جای مدیریت زنان خالی است

اشاره:

با نگاهی به سرگذشت زنان در طول تاریخ، به این نتیجه خواهید رسید که زنان در رشد و توسعه ی جوامع، نقشی بی بدیل داشته و دارند. در جوامع ابتدایی، زنان را تنها برای فرزندآوری و تربیت نسل در نظر می گرفتند و به علت سادگی جامعه ی آن عصر، نیازی به حضور زنان در جامعه نبود؛ لذا کشف استعدادهای زنان، چندان ضروری به نظر نمی رسید. رفته رفته با توسعه ی جوامع، حضور زنان در اجتماع به یک الزام بدل شد. این در حالی بود که جوامع مردسالار گذشته، نمی توانستند باور کنند که زنان نیز بسان مردان، در کنار وظایف اصلی خود، استعداد و توانایی های لازم را برای پذیرفتن نقش های اجتماعی دارند.

حرکت و جنبش های فمنیستی زنان غرب، مردان را برآن داشت تا بخواهند به توانایی های زنان بهای بیش تری بدهند و در نتیجه ی این حرکت ها بود که برای ایجاد بسترهای یک سان و رشد و پرورش هوشی دختران و پسران، مدارس و دانشگاه های متعددی تأسیس شد و این دختران بودند که نشان دادند برخلاف باورهای غلط آن عصر، با جنس مخالف خود از نظر بهره ی هوشی هیچ تفاوتی ندارند. با وجود این، فمینیسم تنها بهانه ای برای غرب بود و تبعیض ها و نابرابری ها درباره ی زنان، هم چنان در غرب ادامه دارد.

هم اکنون در کشورهای توسعه یافته، شاهد حضور زنان در پست های «مدیریتی» در سطح عالی کشورها هستیم. سابقه ی حضور زنان ایران در پست ها و مقام های دولتی و به طور کلی اشتغال بیرون از خانه، به سال های پیش از انقلاب اسلامی و به کشف حجاب بازمی گردد؛ حضوری بی قید و افراط گونه که هیچ گونه تناسبی با یک جامعه ی اسلامی نداشت. پس از انقلاب اسلامی ایران و احیای حقوق واقعی زنان کشورمان، اوضاع و شرایط تغییر کرد و زنان با حفظ هویت اسلامی، حضور فعال و مؤثری در جامعه داشتند؛ اما در جامعه ی ما، زنان از نظر روند ارتقای شغلی، به نتایج مطلوبی دست نیافته اند؛ طوری که در سازمان ها و اداره های دولتی، تعداد زنانی که در سطوح عالی مدیریت فعالیت می کنند، از تعداد انگشتان دست فراتر نمی رود.

در بسیاری از کشورهای در حال توسعه، زنان به فور در اجتماع حضور دارند؛ حضوری که در حد و اندازه های آنان نیست و برای آنان جز فرسودگی و زحمت بیش تر، چیزی به دنبال نداشته و ندارد. در برنامه ریزی کلان کشور، برای حضور زنان در سطوح عالی مدیریت، برنامه ی نظام مندی تعریف نشده است. این در حالی است که در سطح منطقه و جهان، کشور ما یک جامعه ی اسلامیِ الگو و نمونه است. سؤال این است که چرا زنان ما با وجود برخوداری از استعدادها و توانایی های لازم، برای پذیرفتن پست های مدیریتی، هم چنان در سطوح نازل اداری فعالیت می کنند؟ چه عواملی بر این معضل دامن زده است؟ علت و چرایی را زنان پاسخ می دهند.

اگر وزیر بودم!

«مریم رمضانی» کارشناس ارشد کتاب داری با سابقه ی پنج سال مدیریت در اداره ی نهاد کتاب خانه های عمومی، وجدان کاری را مهم ترین عامل هر شغل و وظیفه ای می‎داند و می افزاید: «تفاوت جنسیتی، معیار درستی برای ارزیابی موفقیت مدیران نبوده و نیست. خیلی از زنان، لزوم توجه به وظایف همسری و مادری را در خانه از موانع پذیرش نقش مدیریتی این قشر در بیرون خانه می دانند؛ اما یک مادر و یک همسر موفق، بی تردید در جامعه هم می تواند در سطوح مدیریتی بالا به وظایف و نقش مدیریتی خود بپردازد، بی آن که بخواهد از وظایف اصلی خود بازبماند.»

