ستاره تابناک فضایل

بی گمان اهل بیت پیامبراعظم(صلی الله علیه و آله و سلم) چهره هایی تابناک و پرفروغ را به جهانیان عرضه کرده اند که نامشان چونان ستارگانی نورانی در آسمان فضایل می درخشد. یکی از درخشان ترین ستاره در میان بانوان هفتمین منظومه ولایت، فاطمه فرزند بزرگوار موسی بن جعفر (علیه السلام) است؛ بانویی که سالهاست تشنگان معرفت از حریمش، زلال ایمان می نوشند و عارفان با گذر بر زندگی فرزانه اش و درک لحظه های آسمانی شدنش، درهای عروج را به روی خود می گشایند و بوی وصال را در گستره زمین منتشر می سازند.
عصر شکفتن
دورانی که می رفت به شکفتن فاطمه معصومه(سلام الله علیها) بینجامد،همزمان با امامت امام موسی بن جعفر(علیه السلام) بود که در سال 148 ه. ق به امامت رسید و 35 سال به امامت پرداخت. خلفای بنی عباس در این دوران چنان عرصه را برامام و شیعیان تنگ کردند که راویان به هنگام روایت نمی توانستند صریحا از نام حضرت یاد کنند و ناگزیر کنیه های حضرت مانند «ابی ابراهیم و ابی الحسن» یا القاب وی مانند «عبد صالح، عالم و...» را به کار ببرند و یا صرفا به رمز و اشاره مانند « رجل » بسنده می کردند. 
تقیه در این ایام شدت یافت و منصور، مهدی، هادی و هارون چنان وضعی پیش آوردند که امام حتی از لحاظ مالی برای اداره زندگی و دخترانش در مضیقه قرار گرفت.هارون آنگاه که به حکومت رسید، حضرت را زندانی کرد، گاه حضرت را آزاد می کرد، دوباره زندانی می ساخت و همین وضع تا 14 سال ادامه یافت. هارون با رفتارآمیخته با قساوت و سنگدلی، چنان رعب و وحشتی به وجود آورد که شیعیان هرگز طعم امنیت را نچشیدند.
در چنین عصری بود که زمان تولد حضرت معصومه(سلام الله علیها) فرا می رسید. تا آن روز 25 سال بود که علی بن موسی الرضا(علیه السلام) یگانه فرزند نجمه خاتون بود. او این همه سال را در آرزوی تولد فرزندی دیگری سپری کرده و چشم به راه تولد کودکی بود که امام صادق(علیه السلام) بشارت شکفتنش را دهها سال قبل داده بود. نجمه همه این سالها را هر چند منتظر ولی مطمئن سپری کرد. علی بن موسی الرضا(علیه السلام) نیزشادان و منتظر بود و تولد خواهری پس از دهها سال برایش مهم می نمود. خانه ای که نجمه در آن منتظر تولد فرزندش بود، هنوز بوی رسالت را با خود داشت، زیرا اولین بار که پیامبر(صلی الله علیه و آله) به مدینه آمد، مدتی در آن خانه ساکن شد. لحظات به کندی می گذشت، بوی باران کوچه های مدینه را آکنده کرده بود و نسیم شکفتن کوچه ها را یکی پس از دیگری پشت سر می گذاشت تا اینکه عطر خبر تولد کودکی به زلالی کوثررسول را به خانه موسی بن جعفر(علیه السلام) آورد و به همه انتظارها پایان بخشید. 
در سال، ماه و روز تولد فاطمه معصومه(سلام الله علیها) اختلافهای عمده ای وجود دارد که اصلی ترین عامل، خفقان حاکم علیه شیعیان بود تا آنجا که امنیت آنها تنها با تقیه محفوظ می ماند. منعکس نشدن تاریخ موالید و وفیات بانوان اهل بیت عمومیت دارد، به گونه ای که تاریخ وفات حضرت فاطمه(سلام الله علیها)، مدفن حضرت زینب(سلام الله علیها)، تولد و وفات ام کلثوم، مادران همه امامان از امام زین العابدین(علیه السلام) تا امام عصر(عج) و دختران امامان از امام حسن تا امام عسکری(علیه السلام) کاملاً مجهول است. 
