آداب مهمانی در اسلام

يكى از جلوه هاى بارز روابط اجتماعى انسان ارتباط و ميهمانى است كه در قرآن نكات قابل تاملى درباره آن آمده که به اختصار بیان می کنیم:

قبول دعوت:
البته قبول دعوت ميزبان نيز در فرهنگ اسلامى بسيار مورد تاكيد قرار گرفته است. رسول خدا (صلى الله عليه وآله) فرمود: «من الجفاء ان يدعى الرجل الى طعام فلايجيب او يجيب فلاياكل.[1] يكى از موارد جفا آن است كه انسان را به غذايى دعوت كنند و نپذيرد يا بپذيرد ولى غذا نخورد.»

حضور بموقع:
ابتداسعی کنید حضور به موقع داشته باشید. چگونگى حضور و زمان حضور در ميهمانى در آيه اى از قرآن مورد توجه قرار گرفته است.
«يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتَ النَّبِيِّ إِلَّا أَن يُؤْذَنَ لَكُمْ إِلَىٰ طَعَامٍ غَيْرَ نَاظِرِينَ إِنَاهُ»[2] اى كسانى كه ايمان آورده ايد، داخل اتاق هاى پيامبر نشويد، مگر آن كه براى [خوردن‏] طعام به شما اجازه داده شود، [آن هم‏] بى آن كه در انتظار پخته شدن آن باشيد.»
يكى از پيام هاى اين فراز از آيه آن است كه اگر براى طعام دعوت شديد، پيش از وقت غذا در منزل ميزبان حاضر نشويد، به طورى كه تا زمان آماده شدن غذا، مدتى طول بكشد، بلكه بموقع به آنجا برويد تا مزاحم اهل خانه نباشيد و وقت صاحب خانه، بيش از اندازه اى كه تعيين كرده، تلف نشود.

پرهيز از حضور بدون دعوت:
يكى از آداب حضور در ميهمانى، با دعوت رفتن است. شايسته نيست شخصى بدون دعوت صاحب خانه، بويژه در وقت غذا خوردن به خانه او برود. در ادامه آيه 53 سوره احزاب مى خوانيم: «وَلَٰكِنْ إِذَا دُعِيتُمْ فَادْخُلُوا»[3] ولى هنگامى كه دعوت شديد داخل گرديد.»
در وصاياى پيامبر (صلى الله عليه وآله) به امير مؤمنان (عليه السلام) مى خوانيم: «يا على ثمانيه ان اهينوا فلايلوموا إلاانفسهم الذاهب الى مائده لم يد ع اليها»[4] يا على هشت گروه اند كه اگر به آنها اهانت شد، بايد تنها خود را ملامت كنند: يكى از آنها كسى [است‏] كه بدون دعوت به سر سفره اى مى نشيند.»
رعايت اين مساله، از يك سو، احترام به ميزبان است و از سوى ديگر اطمينان از اين كه مزاحمتى براى ميزبان و خانواده او ايجاد نخواهد شد.

ورود با اجازه به منزل ميزبان:
در سوره مباركه نور آمده است: «يَا أَيُّهَا الَّذِينَ آمَنُوا لَا تَدْخُلُوا بُيُوتًا غَيْرَ بُيُوتِكُمْ حَتَّى تَسْتَأْنِسُوا وَتُسَلِّمُوا عَلَى أَهْلِهَا»[5] اى كسانى كه ايمان آورده ايد به خانه هايى كه خانه هاى شما نيست داخل نشويد، تا اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد».
ابوايوب انصارى از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) درباره معناى «حتى تستانسوا» سؤال كرد. آن حضرت در پاسخ فرمود: «اذا جاء الرجل الى باب الدار يسبح و يهلل حتى يعلم اهل الدار انه يريد الدخول فيها.[6] هنگامى كه شخص به در منزل نزديك مى شود، تسبيح و تهليل گويد تا اهل خانه بدانند كه او قصد داخل شدن دارد.»
از امام صادق (عليه السلام) نقل شده كه فرمود: «هنگامى كه يكى از شما اجازه مى خواهد، بايد با «سلام» آغاز كند، زيرا سلام اسمى است از اسماء خداوند عزوجل و بايد از پشت در قبل از نگاه كردن به درون خانه، اجازه بگيرد... اجازه خواستن، سه مرتبه است... نخستين مرتبه براى آگاه شدن اهل خانه است. در مرتبه دوم، ساكنان خانه آماده مى شوند و در بار سوم، ايشان مختارند كه اگر خواستند اجازه دهند و اگر مايل نبودند اجازه ندهند كه در آن صورت، ميهمان بايد برگردد. رسول خدا (صلى الله عليه و آله)، چون به در خانه گروهى مى آمد، قبل از آن كه، سه بار با «سلام» آنها را آگاه كند، باز نمى گشت.»[7]

