فسخِ امتیاز استعماری "كاپیتولاسیون" توسط مجلس شورای ملی (1306ش)

مفهوم عام حقوقی كاپیتولاسیون، عبارت از نظام قضاوت كنسولی و برخی امتیازات و مصونیت های قضایی است كه به موجب آن، اتباع یك كشور در صورت ارتكاب جرم در كشور مورد نظر از شمول قوانین جزایی و مدنی در قلمرو كشور میزبان مستثنی می شدند. حق كاپیتولاسیون در ایران، اولین بار در معاهده تركمنچای در سال 1206ش در زمان فتحعلی شاه قاجار به روسیه داده شد و بعدها بسیاری از دولت های دیگر نیز صاحب این امتیاز شده و قضاوت كنسولی خود را بر دستگاه سیاسی و قضایی ایران تحمیل كردند. در سال 1297 ش، لایحه ای به تصویب رسید كه به موجب آن حق كاپیتولاسیون روس ها در ایران كه تحت فشار زور و تهدید و تطمیع و برخلاف مصالح ملت ایران بوده است با استناد به قانون اساسی لغو شد. پس از لغو قرارداد كاپیتولاسیون بین ایران و روسیه قراردادهای مشابه با كشورهای دیگر نیز ملغی گردید. اما كشورهای غربی همچنان به این امتیاز پایبند بودند تا این كه مجلس شورای ملی در چنین روزی در نوزدهم اردیبهشت 1306ش، الغاء كاپیتولاسیون را اعلام كرد و به همه دولت هایی كه از حق كاپیتولاسیون استفاده می كردند یك سال وقت داد كه در قراردادهای خود تجدید نظر و این امتیاز را لغو كنند. این قانون ننگین، یك بار دیگر در سال 1343 ش مطرح شد و به تصویب رسید كه به سبب اعتراض امام خمینی(ره) به آن، آن حضرت را به تركیه تبعید كردند. در نهایت كاپیتولاسیون پس از پیروزی انقلاب اسلامی برای همیشه لغو شد.