ویژگیهای نظام اقتصادی اسلام از نگاه امام خمینی (ره)

ویژگیهای نظام اقتصادی اسلام از نگاه امام خمینی (ره)

از دیدگاه امام خمینی رحمة الله علیه، اقتصاد اسلامی نه سرمایه داری است و نه کمونیستی. یعنی هیچ کدام از این دو مکتب مشروعیت ندارند. موضوع مالکیت فردی که محل نزاع این دو دیدگاه است در حد معقول و مشروع در اسلام وجود دارد و خیلی هم گسترده است و محدود به آنچه سوسیالیستها می گویند نیست. در اصل اسلام، محدودیت مالکیت فردی تنها بر اساس رعایت حلال و حرام و مشروع و نامشروع است، این حد مشروعیت، کنترل شدیدی در ثروت از لحاظ کمی و کیفی به وجود می آورد.​ همراه ما باشید تا با ویژگیهای نظام اقتصادی اسلام از نگاه امام خمینی رحمة الله علیه بیشتر آشنا شوید.

به گزارش خبرنگاری ضیاءالصالحین، دکتر محمدجواد توکلی، عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی رحمة الله، در گفتگویی، به بیان نکاتی درباره اندیشه های اقتصادی امام خمینی رحمة الله به ویژه از منظر بانکداری اسلامی پرداخت و اظهار کرد: در مورد اندیشه های اقتصادی بنیانگذار انقلاب اسلامی، کار زیادی نشده، اما می توان به نکاتی در این زمینه اشاره کرد.

ویژگیهای نظام اقتصادی اسلام از نگاه امام خمینی رحمة الله

نکته اول اینکه یکی از جنبه های مهم در دیدگاه اقتصادی حضرت امام خمینی رحمة الله، نگاهی است که ایشان به کلیت نظام اقتصادی دارند. ایشان چند ویژگی اختصاصی برای نظام اقتصادی اسلام در نظر دارند که شاید در صدر این ویژگی ها، نگاه فلسفی بنیانگذار کبیر انقلاب به نظام اقتصادی اسلام است. از نگاه حضرت امام خمینی رحمة الله، اقتصاد هدف نیست، بلکه ابزار تکامل معنوی جامعه است. این نگاه فلسفی به نظام اقتصادی، بسیاری از مسائل را تغییر می دهد.

وی ادامه داد: حضرت امام خمینی رحمة الله نگاه ارزش شناسی به نظام اقتصادی دارند. ایشان اقتصاد را بعنوان یک وسیله برای اهداف غایی و برتر یعنی تکامل و قرب الهی می دانند و به همین دلیل، هدف دستیابی به مقصد انبیاء است. در صحیفه به این موضوع اشاره شده است که انبیاء به دنبال این بودند انسان سعادتمند شود و اقتصاد هم در خدمت آن هدف متعالی اسلام قرار می گیرد.

دکتر توکلی با اشاره به دیدگاه حضرت امام  (ره) درباره اهمیت درآمد حلال افزود: در دیدگاه ایشان، معنویات بیشتر از مادیات ارزش دارد و اشاره می کنند که اقتصاد نباید به گونه ای باشد که معنویات فدای مادیات شود به ویژه باید ضوابط اخلاقی در اقتصاد رعایت شده و درآمد حلال و طیب حاصل شود.

عدالت اقتصادی و حقوق محرومان از دیدگاه امام خمینی رحمة الله

این کارشناس مسائل اقتصادی یادآور شد: نکته دیگر در دیدگاه حضرت امام خمینی رحمة الله عدالت اقتصادی و حقوق محرومان است. ایشان انقلاب را انقلاب محرومان می دانند و حتی اشاره می کنند که هدف بعث پیامبران این بوده که غارتگران را سر جای خود بنشانند و عدالت اجتماعی را برقرار کنند لذا به ساده زیستی مسئولان و به سیره معصومان علیهم السلام به ویژه حضرت علی علیه السلام به میزان زیادی اشاره می کنند که بسیار ساده زیست بودند و مسئولان حکومتی را هم به ساده زیستی دعوت می کردند.

خودکفایی اقتصادی؛ از مختصات اندیشه اقتصادی امام خمینی رحمة الله

عضو هیئت علمی مؤسسه امام خمینی رحمة الله بیان کرد: یکی دیگر از مختصات اندیشه اقتصادی حضرت امام خمینی رحمة الله اهمیتی است که ایشان برای استقلال و خودکفایی اقتصادی قائل هستند. قبل از اینکه سیاست های اقتصاد مقاومتی مطرح شود، حضرت امام خمینی رحمة الله بر خودکفایی و استقلال اقتصادی تأکید بسیاری داشتند و این موضوع در جای جای سخنان ایشان پیداست که اقتصاد را باید به گونه ای ساماندهی کنیم که وابسته و نیازمند به مستکبران نباشیم بلکه اقتصاد جامعه اسلامی باید روی پای خود بایستد.

