عدالت این گونه است ...!

در اندیشه و سیره امام علی(علیه السلام) عدالت و برپایی آن مهم ترین و والاترین موضوع زیست انسانی- ایمانی است، به گونه ای که جز در پرتو عدالتی فراگیر نمی توان از دین و ایمان، و سلامت و سعادت به درستی سخن راند و زندگی انسانی و ایمانی داشت، و در عرصه جامعه، سیاست، حکومت، مدیریت، اقتصاد، قضاوت و دیگر عرصه ها از سلامت و کمال بهره مند بود.
آن چه در رویکرد به عدالت، اساسی است؛ این است که راه برپایی و تحقق عدالت چیست؟ بی گمان تا مفهومی روشن از عدالت ارائه نشود، نمی توان عدالتی را پی گرفت، و تا ملازمات تحقق عدالت تبیین نگردد و به درستی به اجرا درنیاید، عدالتی محقق نمی شود، و نیز تا عدالت در همه حوزه های آن مورد توجه قرار نگیرد، عدالت فراگیر معنا نمی یابد.
نهج البلاغه به عنوان گرانقدرترین مجموعه آموزه های امام علی(علیه السلام) راه گشای شناخت عدالت و آموزگار برپایی عدالت فراگیر است؛ و از جمله ملازمات اساسی تحقق عدالت، شناخت حقوق و برپایی و پاسداشت آن است. در این جهت لازم است عدالت بر مبنای آموزه های امیرمۆمنان علی(علیه السلام) مفهوم شناسی گردد تا مشخص شود که در پرتو عدالت چه روی می دهد.
عدالت واژه مقدس و محبوب امام علی علیه السلام بود و براساس آن حکومتش را استوارکرد و آن قدردر این زمینه عالی عمل کردکه خود،آن را از مفاخر خویش شمرده و می فرماید:
«فردای قیامت باآن بامردم محاجه می کنم.»
اوعدالت رانسبت به همه بویژه نسبت به نزدیکانش به دقت رعایت می کرد. داماد حضرت، عبدالله بن جعفر، خدمت حضرت آمد و فقر شدید خویش رابه حضرت گزارش کرد تا حضرت از بیت المال کمکش کند؛ ولی پاسخ منفی شنید.(شرح نهج البلاغه، ابن ابی الحدید، ج1، ص215.)
گروهی ازسازش کاران خدمت امام رسیدند و گفتند: شمابه افراد سرشناس عرب و قریش سهم بیشتری بدهید و آنان را به دور خود جمع کنید؛ زیرا اگرسهم آنان را بر، بردگان و غیر عرب ترجیح ندهید، ممکن است به معاویه بپیوندند. امام فرمود: آیا بیت المال را صرف جذب افراد کنم؟ آیا باج بدهم؟ بدانید کسی که باپول، طرفدارما شود با پول بیشتری که از سوی دیگری بگیرد، مخالف ما خواهد شد. ما باید عدالت و مکتب را حفظ کنیم و نظر به جذب افراد از طریق تهدید یا تطمیع نداشته باشیم. من هرگز کسی را بر دیگری ترجیح نمی دهم. هرکس خواست بماند و هرکس خواست برود.(خاتمی، سیداحمد، در سایه سار حکمت علوی ،ص99)

رنج تلاش هرکس رادر نظردارو عادلانه ارج بنه وهرگز زحمت تلاش یکی را به حساب دیگری مگذار،ارزش خدمت کسی راکمتراز آنچه هست به حساب میاور، مبادا بزرگی کسی موجب شود که تلاش اندک او را بزرگ شماری ومبادا پایین مرتبه بودن کسی سبب شود که کوشش بزرگ وخدمت پر ارجش را خوار به حساب آری

