درک شب قدر (بخش اول)

عوامل درک لیله القدر
شب قدر، شب سرنوشت است و مقدرات انسان در این شب معین می شود. لطف الهی، در آن، به مراتب بیشتر از زمان های دیگر است، تا اندازه ای که می تواند تمام عمر، بلکه تمام هویت آدمی را تحت تأثیر قرار دهد.
سؤال این است که چه عواملی باعث درک و بهره برداری بیشتر از شب قدر می شود؟ در این مجال، این عوامل را در سه بعد معرفتی، انگیزشی و رفتاری تبیین می کنیم:(۲)

بعد معرفتی
معنای لغوی: معانی مختلفی برای قدر بیان شده است؛ از جمله منزلت، اندازه، ضیق وتنگی.(۳)
معنای اصطلاحی: شب قدر در فرهنگ اسلامی قرآنی، به شبی از شب های ماه مبارک رمضان گفته می شود که در آن، قرآن از جانب خداوند کریم به واسطه جبرئیل امین بر قلب پیامبر رحمت صلی الله علیه وآله و سلم نازل شده است. هر سال در شب قدر سرنوشت انسان ها -اعم از میزان رزق، صحت و سلامت، سعادت و شقاوت و مسایلی از این قبیل- بر اساس اندوخته های قبلی افراد مشخص می شود؛ لذا شب قدر، هر سال تکرار می شود و به زمان پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم اختصاص ندارد. خداوند با به کار گیری فعل مضارع (تنزل الملائکه)(۴)و(فیها یفرق کل أمر حکیم)(۵)که بر استمرار و تکرار دلالت دارد، این مطلب را بیان فرموده است. در روایات اهل  بیت علیهم السلام هم به این مطلب اشاره شده است.(۶)
اگر به این نکته واقف باشیم که بزرگ ترین تاجی که ممکن است در ماه رمضان بر سر کسی گذاشته شود، تاج درک لیله القدر است و نیز برکات لیله القدر را متفاوت از زمان های دیگر بدانیم، بی تردید، سعی و تلاش ما در راستای دستیابی به این برکات، دگرگون خواهد شد.
طبق آیات سوره مبارک قدر، خدواند به در این شب، بیش از شصت هزار برابر، نصیب و رشد انسان را بیشتر می کند. خداوند، یک شب را که به طور معمول حدود دوازده ساعت دارد، برتر از هزار ماه قرار داده است و هزار ماه، سی هزار شبانه روزاست که سی هزار شبانه روز شصت هزار برابر یک شب است؛ علاوه بر آن، خداوند می فرماید: «خیر من ألف شهر؛ شب قدر برتر از هزار ماه است» این کلمه «خیر» پایان را بدون توقف قرار می دهد؛ مانند کسی که یک دانه بکارد و بیش از شصت هزار برابر برداشت کند! چنین شخصی در قبر و قیامت، عقب افتادگی ندارد.
در سوره دخان آمده است: «إنا انزلناه فی لیله مبارکه؛(۷)ما قرآن را در شب مبارکی نازل کردیم». در این آیه، شب قدر شب مبارک معرفی شده است. آنچه در کلام خداوند کریم، مبارک خوانده شود جایگاه و فضیلتی بسیار بلند دارد.
در روایات هم به فضیلت این شب تصریح شده است؛ از جمله، رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم فرمودند:
خداوند از میان روزها، روز جمعه را و از میان ماه ها، ماه رمضان را و از میان شب ها، شب قدر را اختیار کرده است.(۸)
اگر انسان در مدت عمرش نصیبی پیدا کند و لیله القدری داشته باشد، بهترین الطاف شامل حال او می شود؛ از این رو لازم است با مطالعه، تدبر و بهره بردن از محضر عالمان ربانی، معرفت خود را به این گوهر نفیس افزایش دهیم.

بعد انگیزشی
بیداری دل و طلب
یکی از زمینه های اصلی در بهره بردن از نسیم های رحمت الهی، تشنه کامی و طلب از جانب انسان سالک است. طبق سخن منسوب به پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم کسی که چیزی را طلب کند و برای دستیابی به آن تلاش بنماید، لاجرم به آن دست می یابد.(۹)
         گفت پیغمبر اگر کوبی دری     عاقبت زان در برون آید سری
قدم اول، این است که فرد بفهمد ماه مبارک رمضانی هست، روزه ای هست، لیله القدری هست و باید پیوندی در این فصل برقرار کرد. اگر آن پیوند باشد، برکات زیادی به انسان می رسد، به شرطی که درها بسته نباشد. کسی که طالب نیست، مانند ظرفی است که دهانه آن بسته باشد و در دریای زلال قرار گیرد که ذره ای آب در آن نفوذ نمی کند. گاهی ما مشغول زندگی هستیم و درهای دلمان به روی آن نسیم بسته است؛ لذا بهره نمی بریم. ما در زندگی با مشکلات خودمان عجین شده ایم. گاهی به قدری مشکلات، افراد را فرا می‏گیرد که از فرصت های معنوی پیش آمده، غافل می شوند. در درون هر کسی پنجره ای است که به سوی ماه مبارک رمضان و لیله القدر باز می شود. در این ایام و لیالی، این پنجره را باید باز کرد. باید مراقب بود تا بسته نباشد. برخی بزرگان، عدم اهتمام برای درک لیله القدر را علامت بیماری معنوی انسان دانسته اند که میهمان ماه خدا باید در صدد مداوای این بیماری برآید.(۱۰)

