مراحل سلوک زائر در زیارت نامه حضرت زهرا (سلام الله)/بخش دوم

فراز دوم : نقش توجه به بلا و میثاق صدیقه طاهره (سلام الله) در درك ولایت ایشان و تصدیق آن

فراز دوم زیارت نامه حضرت زهرا (سلام الله) عبارت است از: «و زعمنا انّا لکِ اولیاء و مصدقون»؛ و ما پیش خود چنین عقیده داریم که دوستان توییم و باور داریم. در این فراز، انسانی كه به بلاء و وفای ایشان توجه كرده به دو امر عظیم می رسد: اوّل «انّا لك اولیاء»؛ یعنی درك ولایت ایشان، و دوم، «انا لك مصدّقون». در واقع، درک ولایت و تصدیق ایشان از مدخل توجه به بلا و میثاق آنها امكان پذیر است. اگر انسان از مدخل بلای اولیای خدا وارد شد، آن گاه است كه می تواند پای ولایتشان بایستد و آنها را تصدیق كند و گرنه تصدیق كردن ایشان كار سهل و آسانی نخواهد بود!

در جریان موسای كلیم (ع) و خضر نبی (ع) كاملاً مشهود است كه با این كه موسی (ع) با ارشاد و امر خداوند متعال معلمی الهی پیدا كرده و لكن به خاطر سختی آزمایش ها و ابتلائات، توان تصدیق ایشان را ندارد و از همراهی با خضر نبی (ع) باز می ماند. این جریان یک نمونه است و قابل مقایسه با سختی درك بلاء صدیقه طاهره (سلام الله) برای اصحاب نیست. جریان صدیقه طاهره (سلام الله) باعث شد که عده ای از تولّی و تصدیق حضرت دست بردارند. به نظر می رسد كه شیطان در بسیاری از موارد با شبهه ها و وسوسه های سنگین، كار تصدیق را بسیار دشوار می سازد و اگر انسان متوجه به بلای اولیا نباشد نمی تواند به تصدیق برسد. این افراد كه هزاران حدیث در فضیلتشان جعل شده، حضرت به تنهایی در برابرشان ایستاده و آنها را غاصب می نامد، و مسلّم است که آن صحابه ای كه بلای ولی خدا را درك نكردند نمی توانستند به تصدیق صدیقه طاهره (سلام الله) برسند.

توجه به بلای اولیای خداست كه شبهات را بر می دارد. در جریان بردن امیرالمؤمنین (ع) با دستان بسته به سمت مسجد نقل كرده اند كه در بین راه فردی یهودی حضرت را با آن حال دید و شهادتین گفت! وقتی علّت امر را از او جویا شدند گفت: قدرت و شجاعت امیرالمؤمنین (ع) را در خیبر دیده بودم، حال كه این چنین شخصیتی را دست بسته دیدم یقین كردم كه شمشیر زدن او و صبر و شكیبایی اش هر دو برای رضای خداست و گرنه آن كس كه باب خیبر را آن گونه از جای درآورد اگر همه كارهایش «لله» نبود امروز هرگز نمی توانستند او را دست بسته ببرند! درك این بلاست كه انسان را به تصدیق می رساند.

در قضیة عاشورا بسیار از بزرگان مانند «ابن عباس» زمین گیر شدند و مثلاً سیدالشهداء (ع) را نصیحت می كردند كه خانواده خود را با خودش نبرد. این افراد قطعاً چون بلای حضرت را درك نكرده اند به تصدیق حضرت هم نرسیدند. از آن طرف حضرت قمر بنی هاشم أباالفضل العبّاس (ع) نه تنها در اوج تصدیق است بلكه در اوج تسلیم و محو شدن در سید الشهداء است؛ «أشهد لك بالتسلیم و التصدیق و الوفاء و النصیحه لخلف النبی صلّی الله علیه و آله»(11) و شاید به جهت همین است كه شب عاشورا كه اصحابِ باقی مانده، هر كدام جملاتی مفصّل در وفاداری به سیدالشهدا (ع) می گویند قمر بنی هاشم (ع) یك كلمه می گوید و می نشیند! آیا او سخن را بلد نبود یا این که خود را به حساب نمی آورد و آن چنان تسلیم سیدالشهداء بود كه باعث می شد سخنی بر زبان نرانَد.

