نامیده شدن قرآن به مصحف

نامیده شدن قرآن به مصحف
قرآن کریم از همان ابتدا به این نام؛ یعنی “قرآن” معروف بوده است؛ زیرا با همین نام در بعضی از آیات ، اسم برده شده است.[1]

و اما مصحف در لغت از صُحُف جمع صحیفه به معنای آنچه که در آن نوشته می شود، گرفته شده است[2] و به معنای مجموعۀ میان دو جلد.[3] بنابراین مصحف به کتاب جلد شده گفته می شود، حال چه قرآن باشد چه غیر قرآن. در قرآن کریم از کتاب های آسمانی با عنوان “صحف” تعبیر شده،[4] ولی مصحف ذکر نشده است.

مصحف در لسان صحابه
از وقایع صدر اسلام، بحث جمع آوری قرآن است که مباحث مربوط به خود را دارد[5]. بعضی قائل هستند که قرآن در زمان خود پیامبر جمع آوری شده است و برخی قائل به جمع آوری قرآن در زمان بعد از رحلت ایشان هستند. اما مسلم است که قرآن در زمان پیامبر (ص) نوشته شده بود و در زمان صحابه بحث جمع آوری آن در مصحف جامع و واحد بود.

در نقل های تاریخی است که عمر خلیفۀ دوم، شخصی را نزد اُبی بن کعب فرستاد و گفت: قصد دارم قرآن را در مصحفی بنویسم، آنچه از قرآن نزد تو است برایم بفرست.[6] بخاری از “زید بن ثابت” نقل می کند که زید می گوید: خلیفه ابوبکر به او دستور داد تا قرآن را جمع آوری کند. وی می گوید: همۀ قرآن را جمع کردم، صفحات گرد آوری شده (صُحف) نزد ابوبکر بود تا از دنیا رفت. سپس در حیات عمر، نزد وی باقی بود و بعد از او در دست حفصه دختر عمر قرار گرفت.[7]

در زمان عثمان با توجه به رفتن قرآن به سرزمین های اسلامی فتح شده اختلا ف در قرائت کلمات قرآن پیدا شد و برای جلوگیری از اختلاف عثمان دستور داد تمام نوشته های زمان رسول خدا(ص) را گرد آوری کردند و نسخه کتابت زید در زمان ابوبکر را که نزد حفصه بود به امانت گرفتند و بر اساس قرائت واحد قرآن را تدوین نمودند و از روی آن پنج یا شش نسخه استنساخ شد . یک نسخه در مدینه و یک نسخه در مکه و چهار نسخه دیگری را همراه با یک حافظ قرآن که نقش معلم و راهنمای درست خوانی را داشت به مراکز مهم جهان اسلام ، یعنی بصره ، کوفه، شام و بحرین ارسال کردند و بقیه قرآن ها که با این قرائت مخالف بود از بین بردند و عثمان به تمام بلاد نوشت قرآن های دیگری را از بین ببرند[8].

پس معلوم شد که “مصحف” در زمان صحابه به همان معنای لغوی آن استعمال شده است؛[9] یعنی به معنای اعم از قرآن استعمال شده است. البته از برخی صحابه در تاریخ نام برده می شود که برای خود، قرآن را در صحیفه هایی جمع کرده بوده اند که به نام خودشان مشهور بود؛ مانند مصحف عایشه، مصحف حفصه، مصحف ابی بن کعب و .. همۀ این مصاحف بعد از رحلت پیامبر گرامی اسلام (ص) به این نام مشهور شد.

مصحف در لسان اهل بیت (ع)
در لسان اهل بیت نیز مصحف در همان معنای لغوی آن استعمال شده است. در روایتی امام صادق (ع) می فرمایند: “خواندن قرآن از روی مصحف، موجب بهره مندی از چشم خویش و تخفیف در عذاب والدین می شود، اگر چه کافر باشند”.[10]

معلوم است که این جا نیز “مصحف” به معنای لغوی آمده است؛ زیرا معنا ندارد امام (ع) بفرماید: خواندن قرآن از روی قرآن.

مصحف حضرت فاطمه (س) نیز که در نزد امامیه مشهور و معروف است، غیر از قرآن است. امام صادق (ع) در این باره می فرمایند: “به خدا قسم! این مصحف، قرآن نیست”.[11]

بنابر این می توان گفت که واژۀ مصحف بعد از استنساخ نسخۀ واحد از قرآن های موجود، (در زمان خلیفۀ سوم) برای قرآن علَم شد.

منبع: اسلام پدیا
-------------------------
پی نوشت:
[1] واقعه، ۷۷٫
[2] ابن منظور، لسان العرب، ج ‏۹، ص ۱۸۶، دار صادر، بیروت، ۱۴۱۴٫
[3] راغب اصفهانی، المفردات فی غریب القرآن، ص ۴۷۶، دار العلم، دمشق، ۱۴۱۲٫
[4] اعلی، ۱۹٫
[5] در این باره می توانید به نمایه های: جمع قرآن، سؤال ۷۱ (سایت اسلام کوئست: ۳۱۴)؛ جمع آوری قرآن توسط رسول خدا، سؤال ۱۶۲۵ (سایت اسلام کوئست: ۱۶۳۲) مراجعه کنید.
[6] مجلسی، بحار الانوار، ج ۴۴، ص ۱۰۱٫
[7]بخاری، محمدبن اسماعیل، صحیح بخاری، کتاب فضائل القرآن، باب جمع القرآن، ج ۱۶، ص ۴۶۷، ح ۴۹۸۶، ناشر: وزارت اوقاف مصر.
[8] بهاءالدین خرمشاهی، دانشنامه قرآن، ج ۲، ص ۱۶۳۴، ماده جمع قرآن و سید محمد باقر حجتی، تاریخ قرآن کریم، ص ۲۳۴، ۳۸۵، ۴۱۹ و ۴۲۹٫
[9] برای دیدن شواهد بیشتر به دیگر روایات موجود در صحیح بخاری، ج ۱۶، ص ۴۶۷ مراجعه شود.
[10] کلینی، محمد بن یعقوب، کافی، ج ۲، ص ۶۱۳٫ در همین صفحه بابی نگاشته شده است به نام باب قراءه القرآن فی المصحف.
[11] بحار الانوار، ج ۲۶، ص