حق اندیشه های بنیادین امام خمینی رحمة الله ادا نشده است

وی اظهار کرد: به نظرم حضرت امام خمینی رحمة الله اندیشه های بنیادین ارزشمندی دارند که حق آن به خوبی ادا نشده است. دیدگاه های ایشان بعنوان بنیانگدار جمهوری اسلامی باید در طراحی های اقتصادی به میزان بیشتری مورد توجه قرار می گرفت. از جمله اینکه باید بررسی کنیم که آیا سفته بازی و بورس بازی از منظر ایشان پسندیده هست یا خیر؟ باید برخی از سؤالات امروز در حوزه اقتصاد را به اندیشه های ایشان رجوع داده و پاسخ خود را از آن دریافت کنیم.

تقابل با نظام ربوی؛ یکی از نکات برجسته در اندیشه امام خمینی رحمة الله

وی به نگاه حضرت امام خمینی رحمة الله به مباحث مالی و بانکداری اشاره کرد و گفت: شاید یکی از نکات برجسته در اندیشه ایشان تقابل با نظام ربوی است. حضرت امام هیچ گونه سیستم ربوی را نمی پذیرفت و حیله های ربا را بطور کلی ممنوع و هر روشی که باعث شود ربا در سیستم بانکی نفوذ پیدا کند را حرام می دانند. بیانات ایشان در قبل و بعد از انقلاب را که نگاه کنیم متوجه می شویم حضرت امام خمینی رحمة الله تأکید زیادی دارند که باید ربا از سیستم بانکی حذف شود.

این کارشناس مسائل اقتصادی افزود: بنیانگذار انقلاب اسلامی تأکید می کنند اگر ربا در بانک و تجارت باشد نمی توانیم بگوئیم جمهوری ما اسلامی است، لذا باید کارشناسان و علما تلاش زیادی کنند که ما را از این موضوع نجات دهند؛ موضوعی که قرآن آن را به معنای جنگ با خدا دانسته است؛ اگر ربا در بانکداری رواج پیدا کند مردم از صنعت و کار دور می افتند.

آیت الله حائری شیرازی: امام با یک حکم حکومتی از نظر خود برگشتند

دکتر توکلی گفت: حضرت امام خمینی رحمة الله معتقدند پول در اقتصاد اسلامی نباید کار کند. مرحوم آیت الله حائری شیرازی روی این ایده امام خمینی رحمة الله کار زیادی کرده و معتقد بودند اندیشه حضرت امام این بود که در یک نظام مالی بدون ربا، سرمایه نباید بدون پذیرش ریسک، عایدی بگیرد و نرخ سود ثابتی را محقق کند. آیت الله حائری معتقد است که حضرت امام خمینی رحمة الله بعد از اینکه قانون عملیات بانکی بدون ربا تصویب شد با یک حکم حکومتی از این نظر خود برگشتند که ربا باید حذف شود چراکه فضا را به گونه ای دیدند که انگار این سیستم قادر به حذف ربا نیست.

این کارشناس اقتصادی ادامه داد: البته این جای بحث دارد که آیا حضرت امام خمینی رحمة الله از نظر خود برگشتند یا اینکه دیدگاه ایشان درباره کار نکردن پول متفاوت از دیدگاه مرحوم آیت الله حائری است؟ اینها مباحثی هستند که در محافل علمی و دانشگاهی و حوزوی جای بحث بیشتری دارند. این بسیار جای تأمل دارد که الان نظام بانکی ما سود قطعی به سپرده ها می دهد و سود قطعی هم از تسهیلات می گیرد. آیا این موارد مصداق ربا هستد یا نه و آیا با فلسفه بانکداری اسلامی که بر اساس مشارکت در سود و زیان است سازگاری دارد؟ آیت الله حائری تأکید زیادی بر این فرمایش حضرت امام خمینی رحمة الله که پول در اقتصاد اسلامی نباید کار کند، دارد.

تعریف امام خمینی رحمة الله از رفاه مثبت و منفی

مدیرمسئول دو فصلنامه معرفت اقتصاد اسلامی ادامه داد: حضرت امام خمینی رحمة الله تعریفی از رفاه مثبت و منفی دارند و معتقدند جامعه نباید رفاه زده شود، چراکه رفاه زدگی باعث می شود انسان از آن اهدافی که برای آن خلق شده، دور شده و از سعادت دور شود. البته ایشان می فرمایند که اسلام توجه زیادی به رفاه و آسایش مردم دارد ولی به آفت های رفاه و اینکه ممکن است مانع معنویات شود هم اشاره می کنند. در زمینه عدالت تأکید زیادی بر محرومیت زدایی و توجه به فقرا دارند و به مسئولان هم تأکید می کنند که باید حق فقرا ادا شود.

رهبر معظم انقلاب اندیشه های امام را جلو بردند

وی در پایان گفت: اندیشه های حضرت امام خمینی رحمة الله که برگرفته از نظرات قرآن و معصومان است می تواند مسیرهای جدیدی را برای ما باز کند. خوشبختانه رهبر معظم انقلاب بسیاری از این اندیشه ها را جلو بردند. برای مثال موضوع اقتصاد مقاومتی که رهبر معظم انقلاب مطرح کردند ریشه در اندیشه های بنیانگذار کبیر انقلاب دارد و در قالب گفتمان جدیدی با عنوان اقتصاد مقاومتی عرضه شده است که به اندیشه های متعالی اسلام بر می گردد و می تواند راهنمای اقتصاد امروز ما باشد و ان شاءالله بتوانیم به میزان بیشتری از این اندیشه ها بهره ببریم./908/م

منبع: ایکنا