علی بن مهزیار اهوازی کیست؟

علی بن مهزیار اهوازی کیست؟

علی بن مهزیار یکی از شخصیت های شاخص جهان تشیع است که در قرن سوم هجری زندگی می کرد. این فقیه، دانشمند و محدث شهیر شیعه از یاران نزدیک امام رضا علیه السلام، امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام بود و علوم دینی را در محضر آن بزرگواران فرا گرفت. ماجرای تشرف علی بن مهزیار به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف از جمله روایت های معتبر و مشهور در باب دیدار با حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف است.

زندگینامه علی ابن مهزیار

علی بن مهزیار در خانواده ای مسیحی و در هندیجان به دنیا آمد. کودکی بیش نبود که پدرش به دین اسلام و مذهب تشیع مشرف گشت. ابن مهزیار نیز در کودکی همچون پدرش به اسلام گروید. پدر علی بن مهزیار پس از مسلمان شدن به یکی از روستا های اهواز هجرت کرد و در آنجا ساکن شد، از این رو علی ابن مهزیار را با نام علی بن مهزیار اهوازی می شناسند.

علی ابن مهزیار در علم فقه و احکام اسلامی از جایگاه والایی برخوردار بود. او همواره در بین دانشمندان بعنوان یک عالم قابل اطمینان و معتبر شناخته می شد. ابن مهزیار این افتخار را داشت که در محضر امامان شیعه دانش بیاموزد. او در زمره یاران خاص امام رضا علیه السلام، امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام قرار داشت و احکام دینی را در نزد آن بزرگواران فرا می گرفت.

در کتب شیعه روایات متعددی وجود دارد که علی بن مهزیار از امام رضا علیه السلام و امام جواد علیه السلام نقل کرده است. در برخی از نواحی ابن مهزیار بعنوان نماینده امامان معصوم فعالیت می کرد. مطابق با روایات تاریخی او عهده دار نمایندگی از سوی امام جواد علیه السلام و امام هادی علیه السلام بوده است.

علی بن مهزیار از صحابی خاص امام جواد علیه السلام بود و در زمره یاران نزدیک آن حضرت جای داشت. بسیاری از سخنان نقل شده از ابن مهزیار از امام جواد علیه السلام روایت شده است. توقیعات یا نامه های متعددی از امام جواد وجود دارد که ابن مهزیار در آن ها مدح شده است. مضمون این نامه ها نشان از مقام بالای ابن مهزیار در نزد امام دارد. امام جواد در این نامه ها ابن مهزیار را تمجید کرده و برای او دعای خیر می کند. این میزان از اظهار لطف و محبت از سوی آن بزرگوار مقام و منزلت ارزشمند ابن مهزیار را نشان می دهد.

حرم و مرقد علی بن مهزیار کجاست؟

آرامگاه علی بن مهزیار اهوازی در شهر اهواز واقع شده است. بقعه ای زیبا که در حقیقت بخشی از بافت تاریخی اهواز است. مرقد ابن مهزیار تاریخچه تاریخی و مذهبی جالبی دارد. بر طبق روایات تاریخی در سال ۲۰۱ هجری قمری، امام رضا علیه السلام به دستور مامون از مدینه به طرف خراسان حرکت کرد. در شانزدهم صفر امام رضا علیه السلام به شهر اهواز رسید و چند روزی در آنجا اقامت گزید. بعد ها در محل اقامت امام رضا علیه السلام مسجدی با نام مسجدالرضا (Reza Mosque) بنا شد. گفته می شود ساخت این مسجد به دست ابن مهزیار انجام شده است. بعد ها علی بن مهزیار وصیت کرد که پس از مرگ او را در این مسجد به خاک بسپارند.

در حال حاضر در بخش غربی مقبره ابن مهزیار یک سالن وجود دارد که به نظر می رسد همان مسجد الرضاست. آرامگاه علی بن مهزیار اکنون بعنوان یک مکان زیارتی پذیرای حضور زائران از سراسر کشور است. در جنب این زیارتگاه تعدادی از شهدای جنگ تحمیلی به خاک سپرده شده اند. آرامگاه ابن مهزیار همچنین مکانی برای تجمع مردم در بسیاری از مناسبت های مذهبی است.