فراز سوم : پایداری بر نبوت و ولایت پس از درك بلا و تصدیق ولی الله

فراز سوم زیارت نامه حضرت زهرا (سلام الله) عبارت است: «و صابرون لكل ما اتانا به ابوكِ صلی الله علیه و آله و اتانا به وصیه»؛ و شکیباییم به تمام آن چه پدرت صلی الله علیه و آله برای ما آورده، و هم  چنین آن چه را وصیش آورده است. اگر انسان توانست این دو گام را بردارد و از مدخل بلا و میثاق به مقام درك و تصدیق برسد، آن گاه می تواند پای نبوت و ولایت الهیه بایستد. این پایداری و صبر بر دستاوردهای نبی اكرم (ص) و وصی ایشان، محصول قدم های قبلی است. در واقع، انسان زائر با درك و عمل به هر فراز زیارت وارد فراز بعد می گردد تا به كمال مطلوب در زیارت و در راه قرب الهی و معصوم نائل گردد.

اگر انسان به تصدیق صدیقه طاهره (سلام الله) رسید آن وقت می تواند پای دین خدا بایستد. كسی كه می فهمد همه وجود او صدق است و او پای این دین ایستاده، فراز سوم وارد خواهد شد: « و صابرون لكل ما اتانا به ابوكِ صلی الله علیه و آله و اتانا به وصیه». و همین است كه آنان كه صدیقه طاهره (سلام الله) را تصدیق نكردند پای ولایت و نبوّت هم نایستادند! و باز همین است كه در روایات فرموده اند: آن كس كه ولایت را قبول ندارد در واقع نبوت نبی اكرم (ص) را درك نكرده و نپذیرفته است؛ «ما آمن بی من كفر بك»(12)

فراز چهارم : صدیقه طاهره (سلام الله) واسطه الحاق عباد به نبوت و ولایت

فراز چهارم زیارت نامه حضرت زهرا (سلام الله) عبارت است از: «فأنّا نسئلك انّ کنا صدّقناك الاّ الحقتنا بتصدیقنا»؛ اکنون از تو می خواهیم که اگر به راستی در آن عقیده به تو راست می گوییم با همین راستگویی مان ما را به آن دو بزرگوار برسانی. زائر پس از طی سه فراز گذشته، با «فای» نتیجه به یك سؤال و درخواست از صدیقة طاهره (سلام الله) می رسد و از ایشان می خواهد كه پس از تصدیق ـ كه در مراحل قبل به آن دست یافته ـ ما را به نبی (ص) و ولی (ع) خدا ملحق سازد. یعنی الحاق ما به نبوت نبی اكرم (ص) و ولایت امیرالمؤمنین (ع) (لهما) به وسیلة صدیقة طاهره (سلام الله) و با تصدیق ایشان تحقق می یابد. به بیان دیگر، سیده نساء العالمین فاطمه زهرا (سلام الله)، حلقة اتصال همه عالم به نبی (ص) و ولی (ع) هستند.

پس، راه الحاق به نبوت و ولایت، تصدیق صدیقه طاهره (سلام الله) می باشد كه انسان با این تصدیق، قابلیت الحاق را می یابد و جزو شعاع وجودی ایشان می گردد. از این رو است كه اولین كار دشمنان اسلام این بود كه کوشیدند رابطة عالم را با حلقه اتصالشان به خدا قطع نمایند و لكن بلای صدیقه طاهره (سلام الله) بود كه این حلقه را دوباره گره زد! بلاهایی كه حضرت زهرا (سلام الله) تحمل می كنند بلاهای سنگینی است که درک آنها به سادگی اتفاق نمی افتد.. بلای فراق رسول اكرم (سلام الله) از یك سو و بلای خانه نشین شدن امیرالمؤمنین (ع) از سوی دیگر، و نیز ماجرای كوچه و ماجرای خانه از جانب دیگر، بزرگترین مصائب را رقم زد. شاید بتوان گفت شهادت حضرت در سنین جوانی و مخفی بودن قبر ایشان، بزرگ ترین شاهد حقانیت ایشان است. حضرت با تحمل این بلاها و یتیم گذاشتن فرزندان خود می رود تا راه غلبة جبهة توحید بر جبهة كفر را هموار نماید.

