آيت الله ميرزا علی اكبر نوقانی(1329ش)

تولد: 1300 قمری // محل تولد: مشهد // وفات: 1370 قمری // عمر: 70 سال
مزار: دارالسعادة حرم مطهر امام رضا علیه السلام
اساتید: بزرگانی چون آخوند خراسانی، سید محمد کاظم یزدی، شریعت اصفهانی، حاج شیخ حسنعلی تهرانی، میرزا عبدالجواد ادیب نیشابوری و ... .
آثار: تعلیقاتی بر شرح نهج البلاغه ابن ابی الحدید، تعلیقه بر کفآیةالاصول، مجموعه اشعار، مقالات و ... .
----------------------------------------------------------------

عالم متقی میرزا علی اکبر نوقانی از مشاهیر دانشوران مشهد و از رجال برجسته علم و ادب می باشد. ایشان در محله نوقان مشهد مقدس در خانواده ای متدین دیده به جهان گشود و بعدها به میرزای نوقانی اشتهار یافت.

ایشان پس از دوران کودکی، ذوق و استعداد سرشارش را در تحصیل علوم دینی به کار گرفت، و تا سن 27 سالگی در حوزه علمیه مشهد از محضر استادان گران قدری چون ادیب نیشابوری، حاج شیخ حسنعلی تهرانی و ... از اساتید بزرگ ادب، فقه و اصول، بهره مند گردید. سپس در سال 1327 قمری، جهت ادامه تحصیل رهسپار نجف اشرف گردید و از محضر اعاظم و فرزانگان آن حوزه مقدسه سالیانی چند استفاده نمود و جان خویش را از سرچشمه علوم و معارف الهی سیراب ساخت.

این روحانی وارسته و مهذب، پس از اخذ اجازه اجتهاد با کوله باری از علم و معرفت، به زادگاهش مشهد مقدس بازگشت و به تدریس علوم حوزوی و ارشاد و هدایت مردم همت گماشت.

ایشان تا پایان عمر قریب چهل سال در مشهد اقامت گزید و در این مدت خدمات مهم و ارزنده ای در جهت اعتلای فرهنگ دینی انجام داد. در این مدت تولیت مدرسه علمیه نواب را به عهده داشت و با اعمال مدیریت صحیح، گام های بلندی جهت تربیت و تعلیم طلاب برداشت.

استاد محمدرضا حکیمی در مورد میرزای نوقانی آورده است: او از پروبال دادن به طلبه بی سواد و بی تقوا و روحانی تنبل و بی حاصل، به سختی پرهیز می کرد و می فرمود: طلبه به هر منظوری که درس می خواند، اگر چه برای منبر رفتن یا امامت جماعت، یا مسئله گفتن، باید سطح ادبیات، منطق، فقه و اصول را به خوبی بخواند و کفایه را خوب بفهمد و امتحان بدهد، آن گاه وارد کار ترویج شود ...

در مورد آثار تربیت و تعلیم ایشان، همین بس که مرجع عالی قدر جهان تشیع، آیةاللّه العظمی بروجردی قدس سره می فرمودند: طلاب مدرسه نواب مشهد، که برای تکمیل تحصیلات خود به حوزه قم آمده اند، از نظر مقدماتی ادبیات و دروس سطح، بر سایر محصلین که درحوزه قم می باشند، برتری و مزیت دارند و طلاب مدرسه نواب در حوزه علمیه قم چشم و چراغ این حوزه هستند مرحوم میرزا از روحانیونی بود که فقاهت را با سیاست و دیانت را با شجاعت آمیخته بود و با مظاهر بی دینی و استکبار به مبارزه برخاست. در ماجرای فاجعه خونین مسجد گوهرشاد مشهد، شرکت فعال داشت. بنا به نقل افراد مورد اعتماد، هر صنف و گروه از تاجران و غیره همراه روحانی محل خود، به صورت راهپیمایی وارد مسجد گوهرشاد می شدند. در این واقعه، مرحوم نوقانی نیز، همراه صنف زرگرهای مشهد راهی مسجد گوهرشاد شدند و آشکارا به سیاست ضدانسانی و اسلامی رضاخان اعتراض کردند.

میرزای نوقانی با امام خمینی قدس سره رابطه بسیار دوستانه ای داشت و امام راحل وقتی به مشهد مشرف می گردیدند، به بیت ایشان وارد می شدند و مکاتباتی نیز با هم داشتند.

پس از ارتحال ایشان، امام به قصد ابراز تسلیت و دلجویی به مشهد رفتند و یک هفته در منزل فرزند بزرگوار ایشان، آقای میرزا مهدی نوقانی به سر بردند.

این روحانی عالی قدر، از قدر و منزلت والایی برخوردار و مورد اعتماد علمای بزرگ از جمله حاج شیخ عباس قمی بود و به درخواست ایشان مقدمه مفاتیح الجنان را نوشت که در چاپ های اول مفاتیح، نام میرزا در پایان مقدمه به چشم می خورد. از جمله اقدامات شجاعانه این روحانی آگاه و هوشمند، ایستادگی در برابر تفکرات و اندیشه های الحادی و بی دینی بود.

