بررسی علل حرمت چهارشنبه سوری از سوی مراجع/بخش دوم

اما تحلیل چگونگی برگزاری جشن چهارشنبه

آنچه امروز با آن مواجهیم، آسیب های اجتماعی، اقتصادی است که در پی شیوه برگزاری این جشن ها گریبانگیر جامعه شده است که بی شک در راستای اهداف دشمنان و مهاجمان بوده که به دست خود به دامن خویش می زنیم.

ضررهای مالی و جانی آن با گزارشاتی که در این ایام از سوی رسانه ها ارائه می شود بر همگان آشکار است و اصلا نیاز به گزارش ندارد که همه لااقل هراس ترکیدن ترقه  های مهیب را به جان چشیده اند. این بخش به دلیل وضوح و ملموس بودن نیازی به اطاله ی کلام ندارد.

آیت الله جعفر سبحانی در مورد چهارشنبه سوری می گوید: قرآن مجید می فرماید یکی از اهداف بعثت پیامبر این است که غل و زنجیری که بر افکار مردم بسته شده بود را باز کند. مراد از غل و زنجیر آداب و رسوم جاهلی است که هیچ اثری در اخلاقیات و زندگی انسان ندارد از این رو پیامبر اسلام تمام رسوم جاهلیت که به ضرر انسان بود را لغو کرد. چهارشنبه سوری به نحوی که در ایران رسم شده جهل است و ضررهای آن برای همه مشهود است.متاسفانه به خاطر همین رسوم غلط، جوانان زیادی زخمی و کشته می شوند و پدران و مادران آنها در سوگ آنها می نشینند.

و اکنون بیان و تحلیل فتاوای فقهی:

هر کاری که از انسان سر می زند، از نظر فقهی یکی از پنج صورت را دارد:
1- یا مباح است. یعنی انجام و ترک آن اشکالی ندارد و شخص در آن مختار است مانند آب خوردن
2- یا مستحب است.  یعنی انجام آن به نفع شخص است اما هیچ اجباری بر آن نیست مانند مسواک زدن
3- یا مکروه است. یعنی انجام آن به ضرر شخص است اما هیچ اجباری بر ترک آن نیست مانند در حال سیری غذا خوردن
4- یا حرام است. یعنی آنقدر مضر است که شخص مجاز به انجام آن نیست مانند خودکشی یا ضرر زدن به خود یا دیگران.
5- یا انجام آن واجب است. یعنی آنقدر منفعت آن ضروری است که حتما باید انجامش داد مانند حفظ جان.
اما ملاک تشخیص نفع ها و ضررها، شرع مقدس اسلام و بعد از آن عقل سلیم است و علت ترتب عقل بر شرع کوتاه قدی آن در تشخیص تمام مصالح و مفاسد است. کار فقیه که ما آن را با نام مجتهد یا مرجع تقلید نیز می شناسیم استخراج همین ملاکها از منابع آن یعنی کتاب خداوند تبارک و تعالی و فرموده های مفسران آن یعنی احادیث پیامبر اکرم و اهل بیت مکرم ایشان است.
با دست یابی به این ملاکها و قوانین، تشخیص موضوعات و مصادیق آنها بسیار ساده بوده و هر کسی می تواند آن کلیات را در موضوعات جزئی روزمره و جدید تطبیق داده و حکم آن را استخراج کند. از این روست که گفته می شود کار فقیه استخراج احکام کلی است و تشخیص مصادیق و تطبیق احکام بر موضوعات بر عهده خود مکلفین است.
حال احکام کلی درباره موضوع صحبت ما:
1- حقوق افراد محترم بوده و آزار دیگران حرام است.
2- اعتقاد به خرافات و پرداختن به آن حرام است.
3- انجام امور خطرناک برای که احتمال آسیب برای فرد و جامعه دارد حرام است.
با این مقدمه تکلیف کارهای که در این جشن صورت می پذیرد مشخص می شود:
1- ساخت مواد منفجره برای این منظور
2- خرید و فروش مواد منفجره برای این امر
3- استفاده از مواد منفجره در این مراسم
4- اعتقاد به خرافات
5- برپایی مراسم های خرافی
6- تبلیغ و ترویج خرافه
تمام این عناوین منع عقلی و شرعی دارد و منظور از منع شرعی همان حرمت است. بنابر این وقتی در این باره از مراجع سوال می شود آنان نیز حکم به حرمت می دهند. اما حتی بدون پرسش از ایشان نیز حکم این امور مشخص بود و  افرادی که می خواهند دست به این کارها بزنند، اگر به عمل خود و حکم آن توجه داشته باشند خواهند فهمید که مصداق کار ناشایست و حرام است.
نظر فقها و مراجع معظم:[1]
حضرت آیت الله العظمی خامنه ای؛
 نظر جنابعالى درباره چهارشنبه سورى چیست؟ جواب: علاوه بر آنکه هیچ مبناى شرعى ندارد، مستلزم ضرر و فساد زیادى است که مناسب است از آنها اجتناب شود.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی: منفعت حاصل از خرید و فروش مواد محترقه حرام است.
حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی با تأکید بر اینکه چهارشنبه سوری یک مراسم خرافی برگرفته از آیین غلط گذشتگان است و در فرهنگ اسلامی هیچ جایگاهی ندارد، یادآور شد: باید سنت هایی چون دید و بازدید، صله رحم، کمک به دیگران ترویج شود و نباید تسلیم سنت های خرافی گذشتگان شویم. خرید و فروش، حمل و نقل مواد محترقه که به منجر به ایجاد حادثه و مصدوم شدن دیگران می شود جایز نبوده و منفعت حاصل از آن نیز حرام است.
آیت الله العظمی بهجت (ره) : این کارها مشروعیت ندارد.

