برداشت هایی روان شناختی از سخنان امام هادی علیه السلام

سفره حکمت

بزرگان برای یادگیری دانش، آداب و مقدماتی تعیین می کردند و شرط دانش آموزی را پیش از پذیرش اعلام می داشتند. این سنت نیکو، در آموزه های دینی ریشه  دارد و مرور سخنان ناب معصومان علیهم السلام ما را با این معیارها آشنا می سازد. از نگاه پیشوایان دین اسلام، فراگیری دانش، امر مقدسی است که مقدمات روحی و معنوی خود را می طلبد و فردی که بدون ایجاد آمادگی اخلاقی و معنوی در این مسیر گام برمی دارد، توفیق چندانی نخواهد داشت. در سخنی از امام دهم چنین می خوانیم: «الحِکمَةُ لا تَنجَعُ فِی الطِّباعِ الفاسِدَةِ؛ حکمت در طبیعت های فاسد، سودی نمی بخشد.» ممکن است انسان های بسیاری خویش را در معرض حکمت قرار دهند، ولی همانند بذری که در شوره زار به محصول تبدیل نمی شود، جان های ناپاک نیز بهره ای از بذر دانش زلال نخواهند داشت.

می مانیم...

ماندگاری آدمیان در ردی است که از خود بر جای می گذارند. زمانی که فردی خردورزانه به تربیت انسان های دیگر و آموزش آنها می پردازد، ردی ماندگار از خود بر جای گذاشته است و این اثر روشن، برای همیشه خواهد بود و نسل هایی نیز که با واسطه از هدایتگری آن بهره مند شده اند، در شمار این سرمایه گذاری اولیه به شمار می آیند. امام هادی علیه السلام با توجه دادن به چنین مکانتی می فرماید: «إنَّ العالِمَ والمُتَعَلِّمَ شَریکانِ فِی الرُّشدِ؛دانشمند و دانشجو در هدایت شریک اند.» زمانی که یک دانش پژوه به مدد آموخته های خود، در مسیر خدایی شدن گام بگذارد، آموزگارش در تمام فضیلت های او سهم خواهد داشت و چه سودی ماندگارتر از این!

قدر عالمان دینی را بدانیم

دین اسلام برای حرکت چندین ساله خود تا رسیدن به دست ما، مسیر پر فراز و نشیبی را پیموده و عالمان فراوانی عهده دار این انتقال بوده اند؛ کسانی که با بذل جان و توان خود، سفیر مشعل اسلام برای آیندگان شدند و در زمانه های گوناگون از این مهم به خوبی برآمدند. این رسالت خطیر در زمان غیبت آخرین ذخیره خدا، به مراتب دشوارتر از دیگر زمان هاست. ازاین رو، امام دهم علیه السلام با توجه دادن به چنین منزلتی می فرمایند: 
لَولا مَن یبقی بَعدَ غَیبَةِ قائِمِکم علیه السلام مِنَ العُلَماءِ الدّاعینَ إلَیهِ، والدّالّینَ عَلَیهِ، والذّابّینَ عَن دینِهِ بِحُجَجِ اللّهِ، والمُنقِذینَ لِضُعَفاءِ عِبادِ اللّهِ مِن شِباک إبلیسَ ومَرَدَتِهِ، ومِن فِخاخِ النَّواصِبِ، لَما بَقِی أحَدٌ إلَّا ارتَدَّ عَن دینِ اللّهِ، ولکنَّهُمُ الَّذینَ یمسِکونَ أزِمَّةَ قُلوبِ ضُعَفاءِ الشّیعَةِ کما یمسِک صاحِبُ السَّفینَةِ سُکانَها، اولئِک هُمُ الأَفضَلونَ عِندَ اللّهِ عز و جل. 
اگر پس از غایب شدن حضرت قائم عجل الله تعالی فرجه الشریف ، دانشمندان الهی نبودند که به سوی او می خوانند و ره می نمایند و از دینش دفاع می کنند و بندگان ناتوان خداوند را از تله شیطان و دام های دشمنان اهل بیت علیهم السلام نجات می دهند، هیچ کس نمی ماند مگر اینکه از دین بازمی گشت؛ ولی آنان اند که زمام دل های ناتوان شیعه را همچون سکان در دست ناخدای کشتی به دست گرفته اند. اینان همان انسان های برتر نزد خداوندند.

تمسخر؛ تظاهر نادان

روش های رفتاری، سفیر شخصیت انسانی اند. به تعبیری، «از کوزه همان برون تراود که در اوست.» این تعبیر برگرفته از آیه «قُلْ کلٌّ یعْمَلُ عَلَی شَاکلَتِهِ» است که در محاوره نیز بسیار به کار گرفته می شود. تمسخر، یکی از رفتارهاست که گاهی به بهانه شوخی کردن و خنداندن یک جمع با حرمت شکنی فرد مسخره  شونده همراه می شود و خنده ای است که خُرد شدن را با خود به همراه دارد. ازاین رو، در اسلام به شکل های گوناگون از آن منع شده است. امام هادی علیه السلام نیز به صراحت این رفتار ناپسند را نکوهش می کند: «الهُزءُ فُکاهَةُ السُّفَهاءِ، وصِناعَةُ الجُهّالِ؛ مسخره کردن، شوخی ابلهان و کار نادانان است».

معرفی، نه تعریف

میان معرفی خویشتن به دیگران، با خودستایی و تعریف از خود، فاصله معناداری است. در موقعیت های اجتماعی و حرفه ای فراوانی نیازمند ابراز وجود و اعلام وضعیت خویشتن در قالب معرفی از خود هستیم که به رشد اخلاقی ما ضرری نخواهد زد. امام علی النقی علیه السلام نیز با معرفی خود، تفاوت های اصیل خاندان پیامبر را با دیگران چنین به تصویر می کشد: «نَحنُ الکلِماتُ الَّتی لا تَنفَدُ، لا تُدرَک فَضائِلُنا؛ ما کلمات (خدا) هستیم که پایان نمی پذیرد و فضیلت هامان درک نمی شود».

بازاری های زیرک

هنگامی که تاجری عاقل و عاقبت اندیش باشد، در هر شرایطی می تواند از تجارت سود ببرد و گذشت زمان با سرمایه گذاری حساب شده به او منفعت فراوانی می دهد. در زندگی این دنیایی ما نیز حکایت چنین است. همه زندگی می کنیم، ولی همه برای نیازهای فرادنیایی خود توشه اندوزی نمی نماییم. در این بازار دنیا، زرنگ  کسی است که بتواند زندگی اکنون خود را به پلی برای پیروزی اخروی تبدیل کند و سکان سعادت خویش را هوشمندانه به دست گیرد. امام هدایت و سعادت نیز درباره دنیا می فرماید: «الدُّنیا سوقٌ، رَبِحَ فیها قَومٌ وخَسِرَ آخَرونَ؛ دنیا، بازاری است که قومی در آن سود بُردند و شماری دیگر، زیان کردند». [1]

پی نوشت:
[1] منبع روایات: مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی، کتابخانه نور (نرم افزار) نسخه 9/1.