن خانم مادر امام حسن عسگری(ع) رجوع نمایند».

شیخ صدوق(ره) پس از نقل این مطلب می گوید: «این مطلب بیانگر نهایت عظمت مقام و کمال و شرافت او است، که واسطه بین امام مهدی و امت شد و شایستگی حمل اسرار امامت و وصایت را یافت. این بانوی بزرگوار را در غیبت صغری به عنوان جدّه (جده امام قائم) می خواندند».

13 . نرجس خاتون؛ مادر گرامی امام زمان

مادر بزرگوار حضرت مهدی بانوی بسیار ارجمند، پاک و با عفت و نامش ملیکه بود. پدر ایشان یشوعا فرزند قیصر پادشاه روم و مادرش از فرزندان شمعون بن حمون الصفا، وصی حضرت عیسی(ع) است.

نرجس خاتون از دخترانی بود که در میان اسیران جنگی از روم شرقی به عراق آورده شد و امام هادی(ع) او را خریداری کرد و به همسری فرزندش امام حسن عسگری(ع) انتخاب نمود. نتیجه این ازدواج، وجود مقدس حضرت مهدی بود، که در شب نیمه شعبان سال 255 ه . ق در شهر سامرا به دنیا آمد.

منبع: نامه جامعه - تیر 1387 - شماره 46 - مادران پاک