سلام كردن به اهل منزل:
يكى از زيبا ترين آداب دين، سلام كردن به هنگام ملاقات ديگران است اين ادب، به هنگام ورود به منزل ميهمان نيز مورد توجه قرار گرفته است. قرآن كريم يكى از توصيه ها به ميهمان را سلام كردن ذكر كرده است.
«ياايها الذين ءامنوا لاتدخلوا بيوتا غير بيوتكم حتى تستانسوا وتسلموا على اهلها.[8] اى كسانى كه ايمان آورده ايد به خانه هايى كه خانه هاى شما نيست داخل مشويد تا اجازه بگيريد و بر اهل آن سلام گوييد.»
«ونبئهم عن ضيف ابراهيم اذ دخلوا عليه فقالوا سلما.[9] و از ميهمانان ابراهيم به آنان خبر ده، هنگامى كه بر او وارد شدند و سلام گفتند.»
«فإذا دخلتم بيوتا فسلموا على انفسكم.[10] پس چون به خانه هايى [كه گفته شد] در آمديد، به يكديگر سلام كنيد.»
اجتناب از مزاحمت:
ميهمان بايد توجه داشته باشد كه دعوت از او براى مدت محدودى است. لذا نبايد بيش از آن در منزل ميزبان درنگ كند. اين مطلب در قرآن، در مورد رسول اكرم (صلى الله عليه و آله) آمده است كه مسلماً قابل تعميم نيز مى باشد: «فاذا طعمتم فانتشروا ولامستئنسين لحديث إن ذ لكم كان يوذى النبى فيستحى منكم والله لايستحى من الحق.[11] و وقتى غذا خورديد پراكنده شويد بى آن كه سرگرم سخن گرديد. اين [رفتار] شما پيامبر را مى رنجاند [ولى‏] از شما شرم مى دارد، و حال آن كه خدا از حق [گويى‏] شرم نمى كند.»
رعايت كردن حد ميهمان:
امام صادق (عليه السلام) به نقل از رسول خدا (صلى الله عليه و آله) فرموده اند: «الضيافه ثلاثه اول يوم حق و الثانى و الثالث جائزه و ما بعد ذلك فانها صدقه بها عليه ثم قال (صلى الله عليه و آله): لاينزلن احدكم على اخيه حتى يوثمه قيل: يا رسول الله، و كيف يوثمه قال (صلى الله عليه و آله): حتى لايكون عنده ما ينفق عليه.[12] ميهمانى سه [روز] است: روز اول، حق است و روز دوم و سوم بخشش و بعد از آن به راستى صدقه اى است كه به او داده مى شود. سپس فرمود: نبايد يكى از شما [به عنوان ميهمان‏] بر برادرش وارد شود تا جايى كه او را به گناه وادار كند. گفته شد: يا رسول الله چگونه او را به گناه مى كشاند فرمود: تا آنجا كه چيزى براى انفاق به وى نزد او نباشد.»

پی نوشت:
[1] قرب الاسناد، حميري قمي، ص۱۶۰؛ ميزان الحكمه، حديث ۱۱۱۱۵.
[2] الاحزاب،53.
[3] همان.
[4] بحارالانوار، ج،۷۲ ص۴۵۲.
[5] النور، 27.
[6] مستدرك الوسائل،ج،۸ ص۳۷۷.
[7] مستدرك الوسائل، ج،۱۴ ص۲۸۴.
[8] النور، 27.
[9] حجر‎،  ۵۱ و ۵۲.
[10] نور، ۶۱.
[11] احزاب،۵۳‎.
[12] بحارالانوار، ج،۷۲ ص۴۶۳.