اما طبق مشهورترین روایات، این بانوی بزرگوار در نخستین روز ذیقعده سال 173 هجری قمری، در شهر مدینه دیده به جهان گشود و از همان آغاز، در محیطی پرورش یافت که تمامی اعضای خانواده گرامی ایشان به فضایل اخلاقی آراسته بودند. پدرش موسی بن جعفر(علیه السلام) ملقب به کاظم، صابر، صالح و امین است که روز یکشنبه، هفتم ماه صفر سال 128 ه. ق در منطقه ابواء، محلی بین مکه ومدینه، از بانویی پاکیزه به نام حمیده به دنیا آمد. تولد فاطمه معصومه(سلام الله علیها) برای اهل بیت(علیه السلام) اهمیتی خاص داشت زیرا این خبر قبل از تولد بارها توسط امام صادق(علیه السلام) اعلام می شد و بدین ترتیب از همان ایام شیعیان به شناخت مقام والای وی فرا خوانده می شدند. «در خصوص پیشگویی تولد فاطمه معصومه(سلام الله علیها) چنین آمده است: آن روز یکی ازشیعیان نزد حضرت امام صادق(علیه السلام) آمد. امام را دید که با کودکی در گهواره سخن می گوید. گامی جلوتر نهاد و مبهوت از این واقعه، پرسید: آیا با این طفل سخن می گویید؟ امام اورا دعوت کرد تا با کودک در گهواره سخن بگوید. مرد باز هم جلوتر آمد و سلام کرد.کودک نه تنها جوابش را داد، بلکه گفت: ای مرد، نامی را برای دخترت ]که تازه متولد شده است [انتخاب کرده ای که خداوند آن را دشمن می دارد. پس نامش را عوض کن]وی نام دخترش را حمیرا گذاشته بود. [شگفتی مرد دو چندان شد. آنگاه امام صادق(علیه السلام) فرمود: «این کودک فرزندم موسی است. خداوند از او دختری به من عنایت می کند که نامش فاطمه است. او را در سرزمین قم به خاک می سپارند. هر شخصی که او را در قم زیارت کند، بهشت برایش واجب می شود». حمیده مادر بزرگوار امام کاظم(علیه السلام) از مهاجران مغرب بود و به پیشنهاد امام باقر(علیه السلام) به همسری فرزندش امام صادق(علیه السلام) درآمده بود.ایشان بانویی آگاه و حدیث دان بود و احادیثی را که از امام صادق(علیه السلام) و دیگران شنیده بود، همچون یک راوی مورد اعتماد به مردم نقل می کرد و درواقع یکی از استادان مجامع علمی بانوان در عصر امام صادق(علیه السلام) محسوب می شد.
چرا معصومه؟ 
عبادت و زهد، پارسایی و تقوا، راستگویی و بردباری، استقامت در برابر ناملایمات، بخشندگی و پاکدامنی و نیز یاد خدا، از صفات برجسته این خاندان پاک سیرت و نیکو سرشت به شمار می رفت. فاطمه معصومه(سلام الله علیها) را بانویی غرق در عبادت و نیایش، پیراسته از زشتیها و شبنم معطر آفرینش می شناسند و شاید یکی از دلایل «معصومه» نامیدن این بانو آن باشد که عصمت مادرش حضرت زهرا(سلام الله علیها) در او تجلی یافته است. بر اساس پاره ای از روایات، این لقب از سوی امام رضا(علیه السلام) به ایشان داده شده است؛ چنانکه علامه مجلسی در این خصوص می گوید: هنگامی که یکی از محدثان برجسته قم، به نام «سعد بن سعد» به محضر مقدس امام رضا(علیه السلام) شرفیاب می شود، امام هشتم خطاب به ایشان می فرماید: «ای سعد !از ما در نزد شما قبری است». سعد می گوید: فدایت شوم !آیا قبر فاطمه دختر موسی بن جعفر(سلام الله علیها) را می فرمایید؟ می فرماید: آری، هر کس او را زیارت کند، در حالی که به حق او آگاه باشد، بهشت از آن اوست. 
