وحشت از تاریکی و تنهایی قبر

پرسش:
چون از تاریکی قبر و از تنهایی آن وحشت فراوانی دارم، همیشه از تاریکی شب و از تنهایی میترسم، چگونه آن را درمان کنم؟

پاسخ:
ترس حالت عاطفی روانی بسیار پیچیده و نیرومندی است که در تمام افراد انسانی وجود دارد و این نیرو برای بقای نوع بشر ضروری و لازم است ، چرا که اگر ترس وجود نداشته باشد، انسان خود را با خطر مواجه کرده و از بین می رود بنابر این حدّ متعادلی از ترس برای همگان لازم و ضروری است ، ولی اگر این حالت از مقدار بهنجار تجاوز کند ، نه تنها مفید نیست بلکه مخرّب خواهد بود و عنوان نابهنجاری به خود می گیرد و باید درمان شود .(1)
و در این جا لازم به تذکر است که ترس در مسائل اخلاقی و اعتقادی با ترس در مسائل روحی و روانی فرق دارد و مناسب است به هر کدام از زاویة خود توجه شود.
الف. ترس از قبر و مرگ
از نظر بینش اسلامی اگر کسی مشکل روحی نداشته باشد و از مرگ و قیامت بترسد، این ترس به علل مختلف می تواند باشد.
اول این که مرگ و سفر به قبر را مساوی با فنا و نیستی می دانند و به خاطر ضعف شناخت نسبت به جهان آخرت، دچار ترس و وحشت می شوند و از این که زندگی دنیوی را از دست می دهند وحشت  زده هستند.
دوم این که ایمان به زندگی پس از مرگ دارند و هرگز مرگ را به معنی فنا و نیستی تفسیر نمی کنند، ولی به خاطر آن که پروندة اعمالشان سیاه و تاریک است از بیم مجازاتهای پس از مرگ و صحنة قیامت، هراس شدیدی دارند.
علت سوم این است که بعضی افراد به خاطر دلبستگیهای شدید به زندگی دنیا و علاقة شدید به مال و زرق و برق دنیا، حاضر نیستند از آن جدا شوند و به جهان آخرت سفر کنند.(2)
مردی از امام حسن مجتبی ـ علیه السلام ـ پرسید: «یابن رسول الله! ما لَنا نکرَهُ الموتَ و لا نُحبّه؟ فقال ـ علیه السلام ـ انّکم اخربتُم آخرتَکم، و عمَّرتُم دنیاکم و انتُم تکرَهوُنَ النّقلةَ منَ العمرانِ الی الخراب». این به خاطر آن است که شما آخرت خود را ویران ساختید و دنیای خود را آباد کردید، لذا اکراه دارید که از آبادی به سوی ویرانی بروید.
علت چهارم : ترسی است که در ادبیات دینی از آن به خشیت یاد می شود وخاص عالمان بالله است . اینان چون عظمت خداوند وحقارت و کوچکی اعمال خود را باور دارند همیشه اندیش ناکند که مبادا اعمال آنان خالص و پیراسته نباشد و یا شیطان آنان را به اعمالشان امیدوار کرده و از تکیه بر رحمت الهی غفلت ورزند. این افراد دائماً میان بیم و امیدند. بیم از سوء عاقبت و امید به رحمت و مهربانی خدا .
راه درمان این افراد به این است که اعمال گذشتة خود را اصلاح کنند و مطیع اوامر الهی باشند و معصیت نکنند و شناخت خود را نسبت به جهان آخرت اصلاح کنند و بدانند که اولاً مرگ و قبر به معنای نابودی و فنا نیست ، بلکه مرگ پلی است برای گذر به زندگی ابدی و سعادتمند . ثانیاً خداوند متعال با رحمت و مغفرت خویش با بندگان معامله می کند و در سختی ها به فریادشان می رسد و قبر مؤمن روضه ای از روضه های بهشت می شود و از نعمت های بهشتی بهره مند می گردد.(3)
مرغ باغ ملکوتم نیم از عالم خاک / دوسه روزی قفسی ساخته اند از بدنم
خرّم آن روزکه پرواز کنم تا بر دوست / به هوای سر کویش پر و بالی بزنم
ب. ترس از تنهایی و تاریکی
ترس از دیدگاه دانشمندان روانشناسی انواع گوناگونی دارد و یکی از این ترسها به نام ترس موهوم معروف است. اگر شخصی از موقعیتی که در آن هیچ گونه خطری وجود ندارد، اجتناب کند و بترسد، اگر چه می داند که چنین رفتاری احمقانه و غیرمنطقی است ، در واقع گرفتار ترس موهوم (Reaction Phobic) شده است.
ترس موهوم یکی از رایج ترین شکل از ترسها است که در میان بچه ها و بزرگسالان اتفاق می افتد و ترس از تاریکی و تنهایی از مصادیق ترس موهوم است و در این اختلال فرد از قرار گرفتن در تاریکی و یا تنها ماندن هراس دارد، بدون این که دلیل موجه یا ترسی واقعاً، وجود داشته باشد.(4)
درمان ترس از تاریکی و تنهایی
برای درمان این اختلال باید از روانشناسی ماهر و متعهد کمک گرفت و مراجعة حضوری به مراکز مشاوره داشت و در درجة اول با انجام مصاحبه و مهارتهای مشاوره ای به علت این ترس پی برد و سپس به درمان آن پرداخت و شاید این مشکل را نتوان به صورت مطلوبی از طریق مکاتبه حل کرد، ولی برای راهنمایی اجمالی مناسب است نکاتی بیان شود :
1. افزایش آگاهی و شناخت: می دانید که ریشة بسیاری از ترسها جهل است. افراد می ترسند بدان خاطر که نسبت به آن شیء یا پدیده  جاهلند و نمی دانند که فلان مسأله به چه صورت و کیفیتی است و لذا اگر اطلاع کافی از محتوای آن داشته باشند در درمان موفق خواهند بود.
2. تقویت روحیه و پرهیز از خیالبافی: خیلی مواقع انسان با خیالبافی های کاذب منشأ ترس و وحشت می شود و لذا مناسب است که در آن مواقع از خطور خیالات واهی جلوگیری کند و خودش را با چیزی مشغول ساخته و به اصل قضیه فکر نکند و دیگر این که اعتماد به نفس و روحیه خود را تقویت کند.
3. غرقه سازی: خودش را در تاریک ترین جاها قرار دهد و یک دفعه این کار را بکند، حضرت علی ـ علیه السلام ـ ضمن روایتی فرمودند: اگر از چیزی هراس و ترس داری خودت را در درون آن بینداز.
4. استفاده از اعتقادات مذهبی: افرادی چون دکتر بیل گفته اند که اعتقادات مذهبی و پناه بردن به ذکر و دعا می تواند نقش اساسی در درمان ترس داشته باشد.
5. کوچک گرفتن مسأله و عدم توجه جدّی به آن و این که من قوی تری از آن هستم که از این مسأله هراس داشته باشم.
6. استفاده از روش های تنش زدائی و آرام بخشی که روشی بسیار مطلوب و مؤثر است که این روش در کتابهای متعددی که برای درمان ترس است وجود دارد.(5)
خلاصه این که ترس از تاریکی و تنهایی نمی تواند مشکل حادّی باشد و درمان آن بسیار آسان است و می توانید با مراجعه به متخصص مشاوره آن را درمان کنید و اگر دسترسی به مشاوره ندارید می توانید با مطالعه کتابهایی که معرفی می شود به درمان بپردازید. همچنین توجه داشته باشید که نمی توان ریشه ترس از تاریکی را ترس از قبر دانست، بلکه باید ریشه وعلل را در جایی دیگر بجویید.

