آواتار/ عاقبت فتوا بی علم

ای اباذر، اگر چیزی از تو بپرسند که آن را ندانی، بگو نمی دانم. در این صورت از عواقب آن نجات می یابی و به چیزی که نمی دانی فتوا نده که از عذاب قیامت نجات یابی.[*]

در آیات متعدد قرآن از فتوای دادن بدون علم نهی شده است:
۱-: .. قُلْ آللّهُ أَذِنَ لَکُمْ أَمْ عَلَی اللّهِ تَفْتَرُونَ؛ بگو آیا خداوند به شما اجازه داده است یا بر خدا افتراء می بندید (و از پیش خود حلال و حرام می نمایید).[1]
۲-وَ لا تَقْفُ ما لَیْسَ لَکَ بِهِ عِلْمٌ إِنَّ السَّمْعَ وَ الْبَصَرَ وَ الْفُؤادَ کُلُّ أُولئِکَ کانَ عَنْهُ مَسْؤُلًا؛ آن چه را که نمی دانی متابعت و پیروی مکن چرا که گوش و چشم و دل همه مسئولند.[2]
۳-وَ لَوْ تَقَوَّلَ عَلَیْنا بَعْضَ الْأَقاوِیلِ، لَأَخَذْنا مِنْهُ بِالْیَمِینِ ثُمَّ لَقَطَعْنا مِنْهُ الْوَتِینَ؛ و اگر به دروغ سخنانی به ما می بست ما او را به قهر و انتقام می گرفتیم و رگ وتینش را قطع می کردیم.[3]

در روایات متعددی نیز از فتوای بدون علم نهی شده است:
۱- صحیح ابی عبیده عن ابی جعفر علیه السلام، قال مَنْ أَفْتَی النَّاسَ بِغَیْرِ عِلْمٍ وَ لَا هُدًی لَعَنَتْهُ مَلَائِکَهُ الرَّحْمَهِ وَ مَلَائِکَهُ الْعَذَابِ وَ لَحِقَهُ وِزْرُ مَنْ عَمِلَ بِفُتْیَاهُ؛ امام باقر(علیه السلام) فرمود: هر کس بدون علم و هدایت و راهنمایی از خود مبادرت به فتوا کند، فرشتگان رحمت و عذاب، او را نفرین می کنند و گناه کسی که فتوای او را به کار بندد، به حساب او گذاشته می شود. [4]
۲- صحیح عبد الرحمن بن الحجاج قَالَ لِی أَبُو عَبْدِ اللَّهِ ع إِیَّاکَ وَ خَصْلَتَیْنِ فَفِیهِمَا هَلَکَ مَنْ هَلَکَ إِیَّاکَ أَنْ تُفْتِیَ النَّاسَ بِرَأْیِکَ أَوْ تَدِینَ بِمَا لَا تَعْلَمُ؛  عبد الرحمن بن حجاج گوید: حضرت امام صادق(علیه السلام) به من فرمود: «بپرهیز از دو خصلت، زیرا هلاک شد از آن دو خصلت، کسی که هلاک شد، بپرهیز از این که به رأی و نظر خود فتوا دهی و یا این که تدین نمایی به چیزی که نمی دانی.»[5]
۳- قال لی ابو عبد اللّه علیه السلام أَنْهَاکَ عَنْ خَصْلَتَیْنِ فِیهِمَا هَلَاکُ الرِّجَالِ أَنْهَاکَ أَنْ تَدِینَ اللَّهَ بِالْبَاطِلِ وَ تُفْتِیَ النَّاسَ بِمَا لَا تَعْلَمُ؛ مفضل گوید: امام صادق به من فرمود: من تو را نهی می کنم از این که تدین به باطل نمایی و فتوا دهی مردم را به چیزی که نمی دانی. [6]

پی نوشت:
[*] بحارالانوار، ج 77، ص 76.
[۱] (سوره یونس آیه ۵۹).
[۲] (سوره اسراء آیۀ ۳۶).
[۳] (سورۀ حاقه، آیۀ 44).
[۴] ( الکافی (ط - الإسلامیه)، ج 1، ص: 42).
[۵] (الکافی (ط - الإسلامیه)، ج 1، ص: 42).
[۶] (الکافی (ط - الإسلامیه)، ج‏1، ص: 42).

مطالعه بیشتر :

فتوا بدون علم ممنوع!