او برنامه ریزی را یکی از لازمه های موفقیت در هر کاری می داند و می افزاید: «بیش تر افراد، چه زن و چه مرد، اگر در نقش مدیریتی خود موفق نیستند، به این نکته ی مهم بازمی گردد.» وی با بیان این که متأسفانه در هیچ یک از پایه های تحصیلی درباره ی استعدادها و توانایی دختران، برای پذیرش نقش های مدیریتی در جامعه آموزش داده نمی شود، تصریح می کند: «در دیدگاه سنتی که هم چنان دید غالب جامعه ی ماست، در خانواده ها پسران با فراغ بال بیش تری خود را برای پذیرش نقش های مدیریتی آماده می کنند و پس از پایان تحصیل های دانشگاهی، صرف ذکور بودن آنان، برای واگذاری نقش های مدیریتی کافی است؛ حتی اگر تجربه و استعداد لازم را نداشته باشند. این در حالی است که چه بسا در این اداره یا سازمان، زنانی بوده اند که سال ها در این مجموعه تجربه کسب کرده اند و آمادگی بیش تری برای مدیریت مجموعه دارند. متأسفانه با این رویه ی جاری جامعه ی ما، حق زنان به آسانی پایمال می شود!»

رمضانی می گوید: «اگر وزیر فرهنگ و ارشاد می شدم یکی از کارهایی که در اولویت قرار می دادم، گسترش فرهنگ مطالعه بود؛ زیرا کتاب خوانی و مطالعه است که فقر فرهنگی را از بین می برد و باعث رشد هر جامعه ای می شود.»

نمی گذارم کاری روی زمین بماند

«مریم آقایی» مدیر مدرسه ی دخترانه ی درمان یاب، با شش سال سابقه ی مدیریت، با اشاره به این که زنان به دلایل مختلف از جمله ابتکار و خلاقیت، مدیران بهتری هستند می گوید: «متأسفانه در این زمینه فرهنگ سازی نشده به همین علت کم تر کسی پیدا می شود که بخواهد از این دیدگاه به توانایی و استعداد زنان در نقش های مدیریتی توجه داشته باشد! برای من این مهم نیست که مدیر هستم، اگر کاری باقی مانده باشد، خودم آن را انجام می دهم تا کاری زمین نماند.»

وی که از دید خانواده ی دانش آموزان این مدرسه مدیری موفق است، می گوید: «اگر وزیر آموزش و پرورش بودم، همه ی مدارس را تک شیفت می کردم و این که حقوق معلمان را به حساب مدیران مدارس واریز می کردم؛ چون همه ی معلمان، به یک اندازه وظایف خود را انجام نمی دهند و کوتاهی می کنند.»

زنان، غیرمستقیم مدیریت می کنند

«رباب جوابی رحمانی» کارشناس علوم سیاسی و خانه دار با بیان این که زنان را در مقام مدیر، قبول ندارم می گوید: «من معتقدم زنان به علت ویژگی های جسمی مانند قدرت بدنی، برای پذیرش نقش های مدیریتی در سطوح بالا و سازمانی توانایی لازم را ندارند. زنان باید در جامعه، مدیریت غیرمستقیم داشته باشند. خانه، یک جامعه ی کوچک برای زن است و اگر زن، مدیریت همین جامعه کوچک، یعنی نقش همسری و مادری را به خوبی انجام دهد، قادر خواهد بود به طور غیرمستقیم جامعه ی خود را مدیریت کند!»

اگر مدیر صداوسیما بودم!

«سمیه حاجی احمدی» گزارش گر واحد مرکزی خبر در شبکه ی نور، می گوید: «به نظر من، مدیریت مربوط به زن یا مرد نمی شود بلکه ذاتی است؛ اما از آن جایی که در جامعه ی ما نقش زنان در اداره ی امور اداری و مدیریتی بسیار کم رنگ است، کم تر هم این ظرفیت و پتانسیل در آنان دیده شده است.»