تعبیر قرآن تبعیت كوركورانه از گذشتگان، از پدران، مادران، آباء و اجداد است این هم از موضوعاتی است كه قرآن روی آن زیاد تكیه كرده است و آن را منشأ لغزشهای بشر می داند و سخت انتقاد می كند. مثلا می گوید: آنها چنین می كویند:
«انا وجدنا آبائنا و جدنا آبائنا علی امه و انا علی آثارهم مقتدون»؛ اینها می گویند: ما پدران خودمان را بر یك طریقه ای یافته ایم و ما هم همان طریقه پدران خودمان را می گیریم و می رویم ، و به تعبیر امروز سنت گرائی.

آیت الله العظمی سیستانی: اموری که به جامعه ضرر می زند و موجب ایذاء مردم است مانند استعمال ترقه و خرید و فروش آن جایز نیست.
آیت الله العظمی فاضل لنکرانی (ره) : در فرض مزبور که دارای خطرات جانی و مالی است و موجب اذیت و آزار دیگران است و مخالف مقررات و قانون و نظم جامعه است جایز نیست.
آیت الله العظمی میرزا جواد تبریزی(ره): هیچ یک از این امور، رجحان شرعی ندارد و تشویق مردم به این مورد تشویق به دنیا و غافل کردن از آخرت است و این که تصور می کنند این امور مردم را به حفظ وطن و عزت وا می دارد، تصوری باطل است. آنچه مردم را به عزت می رساند و به حفظ وطن وا می دارد ایمان است و بس.
آیت الله علوی  گرگانی: چهارشنبه سوری یكی از سنت های غلط است كه از لحاظ عقلی و شرعی هیچگونه جایگاهی ندارد و از رسوم جاهلیت است و لذا لازم است كه مؤمنین از برپایی اینگونه برنامه ها اجتناب كنند. مخصوصاً اگر مشتمل بر محرمات باشد و در صورتی كه موجب وحشت مردم و زیان و ضرر شود، ضمانت هم دارد.
حضرت آیت الله صافی گلپایگانی: استفتاء جمعی از مردم در خصوص استفاده از مواد محترقه در ایام نوروز: چنانچه این مواد موجب آزار مردم باشد، حرمت آن شدیدتر است و مراسم چهارشنبه سوری از این قبیل است و چون استفاده از این مواد،از مصادیق لهو و اسراف است، جایز نمی باشد.
وی همچنین در پاسخ به استفتائی در خصوص شركت در مجالس صوفیان و مدعیان عرفان ، بیان داشته است كه افكار آنها انحرافی است و شركت در مجالس آنان حرام و ترویج باطل است.
نظر علما و دانشمندان درباره حرمت پرداختن به خرافات:
آیت الله سبحانی در گفتگو با خبرگزاری مهر:
آیت الله جعفر سبحانی در مورد چهارشنبه سوری می گوید: قرآن مجید می فرماید یکی از اهداف بعثت پیامبر این است که غل و زنجیری که بر افکار مردم بسته شده بود را باز کند.
مراد از غل و زنجیر آداب و رسوم جاهلی است که هیچ اثری در اخلاقیات و زندگی انسان ندارد. از این رو پیامبر اسلام تمام رسوم جاهلیت که به ضرر انسان بود را لغو کرد. چهارشنبه سوری به نحوی که در ایران رسم شده جهل است و ضررهای آن برای همه مشهود است.متاسفانه به خاطر همین رسوم غلط، جوانان زیادی زخمی و کشته می شوند و پدران و مادران آنها در سوگ آنها می نشینند.
آیت الله سبحانی با بیان اینکه عقل و شرع به هیچ وجه این آداب غلط را نمی پسندد تصریح کرد: همه انبیا و اولیای الهی آمدند تا با خرافات مبارزه کنند و چهارشنبه سوری هم نوعی خرافه است. باید از اصالتهایی که موجب پیشرفت ملت ما می شود محافظت کرد.
آیت الله سبحانی با اشاره به برخی اعمالی که در چهارشنبه سوری انجام می شود تصریح کرد: پریدن روی آتش و گفتن برخی جملات و... به هیچ وجه درست نیست.
ایشان از همه مردم خواست که در روز چهارشنبه آخر سال مراقب اعمالشان باشند و دچار مسائل خلاف شرع و عقل نشوند.[2]