امام صادق(علیه السلام) نیز در این باره می فرمایند: «آگاه باشید که برای خدا حرمی است و آن مکه است؛ و برای پیامبر خدا حرمی است و آن مدینه است. و برای امیرمؤمنان حرمی است و آن کوفه است. بدانید که حرم من و فرزندانم بعد از من، قم است. آگاه باشید که قم، کوفه کوچک ماست، بدانید بهشت هشت دروازه دارد که سه تای آن ها به سوی قم است. بانویی از فرزندان من به نام فاطمه، دختر موسی، در آن جا رحلت می کند که با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند.» از امام جواد(علیه السلام) نیز نقل شده که فرمود: «هر کس عمه ام را در قم زیارت کند،بهشت ازآن اوست». 
میان حضرت معصومه(سلام الله علیها) و برادر بزرگوارش امام رضا(علیه السلام) عواطف سرشار و محبت شگفت انگیزی بود؛ بویژه پس از آنکه بدانیم مدت 25 سال تمام، حضرت رضا(علیه السلام) تنها فرزند نجمه خاتون بود و پس از یک ربع قرن انتظار، سرانجام ستاره ای تابان از دامان نجمه درخشید که هم سنگ امام هشتم(علیه السلام) بود و امام(علیه السلام) توانست والاترین عواطف انباشته شده و در سودای دلش را بر او نثار کند. 
همان گونه که پیشتر اشاره شد، ایشان از جهت شخصیت فردی و کمالات روحی، در بین فرزندان موسی بن جعفر(علیه السلام) پس از برادرش، علی بن موسی الرضا(علیه السلام) در والاترین رتبه جای دارد. این درحالی است که بنا بر مستندات رجالی، فرزندان دختر امام کاظم(علیه السلام) دست کم هجده تن بوده اند و فاطمه در بین این همه بانوی گرانقدر، سرآمد بوده است. حاج شیخ عباس قمی آنگاه که از دختران موسی بن جعفر(علیه السلام) سخن می گوید، درباره فاطمه معصومه(سلام الله علیها) می نویسد: «بر حسب آنچه به ما رسیده، افضل آنها، سیده جلیله معظمه، فاطمه بنت امام موسی(علیه السلام) معروف به حضرت معصومه است». 
شیخ محمد تقی تستری، در «قاموس الرجال»، حضرت معصومه(سلام الله علیها) را به عنوان بانوی اسوه معرفی کرده و فضیلت وی را در میان دختران و پسران حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام)، غیر از امام رضا(علیه السلام) بی نظیر دانسته است. ایشان در این زمینه چنین می نویسند: «در میان فرزندان امام کاظم(علیه السلام) با آن همه کثرتشان، پس از امام رضا(علیه السلام) کسی هم شأن حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیست». 
کریمه اهل بیت 
حضرت معصومه(سلام الله علیها) در زبان دانشمندان و فقیهان گران قدر شیعه، به لقب «کریمه اهل بیت» یاد می شود. از میان بانوان اهل بیت، این نام زیبا تنها به آن حضرت اختصاص یافته است. بر اساس رویای صادق و صحیح نسب شناس گرانقدر، مرحوم آیت ا... مرعشی نجفی، این لقب از طرف امام صادق(علیه السلام) بر حضرت معصومه(سلام الله علیها) اطلاق شده است. در این رؤیا، امام صادق(علیه السلام) به آیت ا... نجفی که با دعا و راز و نیاز، تلاش پیگیری را برای یافتن قبر مطهر حضرت زهرا(سلام الله علیها) آغاز کرده، خطاب فرمود: برتو باد به کریمه اهل بیت.