ماجرای علی بن مهزیار و تشرف به محضر امام عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف

در زندگی علی بن مهزیار نقاط عطف بسیاری وجود دارد. ولی مشهورترین واقعه ای که در زندگی این فقیه شیعه رخ داده، دیدار او با امام زمان است. او ماجرای تشرف خود به محضر امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف را به تفصیل بیان کرده است. علی بن مهزیار تعریف می کند که ۲۰ بار به مکه سفر کرده و حج را به جای می آورد. او در تمام این سال ها به قصد دیدار با امام زمان راهی سفر حج شده است. در نهایت از دیدن امام ناامید می شود، ولی با رویایی که می بیند دوباره بار سفر می بندد.

در مکه به طواف خانه خدا می پردازد و در مسجدالحرام معتکف می شود. شبی در مطاف، جوانی را در حال طواف کعبه می بیند و با او سخن می گوید. جوان که از یاران امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف بوده، ابن مهزیار را به بیرون از شهر و به دیدن امام می برد. امام زمان از ابن مهزیار می پرسد: «چرا اینقدر دیر آمدی؟ » ابن مهزیار پاسخ می دهد که کسی نبود تا او را به سوی امام راهنمایی کند. امام سخن او را نمی پذیرد و دنیا طلبی، کوتاهی در رسیدگی به نیازمندان و قطع رحم را دلیل اصلی چنین تأخیر هایی می داند.

علی بن مهزیار عذرخواهی می کند و بعد سؤالاتی از امام درباره غیبت می پرسد. امام به سؤالات او پاسخ می دهد و شرایط و دوران ظهور را برای ابن مهزیار تشریح می کند. سپس ابن مهزیار چند روزی را مهمان امام می شود و در طی این مدت از دانش حضرت بهره می برد.

نامه پرمهر و عاطفه از امام جواد علیه السلام در پاسخ به نامه های علی بن مهزیار

أما ما سألت من الدعاء، فانک بعد لست تدری کیف جعلک الله عندی، و ربما سمیتک باسمک و نسبک لکثرة عنایتی بک و محبتی لک، و معرفتی بما انت الیه: اما از من خواسته بودی برایت دعا کنم، نمی دانم خدا چه محبتی از تو را در دل من قرار داده، که گهگاه تو را به اسم و نسب یاد می کنم، به سبب عنایت و محبت فراوانی که به تو دارم و اینکه می دانم که در چه مسیری گام بر می داری.

فادام الله لک افضل ما رزقک من ذلک، و رضی عنک برضائی عنک، و بلغک افضل نیتک، و انزلک الفردوس الاعلی برحمته، انه سمیع الدعاء، و حفظک الله و تولاک، و دفع الشر عنک برحمته: پس خداوند بهتر از آنچه تاکنون به تو داده را پیوسته عطا کند، و به خاطر خشنودیم از تو، از تو خشنود باشد، و تو را به برترین آرزویت برساند، و با رحمتش جایگاهت را در فردوس اعلی قرار دهد. به راستی که او شنونده ی دعاست. خداوند تو را حفظ کند و سرپرستی نماید و با رحمتش شر را از تو دفع گرداند.

یا علی! احسن الله جزاک، و اسکنک جنته، و منعک من الخزی فی الدنیا و الاخرة، و حشرک الله معنا: ای علی! خداوند پاداشت را نیکو گرداند و در بهشتش ساکن نماید و از خواری در دنیا و آخرت تو را محافظت فرماید و با ما محشورت سازد.

یا علی! قد بلوتک و خبرتک فی النصیحة و الطاعة و الخدمة، و التوقیر و القیام بما یجب علیک، فلو قلت: انی لم أر مثلک لرجوت أن أکون صادقا، فجزاک الله جنات الفردوس نزلا، فما خفی علی مقامک، و لا خدمتک فی الحر و البرد فی اللیل و النهار: ای علی! تو را آزمایش کرده ام در پند دادن ها و فرمانبرداری و خدمتگذاری و احترام گذاردن، و انجام آنچه بر تو واجب است، و اگر بگویم همانند تو را ندیده ام، امیدوارم که سخن درستی گفته باشم. پس خداوند سکونت در بهشت های فردوس را به تو پاداش دهد. مقام و منزلت تو و نیز خدمتگذاری ات در سرما و گرما، در شب و روز، از من پنهان نیست.