به دیده عظمت نگریستن
میزان بهره برداری از پدیدها و فرصت ها، در گرو نگرش انسان به آن مقوله است که آیا آن موضوع در نگاه انسان، بی ارزش است یا بسیار نفیس و ارزشمند. همین نگرش، باعث می شود انسان درباره آن پدیده، یا بی تفاوت باشد یا اینکه عزم خود را برای بهره گرفتن از آن جزم کند.
قرآن کریم در سوره قدر می فرماید:
إِنَّا أنزَلْنَاهُ فِی لَیْلَهِ الْقَدْرِ * وَمَا أدْرَاکَ مَا لَیْلَهُ الْقَدْرِ * لَیْلَهُ الْقَدْرِ خَیْرٌ مِّنْ أَلْفِ شَهْرٍ؛(۱۱)
خداوند متعال با تعبیر «و ما ادراک ما لیله القدر…» ما را به این قداست و عظمت رهنمون می سازد.
اگر این شب را متفاوت از شب های دیگر بدانیم و به قداست و مبارکی آن پی ببریم، مثل اولیای خدا در طول سال به برنامه ریزی و مراقبه برای درک این شب می پردازیم و در شب قدر نیز توجه ما به حقایق این شب به اوج می رسد.

بُعد رفتاری
آمادگی از ماه های قبل
به طور معمول، انسان ها برای درک تام و تمام موقعیت های حساس، متناسب با حساسیت آن، آمادگی قبلی فراهم می کنند. اگر شب قدر، شب سرنوشت و شب حساسی است، باید از زمان های قبل برای درک آن، خود را آماده کرد.
مرحوم میرزا جواد آقا ملکی تبریزی در این باره چنین می نویسد:
سزاوار است مؤمن برای اطمینان از رسیدن به این خیر بزرگ [درک شب قدر] یک سال شب زنده داری نموده و به عبادت مشغول باشد.(۱۲)
باید در طول سال خودمان را آماده کنیم که وقتی ماه مبارک رمضان فرا می رسد، عقب نیفتیم و عقب نباشیم؛ بلکه وارد ماه مبارک رمضان شویم و رشد کنیم. از ماه رجب، انس با قران و درک درست از ماه مبارک رمضان را باید شروع کنیم.
باید در طول سال، بار اضافه سنگین به دوش نکشیم، حرکت کنیم و مستحق درک ماه مبارک رمضان باشیم. این آمادگی و حرکت، نیازمند تهذیب، دوری از رذایل، مراقبه، توسل، قرائت و تدبر قرآن است.

اهل ماه مبارک رمضان شدن
ما غالباً از زمان عقب هستیم. ماه رمضان می آید و روزه برای ما واجب  می شود. اگر روزه بگیریم، در اواخر ماه رمضان، احساس سبکی  می کنیم؛ احساس انس با روزه می کنیم؛ چرا؟ برای اینکه از نظر حال معنوی، تازه داریم وارد ماه رمضان می شویم. گاهی این قدر اشتغال داشتهایم که بعد از گذشت روزهایی از ماه مبارک رمضان، هنوز وارد ماه رمضان نشده ایم. اگر انسان زودتر از ماه رمضان یعنی از ماه رجب و شعبان شروع کند، امید است که با فرارسیدن ماه رمضان، وارد ماه رمضان شود؛ لذا بهر ه اش خیلی بالا می رود. شایسته است اگر یک سال این گونه نشد، در سال بعد زودتر شروع کرد تا بارهای سنگین از دوش انسان پایین بیاید. آن وقت لذت ماه رمضان از همان اول ماه رمضان حس می شود و زمینه درک شب قدر فراهم خواهد شد.
انسان از راه پوسته به مغز هر چیز راه پیدا می کند. دست یابی به باطن و حقیقت دین نیز از راه پایبندی به شریعت ممکن است. از آن رو که شب قدر، مغز و حقیقت نابِ ماه میهمانی خداوند است، برای درک این شب انسان باید اهل ارتباط و استفاده از ماه مبارک رمضان بشود؛ یعنی «ماه رمضانی» بشود تا «لیله القدری» شود.
---------------------
پی نوشت ها:
۱. در تنظیم این نوشتار از سخنان استاد گرانقدر، جناب حجت الاسلام والمسلمین جعفر ناصری -دامت برکاته- بهره گرفته ایم.
۲. بدیهی است این تقسیم بندی، با اندکی تسامح قابل طرح است.
۳. مجمع البیان، ج۱۰، ص ۵۱۸.
۴. سوره قدر: ۴.
۵. سوره دخان: ۶.
۶. کافی، ج ۱، ص ۵۳۲.
۷. سوره دخان: ۳.
۸. کمال الدین، ج ۱، ص ۲۸۱؛ وسائل الشیعه، ج ۷، ص ۳۸۱.
۹. قال النبی  صلی الله علیه وآله وسلم: «من طلب شیئاً و جدَّ وجد» نهج الفصاحه، ص ۷۷.
۱۰.مراقبات، ص ۲۲۴.
۱۱. سوره قدر: ۱-۳.
۱۲. ترجمه المراقبات، ص ۲۷۶.
---------------------
منبع : چشمه زلال