شفیعه روز جزا 
بالاترین جایگاه شفاعت، از آن رسول گرامی خدا(صلی الله علیه و آله) است که در قرآن کریم، از آن به «مقام محمود» تعبیر شده است. علاوه بر این، دو تن از بانوان خاندان رسول مکرم خدا(صلی الله علیه و آله)، شفاعت گسترده ای دارند که می تواند همه اهالی محشر را فرا گیرد. این دو بانوی عالی قدر، صدیقه اطهر، حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) و شفیعه روز جزا، حضرت فاطمه معصومه(سلام الله علیها) هستند. در مورد شفاعت گسترده حضرت زهرا(سلام الله علیها) همین بس که شفاعت، مهریه آن حضرت است و به هنگام ازدواج، پیک وحی طاقه ابریشمی از سوی پروردگار آورد که در آن، جمله «خداوند مهریه فاطمه زهرا را شفاعت گنهکاران از امت محمد(صلی الله علیه و آله) قرار داد»، این حدیث از طریق اهل سنت نیز نقل شده است. پس از فاطمه زهرا(سلام الله علیها) از جهت گستردگی شفاعت، هیج بانویی به شفیعه محشر، حضرت معصومه(سلام الله علیها) نمی رسد. بر همین اساس است که حضرت امام جعفر صادق(علیه السلام) فرمودند: «با شفاعت او، همه شیعیان ما وارد بهشت می شوند». 
عالمه غیر معلمه ای دیگر 
حضرت معصومه(سلام الله علیها) در خاندانی که سرچشمه علم و تقوا و فضایل اخلاقی بود، پرورش یافت. پس از شهادت پدر بزرگوار آن بانوی گرامی، فرزند ارجمند آن امام، حضرت رضا(علیه السلام) عهده دار امر تعلیم و تربیت خواهران و برادران خود شد و مخارج آنان را نیز متکفل گردید. در اثر توجهات زیاد آن حضرت، هر یک از فرزندان امام کاظم(علیه السلام) به مقامی والا دست یافتند و زبانزد همگان گشتند. «ابن صباغ ملکی» در این باره می گوید: «هر یک از فرزندان ابی الحسن موسی معروف به کاظم، فضیلتی مشهور دارد». بدون تردید، پس از حضرت رضا(علیه السلام) در میان فرزندان امام کاظم(علیه السلام)، حضرت معصومه(سلام الله علیها) از نظر علمی و اخلاقی، والامقام ترین آنان است. این حقیقت از اسامی، لقبها، تعریفها و توصیفاتی که ائمه اطهار(علیه السلام) از ایشان نموده اند، آشکار است و این حقیقت روشن می سازد که ایشان نیز چون حضرت زینب(سلام الله علیها) «عالمه غیر معلمه» بوده است. آنچه مسلم است اینکه، در میان فرزندان امام کاظم(علیه السلام) پس از حضرت رضا(علیه السلام)، حضرت معصومه(سلام الله علیها) از نظر علمی و اخلاقی، والا مقام ترین آنان است. این حقیقت از اسامی و القاب و تعریفها و توصیفهایی که ائمه اطهار(علیه السلام) از وی نموده اند، هویداست و با توجه به این حقیقت که ارتباط تنگاتنگ و غیر قابل انفکاکی میان تهذیب نفس و طی مدارج اخلاقی و عرفانی و حصول علوم اصیل الهی و حکمت وجود دارد، می توان به رتبه و مقام علمی غیرقابل توصیف حضرت معصومه(سلام الله علیها) پی برد و به این نکته واقف گشت که ایشان نیز چون حضرت زینب(سلام الله علیها) عالمه غیر معلمه بود. 
آنچه سخن فوق را تأیید می کند، روایت صالح بن عرندس حلی، عالم بزرگوار شیعی قرن نهم در کتاب «کشف اللئالی» است. وی گوید: روزی جمعی از شیعیان به قصد دیدار حضرت موسی بن جعفر(علیه السلام) و طرح سؤالهایی از ایشان به مدینه منوره مشرف شدند. چون امام کاظم(علیه السلام) در مسافرت بود، سؤالهای خود را به حضرت معصومه(سلام الله علیها) که در آن هنگام کودکی خردسال بیش نبود، تحویل دادند. فردای آن روز برای بار دیگر به منزل امام شرف حضور پیدا کردند، لیکن هنوز ایشان از سفر برنگشته بود. چون ناگزیر به بازگشت بودند، مسایل خود را مطالبه نمودند تا در مسافرت بعدی خدمت امام برسند. غافل از این که حضرت معصومه جواب پرسشها را نگاشته است. وقتی پاسخها را ملاحظه کردند، بسیار خوشحال شدند و پس از سپاسگزاری فراوان، شهر مدینه را ترک گفتند. از قضای روزگار، در بین راه با امام موسی بن جعفر(علیه السلام) مواجه شده، ماجرای خویش را باز گفتند. چون امام پاسخ سؤالها را مطالعه کرد، سه بار فرمود: «فداها ابوها»؛ پدرش فدایش! 