وی با اشاره به این که زنان در مدیریت بسیار موفق خواهند بود؛ چون اگر حتی از مدیریت عاطفی که در روزگار امروز یکی از شیوه های نوین مدیریتی است استفاده کنند، موفق خواهند بود، می افزاید: «ظرفیت زنان ما در اداره ی امور بسیار زیاد است؛ ظرفیتی که شاید مردان به خاطر نپذیرفتن جایگاه زن در جامعه آن را قبول ندارند! این در حالی است که زنانی مانند خانم ابتکار که در پست های مختلف مسئولیت داشته، بسیار در کار خود موفق بوده است.»

«حاجی احمدی» با بیان این که زنان، توانایی و تمایل به ایفای نقش در پست های مختلف دارند؛ اما جامعه، چنین عرصه ای را برای حضور آنان فراهم نکرده است، اظهار می دارد: «به باور من، متأسفانه در جامعه ی ما، کار بیرون را برای مردان می دانند و در این زمینه، هم چنان فرهنگ سازی نشده است که یک زن، علاوه بر نقش همسری و مادری خود، نیازمند به حضور در جامعه است و از طرفی، بیش ترِ پست ها در دست مردان است و همین مسئله، به جامعه القا می کند که زنان نمی توانند نقش های مدیریتی داشته باشند!»

وی می گوید: «اگر مدیریت صداوسیما را بر عهده داشتم، ابتدا یک آسیب شناسی اساسی از علت عدم انگیزه ی کارکنانم انجام می دادم؛ سپس به آنان اطمینان می دادم که وجود کارمندان از مدیران لازم تر است؛ چون بازوی اجرایی صداوسیما، کارکنان آن هستند تا کارها پیش برود؛ وگرنه مدیران آن چه روی کاغذ می آورند، برای شان حکم بلاعزل است.»

زنان بهتر از مردان مدیریت می کنند

«معصومه عبدالحسینی» کارشناس ارشد علوم اجتماعی، با بیان این که زنان از مدیریت خوبی برخودار هستند، تصریح می کند: «بارها به تجربه، اثبات شده است که مردان توانایی مدیرشدن دارند؛ اما نمی توانند به خوبی زنان مدیریت کنند. جامعه و خانواده، توأمان در القای ناتوانی زنان برای پذیرفتن پست های مدیریتی در اداره های دولتی و سازمان ها نقش مهمی دارند. بسیاری از خانواده ها در جامعه، هرگز دختران خود را برای فعالیت در اجتماع بزرگ تر، یعنی جامعه، تربیت نمی کنند؛ حتی در مدارس هم که نقش مهمی در نقش پذیری افراد دارد، در این زمینه کار قابل توجهی انجام نمی شود؛ در نتیجه، این دختران وقتی وارد جامعه می شوند توانایی های خود را قبول ندارند و می پذیرند دستور بگیر و فرمان بر باشند.»

«عبدالحسینی» تصریح می کند: «متأسفانه برخلاف جوامع توسعه یافته، در جامعه ی ما هنوز این باور نادرست که زنان برای مدیریت ساخته نشده اند، باور غالبی است! طوری که حتی در برنامه ریزی کلان کشوری هم، این موضوع مهم نادیده گرفته شده است.»

سهم مدیریتی زنان کجاست؟

«رقیه حیدری» کارشناس کتاب داری، مسئول منابع اداره ی نهاد عمومی کتاب خانه های قم، با تجربه ی مدیریتی کوتاه مدت می گوید: «برای تبعیضی که در بیش تر اداره های دولتی، بین مردان و زنان قائل می شوند، هیچ دلیل قانع کننده ای نبوده و نیست. زنان امروز، دختران همان زنانی هستند که زمان های خاص که کشور به حضورشان نیاز داشته، پابه پای مردان حضور داشته اند. جای تأسف دارد در چنین زمانی، بخواهند با دلایلی مانند این که زنان باید به وظایف مادری و همسری خود برسند، به نوع محترمانه ای، موانعی برای پیش رفت زنان ایجاد کنند!»