عاشورائیان و صاحب الزمانیان ! شما كه همیشه و در فرصت هائی مثل تقارن عاشورا و نوروز هویت اسلامی خود را به نمایش گذارده و نشان داده اید آنچه پیش شما اصل است و همه هدفها و حركتها و افتخارات و برنامه ها و شعارها باید به سوی آن و برای آن و بر گرفته از آن باشد ، اسلام و ولایت اهل بیت علیهم السلام است روی سخن و عرائضم با شما است با آن عده ای كه در عوالم معلومی سیر می كنند و می خواهند با كارهائی مثل پریدن از روی آتش ، سنت های مرده را زنده كنند حرفی نداریم ، «ذرهم یأكلوا و یتمتعوا و یلههم الامل فسوف یعلمون». [3]

استاد شهید مطهری
قرآن منشأهایی برای فكرهای بی ریشه كه آنها را به درختان بی ریشه تشبیه می كند ذكر می كند. یكی از آنها تقلید است. البته قرآن با كلمه تقلید مطلب را بیان نكرده است با تعبیر دیگر بیان بیان كرده است.
تعبیر قرآن تبعیت كوركورانه از گذشتگان، از پدران، مادران، آباء و اجداد است. این هم از موضوعاتی است كه قرآن روی آن زیاد تكیه كرده است و آن را منشأ لغزش های بشر می داند و سخت انتقاد می كند. مثلا می گوید: آنها چنین می گویند:
«انا وجدنا آبائنا و جدنا آبائنا علی امه و انا علی آثارهم مقتدون»
اینها می گویند: ما پدران خودمان را بر یك طریقه ای یافته ایم و ما هم همان طریقه پدران خودمان را می گیریم و می رویم، و به تعبیر امروز سنت گرائی.
حالا این تعبیر صحیح است یا غلط، و بهتر از این هم می توانستیم تعبیر پیدا كنیم . به هر حال این كلمه امروز رایج شده است. قرآن سنت گرائی را محكوم می كند اما اشتباه نشود! ضد سنت گرائی را هم قرآن محكوم می كند هر دو را محكوم می كند چطور؟
قرآن فقط عقل گرائی و منطق گرائی را تأئید می كند. قرآن می گوید: هر امر به اصطلاح قدیمی و هر سنت قدیمی را به دلیل آن كه گذشتگان ما چنین می كرده اند ، نیاكان ما این چنین بوده اند و ما باید راه نیاكان خودمان را برویم انجام دادن آن محكوم است ، چرا؟ می گوید ممكن است نیاكان اشتباه كرده باشند ممكن است نیاكان عقل و شعور نداشته باشند آن كه دلیل نمی شود.
نیاكان ما در گذشته چنین می كرده اند ، ما هم چنین می كنیم ، چهار شنبه آخر اسفند می شود بسیاری از خانواده ها (كه باید بگوئیم: خانواده های نادان) آتشی و هیزمی روشن می كنند، بعد آدم های سر و مر و گنده از روی آتش می پرند : ای آتش زردی من از تو ، سرخی تو از من ! این چقدر حماقت است، كه می پرسیم: چرا چنین می كنید؟
 می گویند: یك سنتی است میان مردم ، از قدیم پدران چنین می كرده اند. قرآن می گوید: «او لو كان آباءوهم لا یعقلون شیئا»
اگر هم از پدران گذشته تان چنین كاری می كردند شما وقتی می بینید یك كار احمقانه است و دلیل حماقت پدران شماست رویش را بپوشانید. چرا این سند حماقت را سال به سال تجدید می كنید؟ این فقط یك سند حماقت است كه كوشش می كنید این سند حماقت را همیشه زنده نگه دارید مائیم كه چنین پدر و مادرهای احمقی داشته ایم. او لو كان آباءوهم لا یعقلون شیئا.
حضرت آیت الله العظمی صافی گلپایگانی