از دیگر ویژگیهای حضرت معصومه(سلام الله علیها)، ورود زیارتنامه ای از سوی معصومان(سلام الله علیها) درباره ایشان است. که پس از حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، ایشان تنها بانوی بزرگواری است که زیارت مأثور دارد. بانوان برجسته ای چون آمنه بنت وهب، فاطمه بنت اسد، خدیجه بنت خویلد، فاطمه ام البنین، زینب کبری، حکیمه خاتون و نرجس خاتون که هیچ شک و تردیدی در مقام بلند و جایگاه رفیع آنها نیست، هیچ یک زیارت مأثور از سوی معصومان(سلام الله علیها) ندارند و این نشان دهنده مقام والای این بانوی گرانقدر اسلام است. 
برگزیدن شهر قم 
همان گونه که اشاره شد، محبت و مودت این خواهر و برادربزرگوارش امام هشتم(علیه السلام) مثال زدنی بود، به گونه ای که مفارقت امام هشتم(علیه السلام) برای حضرت معصومه(سلام الله علیها) بسیار سخت بود. جدایی حضرت معصومه(سلام الله علیها) نیز برای امام هشتم(علیه السلام) قابل تحمل نبود. لذا پس از استقرار امام هشتم(علیه السلام) در مرو، نامه ای خطاب به حضرت معصومه(سلام الله علیها) مرقوم فرموده، آن را توسط غلام مورد اعتمادی به مدینه ارسال نمود. 
آنچه جالب توجه است اینکه حضرت رضا(علیه السلام) به غلام دستور داد که در هیچ منزلی توقف نکند، تا آن مرقومه را در اندک زمان ممکن به مدینه منوره برساند. 
حضرت معصومه(علیه السلام) نیز به مجرد دریافت دست خط برادر، رخت سفر بست.ایشان پس از طی مسافت بسیار و پس از آنکه به شهر ساوه رسید، بیمار شد. چون توان رفتن به خراسان را در خود ندید، تصمیم گرفت به قم برود. یکی از نویسندگان در این باره که چرا حضرت معصومه(سلام الله علیها) شهر قم را برگزید، می نویسد: " بی تردید می توان گفت که آن بانوی بزرگ، روی ملهم و آینده نگر داشت و با توجه به آینده قم و محوریتی که بعدها برای این سرزمین پیش می آید - محوریتی که آرامگاه ایشان مرکز آن خواهد بود - بدین دیار روی آورد. این جریان به خوبی روشن می کند که آن بانوی الهی، به آینده اسلام و موقعیت این سرزمین توجه داشته و خود را با شتاب بدین سر زمین رسانده و محوریت و مرکزیت آن را با مدفن خود پایه ریزی کرده است. 
فاطمه معصومه(سلام الله علیها) از جمله راویان گرانقدر و عظیم الشأن آل محمد(صلی الله علیه و آله) است. ایشان از پدر گرامی خویش و اجداد شریف و بزرگان و جمعی از خاندان جلیل القدرش احادیثی نقل کرده که قابل قبول علمای شیعی و سنی است. 
در این مجال، به پنج روایت از این مجموعه از سوی ایشان اشاره می کنیم : 
1 ابوالخیر شمس الدین محمد بن محمد بن جزری شافعی (م 833) در کتاب «اسنی المطالب فی منافب سیدنا علی بن ابی طالب» سخن حضرت فاطمه دختر پیامبر (صلی الله علیه و آله) را آورده است: 
«... آیا فرمایش رسول خدا - صلی ا... علیه و آله - را در روز غدیر به فراموشی سپرده اید که فرمود: هر که من مولای اویم، پس علی مولای اوست... و سخن دیگر رسول خدا صلی ا... علیه و آله را؛ تو (ای علی!) نسبت به من به منزله هارون نسبت به موسی علیه السلام هستی؟!» 