وی شرایط امروز جامعه ی ما را در حق زنان، نوعی حق کشی می داند و می افزاید: «ردپای تاریخ را اگر مرور کنیم، به یک نتیجه می رسیم و آن این که زنان ما، همیشه در مدیریت زمان و مکان و درک شرایط، موفق بوده اند و وقتی که لازم بوده، پابه پای مردان خود در صحنه حضور داشته اند؛ اما امروز سهم مدیریتی زنان ما کجاست. زنان ما اشتغال بیرون از خانه دارند؛ اما تنها در شغل های در حد یک کارمند اداره. در رسانه ای مانند صداوسیما، تاکنون کم تر فیلم و سریالی به این موضوع مهم پرداخته است؛ بنابراین، جامعه نیز درباره ی این که زنان هم مانند مردان، توانایی بالایی برای پذیرفتن نقش های مدیریتی دارند، آمادگی لازم را ندارد.»

تحصیل های بالا، راه کسب پُست مدیریت است

خانم «م. حق شناس» لیسانس میکروبیولوژی و خانه دار، با بیان این که متأسفانه این دیدگاه که بر ناتوانی زنان در پست های مدیریتی تأکید دارد، در جامعه ی ما، یک دید غالب است و این در باور زنان ما گنجانده شده است که برای کارهای مدیریتی، مشورتی و برنامه ریزی آفریده نشده اند، اظهار می دارد: «با دقت در اوضاع فعلی جامعه ی ما دیده می شود که آمار بالایی از زنان ما مانند مردان، بیرون از خانه اشتغال دارند؛ اما در شغل ها و مسندهای بسیار نازل، که این مشکل به خود زنان بازمی گردد که توانایی های خود را قبول نداشته و ندارند.»

وی با بیان این که تحصیل، یکی از راه های کسب مهارت در پست های مدیریتی است می گوید: «هم اکنون بسیاری از زنان در رشته های مختلف مدیریتی، مانند مردان در دانشگاه تحصیل کرده اند؛ ولی در کمال تأسف، وقتی در پست های سازمانی و اداره های دولتی نگاه می کنیم، به علت نداشتن معیار درست ارزیابی برای واگذاری پست های مدیریتی به افراد، مردان در اولویت هستند که منصفانه نیست!»

باورهای غلط، موجب عدم مدیریت زنان می شود

«محدثه میرزایی» دانشجوی ارشد معماری می گوید: «لازمه ی یک مدیریت موفق، نظم و برنامه ریزی در کنار دانش های تخصصی است و با جنسیت افراد ارتباطی ندارد. از گذشته ی دور، دختران را با این باور بزرگ کرده اند که قدرت و توانایی لازم را برای ایفای نقش های بزرگ تر ندارند و به همین علت، زنان خود خواسته از سر راهِ مردان، کنار می روند. در حالی که معتقدم توانایی مدیریتی زنان، عیب و نقصی ندارد؛ بلکه این جامعه است که این باور را به او القا کرده است. در کشورمان، به همان اندازه ی اندک هم که به زنان فرصت حضور در پست های مدیریتی داده شده است، موفق بوده اند.»

زنان فقط کارمند جزء هستند

خانم «ف. سهرابی» استادیار دانشگاه، با بیان این که براساس فرهنگ جاری جامعه، کارکردن در خانه وظیفه ی زن است و مرد در این زمینه هیچ مسئولیتی ندارد، دور از انتظار نیست که زنان فرصتی برای حضور در اجتماع، آن هم در نقش های مهم مدیریتی نداشته باشند. وی با انتقاد از فرهنگ فعلی، تصریح می کند: «وقتی صحبت از توان مدیریتی زنان در رأس امور می شود صداها بلند می شود که نباید از جامعه غرب الگو بگیریم. این در حالی است که آمار بالایی از زنان ما در کارخانه ها کار می کنند؛ آیا این روش حاضر، گرفتن الگو از غرب نیست؟»

وی با بیان این که شرع مقدس ما، به جز در وظیفه ی خطیر و مهم قضاوت، در هیچ مسند دیگری برای زنان مانع حضور نیست، اظهار می دارد: «متأسفانه جامعه ی ما ظرفیت پذیرش زنان در سطوح بالای مدیریتی را ندارد؛ چراکه در برنامه ریزی کلان هم با گذشت نزدیک به چهار دهه از نظام جمهوری اسلامی ایران، زنان ما هم چنان در سمت های پایین مدیریتی و کارمندی اشتغال دارند!»