این بلاها همه یك طرف و بلای حضرت در بلای سید الشهداء (ع) هم طرف دیگر! قبل از ولایت سید الشهدا (ع) سخت ترین میثاق را از صدیقه طاهره (سلام الله) برای بلای فرزندش گرفته اند؛ «حملته امّه كُرهاً وضعته كُرهاً»(13) در روایات ذیل این آیه شریفه آمده است كه قبل از ولادت امام (ع)، جبرئیل به رسول الله (ص) می گوید: به فاطمه (سلام الله) بگویید كه ما چنین فرزندی به تو عطا خواهیم كرد به شرط آن كه چنین بلای عظیمی را تحمل نماید. و وقتی حضرت زهرا (سلام الله) در قبول این شرط به بحث پرداختند حضرت حق سبحانه و تعالی بشارت دادند كه در ازای تحمل این بلا، امامت و وجود حضرت بقیه الله (عج) را در نسل صدیقه طاهره (سلام الله) قرار می دهند و پس از آن بود كه حضرت بر این میثاق راضی شدند.(14) لذا حضرت صادق (ع) در تفسیر این آیه فرموند: كدام مادری است كه در هنگام وضع حمل، كراهت و نگرانی داشته باشد؟ مگر صدیقه طاهره (سلام الله) كه بلای سنگین عاشورا را با آن میثاق و این ولادت، تحمل نمودند.(15) و از همین جاست كه مطابق روایاتی در كامل الزیارات بیان شده، گاهی از شدت صدای ناله های حضرت زهرا (سلام الله) در مصیبت امام حسین (ع)، جهنّم آن چنان فروزان می شود كه اگر ملائكه آن را كنترل نكنند همة عالم را می سوزاند! بنا بر بعضی روایات هم، وقتی ایشان در روز قیامت به صحنه محشر وارد می گردد، همه محشر را به هم می ریزد.

حضرت زهرا (سلام الله) هزینه پیشرفت اسلام و اتصال عالم به نبوت و ولایت را با تحمل این مصائب عظیم پرداخته اند. امام حسن (ع) و امام حسین (ع) و سایر اولاد معصومشان و بقیه فرزندان و سادات، بزرگ ترین مصیبت ها را در كلّ عالم تحمل كردند و صدیقه طاهره (ع) هم میثاقی عظیم بر تحمل این بلاها به خداوند متعال داده و به نحو اتمّ و اكمل به آن وفا كرده اند.

از این جهت است كه صدیقه طاهره (سلام الله) هم شب قدر رسول الله (سلام الله) و هم شب قدر همه عالَم است. از حضرت صادق (ع) نقل شده است كه شب قدر، وجود پربركت صدیقه طاهره (سلام الله) است و از این جهت فاطمه را فاطمه نامیدند كه دیگران از درك كامل او عاجزند؛ «و ما أدریك ما لیله القدر»(16)

مطلب دوم آن است كه در روایات مربوط به سوره قدر آمده است كه نبی اكرم (سلام الله) در خواب دیدند كه بنی تمیم و عدی از منبر حضرت بالا می روند و مردم را از دین خدا بر می گردانند. صبح فردا پس از آن كه حضرت غصه دار شدند و جبرئیل (ع) علت غصه داری را سؤال نمودند رفت و بازگشت و سوره قدر را برای حضرت آورد. این یعنی آن كه خداوند متعال در مقابل دولت باطلی كه قصد نابودی هدایت نبی اكرم (سلام الله) را دارد شب قدر را به پیامبر دادند؛ یعنی صدیقه طاهره (ع) شب قدر حضرت نیز هست.

در روایتی دیگر، اصحاب به نبی مكرم اسلام (سلام الله) عرض كردند: برخی از امت های سابق، هزار ماه شمشیر می زدند و در ازاء آن اجر می گرفتند؛ خداوند در امت اسلام چه چیزی به جایش قرار داده است؟ حضرت پس از نزول سوره قدر فرمودند: خداوند شب قدر را به جای هزار ماه در امّت ما قرار داده است؛ «خیر من ألف شهر». پس وجود حضرت زهرا (سلام الله) شب قدر همة عالم است و حلقه اتصال جهان به نبی اكرم (سلام الله) و وصیش (ع) و هستند.به عبارت دیگر، الحاق ما به نبوت و ولایت، به دست صدیقه طاهره (سلام الله) واقع می شود؛ «إلاّ الحقتنا بتصدیقنا لهما» و این الحاق، تنها برای كسی كه سالك فرازهای سابق بوده است، امكان پذیر است.

فراز پنجم : نقش تولی به ولایت صدیقه طاهره (سلام الله) در طهارت عباد

فراز پنجم زیارت نامه حضرت زهرا (سلام الله) عبارت از: «لنبشّر أنفسنا بأنّا قد طهُرنا بولایتكِ»؛ تا مژده دهیم خود را به این که ما به وسیله دوستی تو حتماً پاک شده ایم. زائر در فراز پنجم، به طهارت می رسد و به وسیله ولایت صدیقه طاهره (سلام الله) پاک می گردد؛ «قد طهُرنا بولایتك». هم چنان که در روایتی كه ذیل آیة نور(17) آمده است حضرت زهرا (سلام الله) به مشكاه انوار هدایت الهیه تأویل شده است.(18) یعنی اگر ولایت ایشان در جان ما جاری گشت و متولی حقیقی به ایشان شدیم آن وقت است كه در حوزه انوار هدایت ایشان قرار می گیریم و واقع شدن در انوار هدایت الهی به معنی رسیدن به كمال مطلوب است كه لازمه اش طهارت كامل خواهد بود.