در سند روایات فوق این اشخاص وجود دارند: بکر بن احمد قصری، فاطمه دختر امام رضا(علیه السلام)، فاطمه (معصومه) و زینب و ام کلثوم دختران امام کاظم(علیه السلام)، فاطمه دختر امام صادق(علیه السلام)، فاطمه دختر امام باقر(علیه السلام)، فاطمه دختر امام سجاد(علیه السلام)، فاطمه و سکینه دختران امام حسین(علیه السلام)، ام کلثوم دختر فاطمه زهرا(سلام الله علیها)، حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و کسانی که پیش از بکربن احمد در این سلسله هستند. 
2 در روایت دیگری نظیر روایت فوق از لسان مبارک رسول ا... صلی ا... علیه و آله آمده است: «من کنت مولاه فعلی مولاه»؛ هر که من مولا و رهبر او هستم، علی رهبر و مولای اوست. 
در سند این روایت، اشخاص ذیل وجود دارند: فاطمه دختر گرامی امام رضا(علیه السلام)، زینب و ام کلثوم و فاطمه دختران گرامی امام کاظم(علیه السلام)، فاطمه دختر گرامی امام صادق(علیه السلام)، فاطمه دختر گرامی امام باقر(علیه السلام)، فاطمه دختر گرامی امام سجاد(علیه السلام)، فاطمه و سکینه دختران گرامی امام حسین(علیه السلام)، ام کلثوم دختر گرامی حضرت فاطمه(سلام الله علیها) و حضرت زهرا(سلام الله علیها). 
3- حدیث دیگر را محمد غماری شافعی در کتاب خویش بدین طریق نقل کرده است: 
از فاطمه دختر حسین رضوی، از فاطمه دختر محمد رضوی، از فاطمه دختر ابراهیم رضوی، از فاطمه دختر حسن رضوی، از فاطمه دختر محمد موسوی، از فاطمه دختر عبدا... علوی، از فاطمه دختر حسن حسینی از فاطمه دختر ابی هاشم حسینی از فاطمه دختر محمدبن احمدبن موسی مبرقع از فاطمه دختر احمدبن موسی مبرقع از فاطمه دختر موسی مبرقع از فاطمه دختر امام رضا(علیه السلام) از فاطمه دختر امام موسی بن جعفر(علیه السلام) از فاطمه دختر امام صادق(علیه السلام) از فاطمه دختر امام باقر(علیه السلام) از فاطمه دختر امام سجاد(علیه السلام) از فاطمه دختر امام حسین(علیه السلام) از زینب دختر امیرمومنان(علیه السلام)از فاطمه سلام ا... علیها دختر رسول خدا صلی ا... علیه و آله. 
در این روایت حضرت فاطمه زهرا(سلام الله علیها) به نقل از رسول خدا(صلی الله علیه و آله) می فرماید: «آگاه باشید، هر کس با دوستی آل محمد بمیرد، شهید مرده است!» 
روایت مزبور به حدیث «فاطمیات» مشهور است. چون جز دو تن از کسانی که در سلسله آن وجود دارند، بقیه «فاطمه» نام دارند. 
حضرت فاطمه(سلام الله علیها) پس از ورود به شهر قم، تنها هفده روز در قید حیات بود و سپس دعوت حق را لبیک گفت و به سوی بهشت برین پرواز کرد. این حادثه در سال 201 هجری رخ داد. 

منبع: قدس
----------------------------
پی نوشت‌ :
1 الفصول المهمه 
2 کشف الغمه، ج 3، ص 30. 
3 کریمه اهل بیت، (با تصرف) 
4 - فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص 58 و 57 و اعلام النساء، ص 577. 
5- بحارالانوار، ج 65 
6- فاطمه بنت الامام موسی بن جعفر، ص 61. 
7- ناسخ التواریخ، ج 3 .