خودباوری مدیریتی زنان، باید از طریق فرهنگ سازی اصلاح شود

موضوع مدیریت زنان و مشکل های مربوط را با طرح چند سؤال از «علی روزبهانی» وکیل پایه یک دادگستری و کارشناس دعاوی طرح کردیم.

*چرا با وجود بسترهای فراهم شده در جامعه، برای رشد علمی زنان، هم چنان شاهد عدم حضور فعال زنان در سطوح عالیِ مدیریتی هستیم؟

شاید بخش قابل توجهی از این مسئله به جامعه ی زنان بازمی گردد که خودباوری ندارند. برای نمونه، اگر انتخاباتی برگزار شود که زنان و مردان شرکت کننده برابر باشند، زنان بیش تر به مردان رأی خواهند داد. چه بسا در چند سال گذشته، در انتخابات مجلس شورای اسلامی شاهد آن بوده ایم که تعداد اندکی از کاندیداهای زن به مجلس راه یافته اند.

یکی دیگر از دلایل، بی انگیز گی این قشر از جامعه، برای ورود به مقام های بالاست. شغل بیرون از خانه و تأمین معاش، در شرع بر عهده ی مرد گذاشته شده است و وقتی چنین نیازی نباشد، زنان هم تمایل زیادی برای شغل بیرون از خانه نخواهند داشت. از طرف دیگر، به محض پایان تجردِ زنان و درگیری آنان با مسائل خانه داری، گاه با جامعه ی بیرون و اشتغال بیرون از خانه بیگانه می شوند و این خود می تواند از دلایلی باشد که زنان نخواهند به مدارج بالای مدیریتی دست یابند.

بخش دیگری از این دلایل، ویژه ی مردان است که روابط، جایگزین ضوابط شده است. متأسفانه در بسیاری از برنامه های انتخاب مدیران، زدوبندهایی پشت پرده هست که اغلب، زنان کم تر وارد این بازی ها می شوند! در نتیجه، حق زنان به همین آسانی ضایع می شود.

طبق یک فرهنگ که از گذشته مانده است، مردان از زنان تبعیت نمی کنند؛ به عبارت دیگر، مردان اکراه دارند که از دستورهای یک مدیر زن اطاعت کنند و تحت نظارت یک زن که مافوق آن هاست فعالیت کنند. این اعتقاد، ریشه در گذشته دارد که مردان فرمان بر زنان نیستند و بالعکس، این جا صحبت اصلاح این باور است؛ چراکه این باور، اعتقاد ریشه داری در خانواده های ماست که تنها با فرهنگ سازی می توان اثر آن را از بین برد.

توانایی زنان در مدیریت، در همین تعداد اندک هم به اثبات رسیده است؛ اما جامعه ی ما در شرایط فعلی، آمادگی پذیرش این موضوع را ندارد که در حد تعادل، از توانایی مدیریتی زنان، در اداره ی امور کشور در سطح عالی استفاده شود.

*چه راه کاری برای رفع این مسئله هست؟

خودباوری زنان باید از طریق فرهنگ سازی رشد کند. مسئله ی مهم دیگر، جامعه پذیری است که آن هم، نیازمند آموزش و فرهنگ سازی است تا همگان به این باور برسند که جنسیت افراد، در مدیریت مهم نیست؛ بلکه توانایی، استعداد و خلاقیت افراد تعیین کننده است که چه کسی می تواند وظایف مدیریتی خود را به خوبی انجام دهد، نه جنسیت افراد. زمان، در رسیدن به باور درستی از توانایی زنان جامعه، عامل مهمی است. با گذشت زمان، می توان به آینده امیدوار بود که زنان بتوانند استعدادها و توانایی خود در سطوح عالیِ مدیریتی، برای ساخت و پیش رفت جامعه ی ما استفاده کنند.

*به امید آینده؛ آینده ای بهتر برای مدیریت زنان!
----------------------------------------------
منبع: پیام زن، فروردین ماه سال 1394، شماره 277 .