پی نوشت:
1. برای تفصیل بیشتر ر.ک: یونکر . هلموت . روانشناسی ترس . ترجمه : کیان بخت . طوبی . ص 7 ـ 11 . انتشارات یگانه . 1373 .
2. برای تفصیل بیشتر ر.ک: مکارم شیرازی . ناصر . پیام قرآن . جلد 5 . ص 435 ـ 450 . مطبوعاتی هدف . 1369.
3. پیام قرآن . جلد 5 . ص 447.
4. رجوع شود به: ریچارد جی . موریس .  روانشناسی ترس . ترجمه : رضا مهجور . سیامک . ص 9 ـ 14 . انتشارات راهگشا . 1369 . و روانشناسی ترس. نوشته : پروفسور یونکر . هلموت . ص 109 ـ 120.
5. قائمی . علی . مسأله ترس و اضطراب کودکان . ص 133 – 160 . انتشارات امیری . 1376.
--------------------------
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1. کجباف . محمد باقر . روانشناسی ترس . انتشارات آوای نور .1381.
2. اُهاید . مارگارت . ترس و ترسهای مرضی . مترجم شمسی زند سلیمی . انتشارات انیس . 1373.
3. دکتر قائمی . علی . مسأله ترس و اضطراب کودکان . انتشارات امیری . 1376.
4. دکتر فنسترهایم . هربرت و جین بائر . رفتار درمانی نترسید . ترجمه مهدی قراچه داغی . انتشارات علمی. 1381.
5. مکارم شیرازی . ناصر. پیام قرآن . ج 5 . مطبوعاتی هدف . 1369.