ثبت رصد خانه مراغه از دوره ایلخانی در فهرست آثار ملی ایران

رصدخانهٔ مراغه رصدخانه ای بود که در دورهٔ هلاکوخان زیرنظر خواجه نصیرطوسی در شهر مراغه ساخته شد. این رصدخانه روی تپه ای در غرب مراغه قرار داشته است و امروزه تنها پی های بخش های مختلف و بخشی از سدس سنگی آن باقی مانده است. در سال های اخیر گنبدی برای محافظت از بقایای این بنا بر روی بخشی از آن ساخته شده است. پرویز ورجاوند و همکارانش در دههٔ ۱۳۵۰ خورشیدی به کاوش در محوطهٔ این رصدخانه پرداختند و قسمت های مختلف آن را شناسایی کردند. ساختمان اصلی این رصدخانه به شکل برجی استوانه ای ساخته شده بود. در ساختمان های جنبی آن یک کتابخانه و محل اقامت کارکنان تشخیص داده شده است. بنای رصدخانهٔ مراغه در سال ۶۵۷ هجری (۱۲۶۱ میلادی) به سفارش خواجه نصیرالدین طوسی و به فرمان هولاکو -نوهٔ چنگیزخان مغول- آغاز شد. هولاکو برای نگهداری این سازمان پژوهشی موقوفه های ویژه ای درنظر گرفت. کتابخانه ای شامل ۴۰۰ هزار جلد کتاب و ابزارهای اخترشناسی، از جمله ذات الربع دیواری به شعاع ۴۳۰ سانتی متر، حلقه دار (ذات الحلق)، حلقهٔ انقلابی، حلقهٔ اعتدالی و حلقهٔ سموت نیز فراهم شدند. در همین جا بود که زیج ایلخانی به سال ۶۷۰ هجری (۱۲۷۶ میلادی) فراهم شد. رصدخانهٔ مراغه فقط مخصوص رصد ستارگان نبود و یک سازمان علمی گسترده بود که بیش تر شاخه های دانش درس داده می شد و مشهورترین دانشمندان آن عصر -از جمله قطب الدین شیرازی، کاشف علت اصلی تشکیل رنگین کمان- در آن جا جمع شده بودند. به علاوه چون در آن زمان ارتباط علمی چین و ایران به علت استیلادی مغولان بر هر دو سرزمین برقرار شده بود، دانشمندان چینی -از جمله فردی به نام فائو مون جی- در این مرکز فعالیت داشتند. همچنین فیلسوف و فرهنگ نامه نویس مسیحی -ابن العبری- در رصدخانهٔ مراغه به درس دادن کتاب های اصول اقلیدوس و المجسطی بطلمیوس مشغول بود. این بنا در سال 1364 از دوره ایلخانی به شماره 1675 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسید.