شرح دعای اللهم ارزقنا توفیق الطاعه/ بخش اول

مقدمه:
این دعا درسنامه ی گرانبهایی است که در پیکره نیایش انشاء شده است و آموزندة اوصافی است که مطلوبِ آخرین ذخیره الهی است. آراستگی به فضائل بیان شده در این دعا، برای هر منتظر راستین بایسته است و شاید بتوان گفت که این دعا سرچشمه همة صفاتی است که برای منتظران راستین آن حضرت شایسته می باشد.[1]
این دعا آرزوهای امام زمان علیه السلام است که انسان ها، توفیق بندگی و دوری از معصیت را پیدا کنند و در راه به دست آوردن یک جامعه ایده آل و زمینه ساز برای امر ظهور، تلاشی در خود تحسین داشته باشند. دقت در مضامین دعا و عمل به آن، بهترین راه  کار جلب رضایت آن عزیز می باشد رضایتی که خشنودی خدای متعال را در برخواهد داشت و بهشت قرین پاداش این رضایت خواهد بود.
برای شخص منتظر هیچ ارزشی بالاتر از لبخند رضایت امام منتظَر نیست که با این فرازها محقق می گردد. این دعا از مفاهیم عمیق و عالی  برخوردار است که گویی درس های فرهنگی و اخلاقی بسیار مفیدی را امام زمان علیه السلام در لباس دعا، به منتظرانش آموخته است. درس هایی سازنده در بیست و شش فراز که لازمة یک جامعة زمینه ساز خواهد بود. به راستی اگر تک تک اصناف به صفت مخصوص خود متصف شوند راه برای برپایی گلستان وعده شده برای بشریت، هموار خواهد شد.

منبع دعا:
دعای اللهم ارزقنا توفیق الطاعه دعایی است که منتصب به حضرت حجت علیه السلام است. اولین کسی که آن را نقل می کند، مرحوم کفعمی در المصباح[2] و بلدالامین[3] است.  ایشان این دعا را در زمره ی ادعیه مأثوری که نام خاصی ندارد اما فضائل آن مشهور است، ذکر می کند و دعا را روایت شده ی از حضرت می داند.[4] 
برای دسترسی به متن کامل این دعا علاوه بر مفاتیح الجنان[5] می توانید به منتخب الاثر[6]ِ، آیت الله صافی و مفاتیح نوین[7]، آیت الله مکارم و صحیفة المهدی[8]، اثر الشیخ عیسی الاهری و نیز موسوعة کلمات الامام المهدی[9]، از موسسه الامام الهادی، مراجعه نمایید.
در میان شرحهای فارسی بر این دعا، کلام آیت الله جوادی در کتاب امام مهدی موجود موعود، متمایز از دیگر شرحها است. جناب آقای مهدی نیلی پور، شرح خود بر این دعا را «گلواژه  های اخلاق در نیایش امام زمان» نام نهاده اند. نسخه ای خطی به زبان عربی از مرحوم عبد الله بن صالح السماهیجی متوفای 1135 ق است که در خاتمه ی کتاب «منیة الممارسین فی اجوبة سوالات الشیخ یاسین» به شرح مختصر این دعا می پردازد.
 اللّهُمَّ ارزُقنا تُوفیقَ الطاعَة
«خدایا توفیق اطاعت و بندگی را روزی ما کن »
حضرت آیت الله جوادی آملی(حفظه الله) در هفت فراز اول دعا به وظایف شخصی منتظران اشاره  داشته و در شرح این فراز می فرمایند: « هر منتظری باید اهل پیوند با خداوند بزرگ باشد و ضمن درخواست روزی در ابعاد ذیل، برای درونی کردن و استقرار این صفات در خویش تلاش کند:
أ. توفیق طاعت:
منتظر راستین هم اهل اطاعت خدا، پیامبر(صلی الله علیه وآله) و امام معصوم(علیه السلام) است و هم توفیق چنین فرمانبری را همواره از خدای سبحان می خواهد: اللّهمّ ارزقنا توفیق الطاعة.»[10] 
حیات انسان ها بدون رزق و روزی از طرف خدای متعال، به نیستی مبدّل می گردد که همه موجودات در حیات خویش محتاج عنایت رب العالمین هستند که این روزی نیز از طرف او که مهربان است و رئوف، نازل شده است اما آنچه مهم است روزی معنوی است که مورد غفلت قرار گرفته شده است که اگر جسم ما خوراک می خواهد و پوشاک و استراحت، روح ما هم نیازمند خوراک و پوشاک... است و بدون این رزق، روح در افسردگی امراض می افتد و در نهایت مرگ نصیبش می شود. در حالیکه جسم زنده است و حرکتش را دارد که در روایات اهل بیت به این شخص مردة متحرک اطلاق شده است. چگونه می شود انسانی که بُعد ملکی و ملکوتی دارد بدون توجه به نیازهای بُعد ملکوتی اش حرکت را در مسیر زندگی و بندگی ادامه دهد.