ایشان فعالیت یکی از احزاب آن روز، به نام حزب ایران نو را به زیان مملکت می دانست و علیه آن موضع قاطع گرفت. در یادداشت هایی که در این ارتباط از ایشان به جای مانده، آمده است: متجددین فاقد دین، دشمن بزرگ مملکت هستند. دشمن بزرگ عساکر و قشون اسلام اند ... وارد فلان حزب می شود برای پول و منفعت دنیا، چون عقیده ندارد، اگر کسی صد تومان اضافه به او داد، فورا نقشه و مرام خود را عوض می کند. اما کسانی که مرام آن ها قرآن و مذهب اسلام است هرگز عوض نمی شوند. میرزای نوقانی علاوه بر تدریس و امامت، خطیبی توانمند و بسیار خوش بیان و منبرش سرشار از آیات و روایات، مطالب تاریخی، نکات ادبی، پند و اندرز و آمیخته با شعر بود. از کسالت و خستگی پای منبر ایشان خبری نبود و در پایان منبر از روی یادداشت های خود، مقتلی را که از مقاتل صحیح و معتبر جمع آوری کرده بود، می خواند.

ایشان هم چنین در بازگشت از سفر بیت اللّه الحرام به کربلا مشرف شد و دهه اول محرم الحرام را در صحن مطهر حضرت سیدالشهداء علیه السلام منبر رفت و مقتل خواند که علما و مراجع، در پای منبر و روضه خوانی ایشان شرکت می کردند. مرحوم میرزا در عرصه قلم و نگارش نیز آثاری ارزشمند دارد که از میان آنها می توان به کتاب سه مقاله اشاره کرد. این کتاب در رد یهود و نصارا و مذاهب مخترعه سیاسی است که به صورت مناظره با بیانی شیوا و سبکی زیبا در چند نوبت چاپ شده است و از همان زمان انتشار مورد ستایش مجامع علمی قرار گرفت. مرحوم نوقانی به درخواست حاج شیخ عبدالکریم حایری یزدی قدس سره تعداد یکصد جلد از این کتاب را به قم فرستاد. در همان زمان مرحوم حاج شیخ، خطاب به فضلای قم فرموده بود: اگر خواستید کتاب بنویسید مثل این بنویسید.

این دانشور عالی قدر از لحاظ اخلاقی و جهات معنوی، فردی وارسته و آراسته به ملکات فاضله و سجایای حمیده بود.

اهل تهجد و انس با خدا، مهربان و شوخ طبع و زندگی اش ساده و با صفا بود. با این که شرعا مجاز در مصرف وجوه شرعیه بود اما از این حق مشروع خود، به هیچ وجه استفاده نکرد. چنان که نقل شده است: ایشان در موقع بازگشت از نجف اشرف، به حرم امیرالمومنین علی علیه السلام مشرف شد و از آن حضرت مدد خواست تا معیشتی خداپسندانه داشته باشد و از دین ابزاری برای تأمین دنیا نسازد. این درخواست و دعایش در بازگشت به مشهد مستجاب شد. و روزی به هنگام عبور از بازار، یکی از کسبه نوشته ای در اختیار ایشان قرار می دهد و می گوید: این وقف نامه را مجدالاطباء پسرعموی شم نزد من گرو گذاشته است و خداوند از این طریق معاش ایشان را تأمین کرد. میرزای نوقانی در عرصه شعر نیز از طبعی روان و ذوقی عارفانه برخوردار بود.

وی در اشعارش به فقیر تخلص می کرد، و ارباب شعر و ادب، سروده های خود را برای اصلاح به ایشان عرضه می کردند.

بخشی از اشعار معروفش در مورد حضرت بقیةاللّه الاعظم ارواحنافداء چنین است:

افسوس که عمری پی اغیار دویدیم
از یار بماندیم و به مقصد نرسیدیم

سرمایه ز کف رفت و تجارت ننمودیم
جز حسرت و اندوه متاعی نخریدیم

بس سعی نمودیم که بینیم رخ دوست
جان ها به لب آمد رخ دلدار ندیدیم

غزل دیگری در توسل به مقام والای حجةبن الحسن عجل اللّه تعالی فرجه الشریف دارد که ابیاتی از آن نیز از نظر می گذرد:

امروز خانه دل نور و ضیا ندارد
جایی که دوست نبود آنجا صفا ندارد

دزدان به کشور دل، هرجا گرفته منزل
وان میر صدر محفل، در خانه جا ندارد

ای شاه ماهرویان، وی قبله نکویان
دریاب عاجزی را کو دست و پا ندارد

این روحانی فرهیخته سرانجام پس از یک عمر خدمت به اسلام، بر اثر سکته قلبی دعوت حق را لبیک گفت و روح پاکش به سرای جاوید شتافت. پیکر مطهرش پس از تشییع، پایین پای مبارک حضرت علی بن موسی الرضا علیه السلام به خاک سپرده شد.

طوبی له و حسن ماب

––––––––––––––––––––––––––––––––––––––

منبع: مشاهیر مدفون در حرم رضوی، گلشن ابرار /5.