فاسأل الله اذا جمع الخلائق للقیامة ان یحبوک برحمة تغتبط بها، انه سمیع الدعاء: از خداوند می خواهم آنگاه که تمامی مردم را در قیامت گرد آورد، تو را مشمول رحمتی قرار دهد که همه بدان غبطه خورند. به درستی که او شنونده ی دعاهاست.​

نام علی بن مهزیار و سرود سلام فرمانده

در سرود سلام فرمانده از چند تن از شخصیت های جهان اسلام و ایران یاد می شود. شهید سردار قاسم سلیمانی، آیت الله بهجت و میرزا کوچک خان جنگلی از جمله اشخاصی هستند که در سلام فرمانده به آن ها اشاره شده است. از علی بن مهزیار نیز در کنار این شخصیت ها بعنوان الگویی شایسته نام برده می شود. در بخشی از سلام فرمانده اینگونه به رابطه علی بن مهزیار با امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف اشاره شده است:

بیا جون من بیا
بیا یارت میشم
هوادارت میشم
گرفتارت میشم
علی بن مهزیارت میشم
با همین قد کوچیکم خودم سردارت میشم

این ادبیات به جایگاه ابن مهزیار در نزد امام زمان عجل الله تعالی فرجه الشریف و شیفتگی و ارادت او به آن حضرت اشاره می کند. ابن مهزیار به گفته خودش ۲۰ بار راهی سفر حج شد، تنها به امید اینکه حضرت ولی عصر عجل الله تعالی فرجه الشریف را ملاقات کند. زمانی که در نهایت به دیدار امام زمان نائل شد، حضرت به او فرمود که شب و روز منتظر ورودش بوده است. این منزلت والا در نظر امام زمان به دلیل سابقه درخشان علی بن مهزیار در خدمتگزاری به اهل بیت علیه السلام و ارادت فراوان او به آن بزرگواران حاصل شده است.

علی ابن مهزیار تقریباً همه عمر خود را صرف خدمت به ائمه کرد. بر طبق برخی روایات او محضر چهار امام معصوم را درک کرد و بعنوان نماینده آن حضرات به فعالیت پرداخت. ابن مهزیار همه این فعالیت ها را با عشقی عظیم و ایمانی راسخ انجام می داد. در مقابل ائمه معصومین نیز او را مورد لطف و توجه خود قرار داده و با تمجید و تحسین تأیید می کردند.

اساتید و شاگردان علی ابن مهزیار اهوازی

علی بن مهزیار این افتخار را داشت که از محضر علمی امامان بهره مند شود. علاوه بر این او در نزد محدثین و علمای بزرگ دانش آموخته بود. تعداد افرادی که ابن مهزیار از آن ها را روایت کرده به بیش از ۵۰ نفر می رسد. حسن بن محبوب، حماد بن عیسی، محمد بن ابی نصر، موسی بن قاسم، صفوان بن یحیی و حسین بن سعید اهوازی برخی از عالمانی هستند که ابن مهزیار از محضر آن ها استفاده کرده است.

علی بن مهزیار علاوه بر کسب دانش از محضر اساتید، خود نیز به پرورش شاگردان می پرداخت. در کتاب آیت الله خویی نام بیش از ۲۰ نفر از شاگردان ابن مهزیار ذکر شده است. احمد بن محمد بن خالد برقی و ابراهیم بن هاشم قمی دو تن از شاگردان بنام او هستند که از جایگاه بالایی در حوزه علوم دینی برخوردار بوده اند.