و اینکه در ادعیه، تعبیر به رزق در مورد رزق های معنوی بیشتر به کار رفته است از اهمیت رزق معنوی و رسیدگی به جنبة ملکوتی انسان حکایت دارد:
«خدایا! رابطه نیک با خویشاوندانم و حج قبول شده و عمل نیک موردپسند به من روزی گردان»[11] «خدایا! قلب خاشع و خاضع و هر انسانی از خوف خودت و بدن صابر با زبان ذاکر، یقین راستین، روزی گسترده و علم مفید به من روزی گردان»[12]  «خدایا!  دل پاک و پاکیزه به من روزی کن.»[13] «خدایا! شیرینی تلاوت قرآن را روزی مان فرما.»[14] «خدایا! روزیمان کن حج خانة خودت، و زیارت قبر پیامبرت را.»[15]
روزی حارث به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله و سلم عرض کرد: از خدای متعال بخواهید مقام شهادت را نصیبم گرداند. حضرت فرمود: «خدایا مقام شهادت را به حادثه روزی گردان.»[16]طولی نکشید که حارث در جنگ احد به شهادت رسید.
نتیجه اینکه روزق و روزی ، معنایی وسیع دارد که رزق مادی و معنوی را در بر می گیرد و آن چه مهم است و مورد غفلت قرار گرفته این است که هنگام خواندن خدای رزق، اول امور معنوی را در نظر داشته باشیم که مادیات نصیب کفار و حیوانات هم شده است.
امام علی علیه السلام: در شگفتم از کسانی که در مورد غذای جسم اهتمام دارند که زیان بخش نباشد ولی در مورد غذای روح که زیانبخش نباشد بی توجه و غافل هستند.[17]
شرط بهره گیری از روزی های معنوی، توفیق است. و منظور از آن این است که کارهای انسان، موافق فرمان خدا و بر وفق مراد و هماهنگ با اهداف، آسان گردد و اسباب کار به راحتی فراهم شود. که این آسان سازی گاهی درونی است که شرایط روحی را برای پیروزی فراهم می سازد و گاهی بیرونی است که شرایط را در محیط خارج آماده کرده و زمینة موفقیت را مهیا می کند. و این هر دو عنایتی است از طرف پروردگار که زمینه رشد و توسعه و شکوفایی شخصیت انسان را فراهم کرده باعث سرعت تعالی او می شود.
در کلام امیرالمؤمنین علیه السلام توفیق و عنایت الهی نخستین نعمت است. سرلوحة سعادت و رستگاری و سرسلسله اصلاح و برترین عمل می باشد و هیچ رهبر و راهنمایی برتر از توفیق نیست و هیچ نعمتی ارجمندتر از نعمت توفیق پیدا نمی شود.[18]
در معنای توفیق کلام دیگری از امام صادق علیه السلام می تواند ره آورد روشنی در فهم این کلمة مهم باشد.
«هرگاه بنده ای فرمان خدا را به جای آورد، کار او موافق و هماهنگ با فرمان خداست و چنین بنده ای، به عنوان بنده موفق نامیده می شود. و هرگاه بنده ای اراده گناه کند، ولی یاری خداوند،  بین او و گناه جدایی بیندازد، توفیق الهی نصیب این بنده شده است. اما اگر خداوند بین او و گناه،  مانع نشود، «نشانه آن است که او را به خودش واگذار کرده و از توفیق محروم ساخته است.»[19] واضح است که  خداوند حکیم است و با حکمت و علمی که به اعمال گذشته افراد دارد توفیق یا عدم توفیق را نصیب می سازد.