امت بزرگ و مسلمان ایران، شیعیان و جوانان متعهد و مخلص! فرزندان قرآن و نهج البلاغه، امت توحید، امت حق و عدل و صدق و صلح ! امت محمد صلی الله علیه و آله و شیعه حضرت علی علیه السلام! برادران و خواهرانی كه اسلامیت را ملیت، هویت و افتخار خود می دانید و در میدان های مختلف، همواره با آن ابراز وجود و اعلام موجودیت می كنید و سر افراز و بلند به اسلام، به شعائر اسلام، به التزام و احكام اسلام و مدنیت اسلامی می بالید! عاشورائیان و صاحب الزمانیان! شما كه همیشه و در فرصت هائی مثل تقارن عاشورا و نوروز هویت اسلامی خود را به نمایش گذارده و نشان داده اید آنچه پیش شما اصل است و همه هدف ها و حركت ها و افتخارات و برنامه ها و شعارها باید به سوی آن و برای آن و بر گرفته از آن باشد، اسلام و ولایت اهل بیت علیهم السلام است روی سخن و عرائضم با شما است با آن عده ای كه در عوالم معلومی سیر می كنند و می خواهند با كارهائی مثل پریدن از روی آتش، سنت های مرده را زنده كنند حرفی نداریم، «ذرهم یأكلوا و یتمتعوا و یلههم الامل فسوف یعلمون». [4]
روی سخن با شما برادران – فرزندان علی علیه السلام – و خواهران – دختران فاطمه زهرا سلام الله علیها است- و البته مراسم خرافی مثل چهار شنبه سوری، مناسب با شأن و مقام ، درك ، بصیرت و معرفت مردم شریف و مسلمان ایران نیست و كسانی كه در این مراسم شركت می كنند اكثرا نا آگاه و بی اطلاع می باشند و گروهی غرضشان ضربه زدن به هویت اسلامی جامعه است ، در پشت ترویج این هویت زدائی روشنفكر نماها و برخی نویسندگان و مطبوعات ملی گرا ، شعار و دستگاههای تبلیغاتی بیگانه قرار دارند.
اینها در گوشه و كنار دنیای اسلام، به اسم میراث و سنت های باستانی فرهنگ های جاهلی آنها را مطرح می كنند. مثلا در ایران در عصرهای قبل از اسلام، در مصر دوره های فرعون ها و زمان هائی كه عروسی فیل و آن خرافات عجیب و غریب رائج بود و در این سو و آن سوء و هر جا دستشان برسد برای كم رنگ كردن فرهنگ اسلام و مدنیت اسلامی تلاش می كنند.
هم اكنون مسأله حجاب در فرانسه و ضدیت با حقوق اولیه زن های مسلمان، عمق این توطئه ها را نشان می دهد. فرهنگ چهارشنبه سوری، فرهنگ ضد حجاب، فرهنگ به اصطلاح ملی گرائی، مبارزه با مدارس دینی، فشار شدید آمریكا بر حكام آژانس بین المللی انرژی اتمی علیه ایران اسلامی، اوضاع مسلمین و افغانستان و عراق و ده ها مسائل دیگر، همه حركت در خط استیلا بر عالم اسلام و محو مدنیت آن می باشد و همه در یك مسیر قرار دارد.
مسلمانان در چنین شرائطی باید اتحاد و آگاهی و ایستادگی و هوشیاری خود را حفظ كنند و از مواضع و سنت های خود عقب نروند هدف دشمن را از احیای عادت كهن و مرده كه چهار شنبه سوری در ایران نمونه ای از آن است ترك نمائید.
در خاتمه لازم به تذكر است كه شنیده شد بعضی مسئولین به عنوان كنترل و دفع افسد به فساد در مقام رسمیت دادن به مراسم چهار شنبه سوری بر آمده اند.
حقیر این اقدام را كه حكایت از ضعف نیروهای كنترل كننده ی نظم می باشد خلاف مصلحت و حركت در مسیر همان برنامه ی چهار شنبه سوری و رسمیت دادن به آن می دانم.

منبع: حسین عسگری – تبیان.
----------------------------------------
پی نوشت:
[1] از پایگاه های دفاتر مراجع معظم و سایت عرفان
[2] از پایگاه خبرگزاری مهر
[3] مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع، ج4 صص 179-180 به نقل از نشریه نصیحت ص 490
[4] مسائل جدید از دیدگاه علماء و مراجع تقلید ج 4 صص 177 – 179.