در منظر حضرت علی (علیه السلام) به عنوان حاکم جامعه اسلامی، عدالت در رأس همه امور قرار دارد نقش آن را اینگونه بیان فرموده اند:
«جَعَلَ اللَّهُ الْعَدْلَ  قِوَاماً لِلْأَنَامِ وَ تَنْزِیهاً عَنِ الْمَظَالِمِ وَ الْآثَامِ وَ تَسْنِیَةَ الْإِسْلَامِ»(نورى، حسین بن محمد تقى، ج 11، ص 320)
ترجمه: خدای سبحان عدالت را مایه برپایی مردمان و ستون زندگی ایشان، و سبب پاکی از ستمکاریها و گناهان، و روشنی چشم اسلام قرار داده است.
در اندیشه سیاسی اخلاقی حضرت، برپایی همه ی ارزش های اجتماعی در گرو عدالت است و اگر عدالت رنگ ببازد، همه ارزشها رنگ باخته است. عدالت مایه ی بقا وصحت ارزشها است. عدالت خواهی، بیان کلمه حق و عدل و سخن عدالت خواهانه چنان ارزشمند است که هیچ چیز را با آن قیاس نتوان کرد.(دلشاد تهرانی، مصطفی،حکومت ومدیریت درنهج البلاغه، تهران،ص80)

مظهر عدالت خواهی
امام علی علیه السلام درباره ی جایگاه بلند عدالت خواهی فرموده اند:
«ثم اعرف لکل امریء منهم ماابلی، ولا تضمن بلاء امریء الی غیره،ولاتقصرن به دون غایة بلائه، ولایدعونک شرف امریء الی ان تعظم  من بلائه ما کان صغیرا، ولاضغة امریء الی ان تستصغرمن بلائه ماکان عظیم.ا»(نهج البلاغه، نامه ی53)

داماد حضرت، عبدالله بن جعفر، خدمت حضرت آمد وفقر شدید خویش رابه حضرت گزارش کرد تا حضرت از بیت المال کمکش کند؛ ولی پاسخ منفی شنید

رنج تلاش هر کس را در نظر دار و عادلانه ارج بنه و هرگز زحمت تلاش یکی را به حساب دیگری مگذار، ارزش خدمت کسی را کمتراز آنچه هست به حساب میاور، مبادا بزرگی کسی موجب شود که تلاش اندک او را بزرگ شماری و مبادا پایین مرتبه بودن کسی سبب شود که کوشش بزرگ و خدمت پر ارجش را خوار به حساب آری.
حضرت علی(علیه السلام) عدالت را شاهراهی معرفی کرده است که اگر از سوی حاکم اسلامی اجرا شود همه مردمان را در برگرفته و به سلامت و موفقیّت پیش می برد و هر چیز و هر کس را در جایگاه درست خویش قرار می دهد و هر ذی حقی را به حقوق حقّه اش می رساند و این خودش از عوامل رشد قابلیت های انسان است، چراکه اگر هر فردی آرامش خاطر از لحاظ حقوق احقاقی اش داشته باشد با روانی آرام تر به پرورش استعدادهایش می پردازد. پرسش و پاسخی که از حضرت در مورد عدل شده این مطالب را به خوبی بیان می کند.
(سُئِلَ علیه  السلام أَیُّهُمَا أَفْضَلُ الْعَدْلُ أَوِ الْجُودُ فَقَالَ علیه  السلام الْعَدْلُ یَضَعُ الْأُمُورَ مَوَاضِعَهَا وَ الْجُودُ یُخْرِجُهَا مِنْ جَهَتِهَا وَ الْعَدْلُ سَائِسٌ عَامٌّ وَ الْجُودُ عَارِضٌ خَاصٌّ فَالْعَدْلُ أَشْرَفُهُمَا وَ أَفْضَلُهُمَا) (مجلسى، محمد باقر ج 72، ص 357)
​ترجمه: و از او پرسیدند عدل یا بخشش كدام بهتر است فرمود:] عدالت كارها را بدانجا مى نهد كه باید و بخشش آن را از جایش برون نماید. عدالت تدبیر كننده اى است به سود همگان، و بخشش به سود خاصگان. پس عدل شریفتر و با فضیلت تر است.

فرآوری: فاطمه زین الدینی، تبیان   
--------------------------
منابع:
نهج البلاغه
شرح نهج البلاغه،ابن ابی الحدید،ج1،ص215
حکومت ومدیریت درنهج البلاغه،دلشادتهرانی،مصطفی، تهران،ص80
درسایه سارحکمت علوی خاتمی،سیداحمد، ،ص99.