آن چه گفته شد چکیده ای از تفسیر این زیارت عظیم بود. در این بحث نشان داده شد که زیارت نامه حضرت زهرا (سلام الله) مراحل سلوک روحی و عملی مؤمنان در زندگی فردی و اجتماعی را تا مرز طهارت کامل، به خوبی بیان می کند.

************************************

منبع:پایگاه اطلاع رسانی آیت الله میرباقری

************************************
پی نوشت ها :
(11) زیارت نامه حضرت اباالفضل العباس (ع).
(12) مرحوم مجلسی (ره) در بحارالانوار روایتی از حضرت باقر (ع) نقل کرده اند که: نبی مكرم اسلام (ص) به امیرالمؤمنین (ع) فرمودند: «والذی بعث محمدا بالحق نبیا ما آمن بی من أنكرك ، و لا أقر بی من جحدك، و ما آمن بالله من كفر بك». ر.ک: بحارالانوار، ج 35، ص 426.
(13) سوره مبارکه احقاف آیه 15
(14) مرحوم كلینی (ره) در كافی به نقل از حضرت امام صادق علیه السلام آورده اند كه: عن أبی عبدالله علیه السلام قال انّ جبرئیل علیه السلام نزل علی محمد صلی الله علیه و آله و سلم فقال له یا محمد ان الله یبشرك بمولود یولد من فاطمه علیها السلام تقلته امتك من بعدك. فقال یا جبرئیل و علی ربّی السلام لا حاجه لی فی مولود یولد من فاطمه و تقتله امّتی من بعدی، فعرج جبرئیل الی السماء ثم هبط و قال له مثل ذلك فقال یا جبرئیل و علی ربی السلام لا حاجه لی فی مولود تقتله امتی من بعدی فعرج جبرئیل الی السماء ثم هبط و قال یا محمد ان ربك یقرئك السلام و یبشرك بانّه جاعل فی ذریته الامامه و الولایه و الوصیه، فقال قد رضیت. ثم أرسل الی فاطمه علیها السلام ان الله یبشر بمولود یولد لك تقتله امتی من بعدی، فارسلت ایه لا حاجه لی فی مولود تقتله امتك من بعدك، فارسل الیها ان الله قد جعل فی ذریته الامامه و الولایه و الوصیه فارسلت الیه انی قد رضیت». ر.ک: كافی، كتاب الحجه، مولود الحسین بن علی علیها السلام.
(15) ر.ک: كافی، كتاب الحجه، باب مولود الحسین بن علی علیهما السلام.
(16) در تفسیر کوفی آمده است: «فمن عرف فاطمه حق معرفتها فقد ادرك لیله القدر و اّما سمّیت فاطمه لان الخلق فطموا عن معرفتها». (هم چنین ر.ک: بحارالانوار، جلد 43، ص 56.
(17) سوره مبارکه نور آیه 35
(18) مرحوم كلینی (ره) در كافی روایتی را از حضرت صادق (ع) دربارة آیه نور آورده است كه حضرت فرمودند: فی قوله تعالی: «الله نور السموات و الارض مثل نور كمشكوه» فاطمه علیها السلام، «فیها مصباح» الحسن، «المصباح فی زجاجه» الحسین، «الزجاجه كانّها كوكب درّی» فاطمه كوكب دری بین نساء اهل الدنیا، «یوقد من شجره مباركه» ابراهیم، «زیتونه لا شرقیه و لا غربیه» لا یهودیه و لا نصرانیه، «یكاد زیتها یضیء» یكاد العلم یتفجر بها، «و لو لم تمسسه نار نور علی نور» امام منها بعد امام، «یهدی الله لنوره من یشاء» یهدی الله الائمه من یشاء، «و یضرب الله الامثال الناس». قلت: «أو كظلمات» قال: الاول و صاحبه، «یغشاه موج» الثالث، «من فوقه موج » الثانی، «ظلمات بعضها فوق بعض» معاویه لعنه الله و فتن بنی امیه، «اذا خرج یده» المؤمن فی ظلمه فتنهم «لم یكد یراها و من لم یجعل الله له نورا» اماماً من ولد فاطمه علیها السلام «فماله من نور» امام یوم القیامه. و قال فی قوله: لیسعی بین ایدیهم و بأیمانهم» ائمه المؤمنین یوم القیامه سعی بین یدی المؤمنین و بایمانهم حتی ینزلوهم منازل اهل الجنّه.