عوامل کسب توفیق:
توفیق، باارزش ترین موهبت الهی، و برای مؤمن از نان شب واجب تر است. « مؤمن نیازمند سه خصلت است؛ اول توفیقی از جانب خدا.»[20] و کوشش انسان بدون توفیق به ثمردهی نمی رسد و موجب رشد و ترقی انسان نمی گردد. «هیچ کوششی بدون توفیق به ثمر نمی رسد»[21] از این رو  اشارهای گذرابه بعضی از عوامل کسب توفیق می نمائیم.
1) درخواست از خدای متعال
امام سجاد علیه السلام در دعا و نیایش به محضر پروردگار عالمیان: «خدایا! مرا به آنچه پاک ترین است موفق کن» و در جای دیگر: «خدایا! در ماه رمضان،  مرا برای درک شب قدر توفیق بده به گونه ای که در صف محبوب ترین و پسندیده ترین بندگان درگاهت قرار گیرم»[22]
در قسمت آخر عهدنامه مالک اشتر، حضرت علی علیه السلام می فرمایند: «و از خدا می خواهم که با رحمت گسترده و نیروی بی کران که در برآوردن هر حاجتی دارد، مرا و تو را در هرچه رضای او است توفیق دهد»[23]
2) سلامتی روح و جسم
3) محیط سالم
4) غذای پاک
5) همنشین شایسته
6) توکل به خدا
7) صبر و حوصله
8) برقرار نمودن رابطه تنگاتنگ با خالق
9) مهربانی و رحم داشتن نسبت به همگان حتی حیوانات
10) درود فرستادن بر محمد آل او
11) یاد خدا و اهل بیت علیهم السلام
12) حمد و شکر بر توفیق داده شده که باعث دوام نعمت توفیق می گردد.
امام علی علیه السلام در سرآغاز فرازی از خطبه شان فرمودند: «خدا را سپاس می گوئیم که به ما را توفیق اطاعتش و ترک معصیتش را بخشیده است»[24]
کمر همت بندیم برای آرزوی شیرینش، هوی و هوس را دربند کرده به طاعت خدای متعال روی آوریم که توفیق طاعت، دنیا و آخرت را آباد کرده نشاط و خرسندی و رضایت از زندگی را نصیب انسان می کند.

ادامه دارد...

پی نوشت:
[1]. امام مهدی علیه السلام موجود موعود، ص200. با کمی تصرف.
[2] . المصباح للکفعمی  علیه السلامجنة الأمان الواقیة)، ص: 280
[3]. البلد الأمین و الدرع الحصین، النص، ص: 349
[4]. الفصل التاسع و العشرون فی أدعیة مأثورة و فضائلها مشهورة و لیس لها أسماء تعرف بها مذکورة و هی فی مظانها فی کتب علمائنا مزبورة و فی دفاترهم مسطورة فَمِنْ ذَلِک دُعَاءٌ مَرْوِی عَنِ الْمَهْدِی ع‏ اللَّهُمَّ ارْزُقْنَا تَوْفِیقَ الطَّاعَةِ
[5]. شیخ عباس قمی، ص196
[6]. آیت الله صافی ، منتخب الاثر، ج 3، ص 285
[7]. آیت الله  مکارم شیرازی، ص 200
[8] . الشیخ عیسی الاهری، ص 56
[9]. موسسه الامام الهادی ، ص 316
[10]. امام مهدی علیه السلام موجود موعود، ص201
[11].  بحارالانوار، ج98، ص247.
[12]. همان، ج95، ص258.
[13]. همان، ج97، ص89. اللهم ارزقنی قلباً تقیاً نقیاً.
[14]. کافی، ج2، ص573. اللهم ارزقنا حلاوةً فی تلاوته.
[15]. بحار، ج95، ص85. اللهم ارزقنا حج بیتک الحرام و زیارةَ قبرَ نبیک.
[16]. شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، ج3، ص507. اللهم ارزق حادثه الشهادة.
[17]. بحارالانوار، ج78، ص41.
[18]. میزان الحکمه، ج10، ص590.
[19]. توحید صدوق، ص242.
[20]. قال الجواد علیه السلام: المؤمن یحتاج الی ثلاث خصالٍ: توفیق من الله... .
[21]. غرر الحکم... . قال علی علیه السلام: لا ینفع اجتهادٌ بغیر توفیقٍ.
[22]. صحیفه سجادیه، دعای 20.
[23]. نهج البلاغه، نامه52.
[24] . نهج البلاغه، خطبه185.