ابراهیم بن هاشم قمی

ابراهیم بن هاشم با کنیه ابواسحاق اهل کوفه بود. او بعد ها به شهر قم مهاجرت کرد و در آن شهر و در کنار حرم حضرت معصومه سلام الله علیها سکنی گزید. به گفته شیخ طوسی در کتاب فهرست بسیاری از اصحاب اعتقاد دارند که ابراهیم بن هاشم اولین شخصی است که احادیث را در شهر قم منتشر کرد. ابراهیم بن هاشم از جایگاه کم نظیری در حوزه حدیث برخوردار است، بطوری که گفته می شود از نظر تعداد نقل حدیث برای او همانندی وجود ندارد. به نقل از آیت الله خوئی در سلسله سند بیش از ۶۴۱۴ روایت نام ابراهیم بن هاشم قمی دیده می شود. از ابن هاشم تألیفاتی نیز باقی مانده که کتاب های «قضایای امیرالمؤمنین» و «النوادر» از آن جمله هستند.

احمد بن محمد بن خالد برقی

احمد بن محمد بن خالد برقی که به نام احمد بن ابی عبدالله نیز شهرت داشت، یکی از فقیهان شهیر نیمه دوم قرن سه هجری است. برقی اصالتاً اهل کوفه بود. بعد از قیام زید، پدربزرگش دستگیر شده و زندانی شد. او و پدرش به ناچار به شهر برقه واقع در قم فرار کرده و در آنجا سکونت کردند. احمد بن محمد به دلیل جایگاه علمی بلند شاگردان بسیاری داشت که برخی از آن ها شیعه نبودند. کتاب های «عجائب»، «اجتهاد»، «طبقات»، «علل الحدیث» و «تفسیر الحدیث» برخی از آثاری هستند که از این فقیه شیعه به جای مانده اند.

درجات علمی و دانش علی ابن مهزیار

بسیاری از علمای شیعه از علی بن مهزیار اهوازی بعنوان یک دانشمند موثق و قابل اطمینان یاد می کنند. بطوری که گفته می شود هیچ عالمی مقام علمی او را زیر سؤال نبرده است. ابن مهزیار نه تنها در علم فقه و احکام دینی خبره بود، بلکه از بصیرت لازم برای درک علوم و معارف نیز برخوردار بود. او به دلیل بهره مندی از محضر علمی سه امام معصوم منبعی غنی از دانش در اختیار داشت. آثار و تألیفات باقی مانده از ابن مهزیار نشان از جایگاه علمی والای این عالم برجسته دارد. علاوه بر این، ابن مهزیار شاگردان بسیاری پرورش داده است. شاگردانی که هر یک در دوران خود سرآمد علم و دانش بوده اند.

آثار علی ابن مهزیار

علی بن مهزیار بعنوان یک دانشمند، فقیه و راوی حدیث آثار بسیاری از خود به جای گذاشته است. این محدث شیعه روایات فراوانی را از قول امام جواد علیه السلام نقل کرده است. همچنین او صاحب تألیفات متعددی در باب علوم دینی و احکام اسلامی است. به گواه شیخ طوسی از علی بن مهزیار ۳۳ کتاب به یادگار مانده است. اسامی برخی از کتاب های ابن مهزیار به نقل از کتاب رجالی نجاشی از این قرار است: «فضائل مؤمنین»، «زکات»، «صلاة»، «صوم»، «حدود»، «طلاق»، «وصایا»، «رد بر غلات»، «تقیه»، «مواریث»، «مزار»، «کفارات»، «اشربه» و «تفسیر».

وفات علی ابن مهزیار

تاریخ و علت وفات علی بن مهزیار بطور دقیق مشخص نیست. به نظر می رسد که او به مرگ طبیعی و بر اثر کهولت سن از دنیا رفته است. برخی روایات تاریخی، رحلت علی بن مهزیار را در سال ۲۵۴ هجری قمری و در عصر امام حسن عسکری علیه السلام عنوان کرده اند. این روایات، ماجرای تشرف علی بن مهزیار به محضر امام زمان علیه السلام را زیر سؤال می برند، به همین دلیل چندان معتبر نیستند. در حال حاضر آرامگاه این عالم بزرگوار در شهر اهواز قرار دارد و به یکی از مکان های زیارتی استان خوزستان بدل شده است.