بصیرت، مرز بین خواص و عوام/بخش دوم

آرزوهای بی پایان

آرزوهای دور و دراز، از مهم ترین رذایل اخلاقی است که در کتاب های بزرگان و آیات و روایات فراوانی از آن یاد شده است. پیامبراکرم(ص) در روایت مشهوری «طول اَمَل» را یکی از دو دشمن بسیار خطرناک برای انسان ها برشمرده و فرموده است: «شدیدترین چیزی که از آن بر شما می ترسم، دو خصلت است: یکی پیروی از هوا و هوس و دیگری آرزوی طول و دراز. هواپرستی، شما را از حق باز می دارد و آرزوی دور و دراز، شما را بر دنیا حریص می کند».[24]

راه های عملی کسب بصیرت

نیم نگاهی به روایات و اندک بررسی آنان، می تواند راه کارهای خوبی را جهت به دست آوردن بصیرت مقابل دیدگان ما بگذارد. برخی از این راه کارها عبارت اند از:

شناخت حقیقت ولایت و ولی امر زمانة خود

شناخت ولی امر زمان در اسلام، از چنان جایگاهی برخوردار است که بنا به فرمودة رسول خدا(ص): «اگر کسی بمیرد و امام زمان خود را نشناسد، همانند کسی است که به مرگ جاهلیت قبل از اسلام مرده است».[25] از این رو شناخت خود  ولی امر مسلمین در این زمان، راهکار اصلی و مهمی است که می تواند انسان را به بصیرت برساند؛ همان گونه که امام علی(ع) در سخنانی خطاب به دو تن از یاران خود در این باره می فرماید: «فَإِنَّهُ لَا یَبْلُغُ أَحَدٌ مِنْ شِیعَتِنَا حَدَّ الاسْتِبْصَارِ حَتَّی یَعْرِفَنِی بِالنُّورَانِیَّةِ فَإِذَا عَرَفَنِی بِهَا کَانَ مُسْتَبْصِراً بَالِغاً کَامِلًا[26]؛ هیچ کس از شیعیان به بصیرت نمی رسند، مگر اینکه با شناخت من به نورانیت برسند؛ پس هنگامی که مرا به این مقام شناختند، به طور تمام و کمال به بصیرت دست یافته اند».

داشتن فکر و اندیشه و تحلیل مسائل

از دیگر اموری که انسان را به بصیرت سوق می دهد، اندیشه و تجزیه و تحلیل جریانات سیاسی و اجتماعی می باشد. امام علی(ع) در این باره می فرماید: «أَفْکِرْ تَسْتَبْصِرْ؛ فکر کن تا بصیرت یابی» و در سخن دیگری می فرماید: «لَا بَصِیرَةَ لِمَنْ لَا فِکْرَ لَهُ[27]؛ کسی که اهل فکر و اندیشه نیست، بصیرت و بینش هم نخواهد داشت». البته باید در نظر داشت که برای رسیدن به تحلیل صحیح نسبت به جریانات، به خصوص جریانات سیاسی، باید مواد اصلی آن ـ که اخبار صحیح می باشد ـ را از مجاری صحیح کسب نموده، سپس دربارة آن ها فکر و تجزیه و تحلیل نمود.

دوراندیشی در امور

از دیگر اموری که موجب بصیرت یافتن انسان می شود، آینده نگری و تدبیر در مسائل و جریانات می باشد. امام علی(ع) فرموده است: «مَنِ اسْتَقْبَلَ الأمُورَ أَبْصَرَ[28]؛ هر که از قبل پیش بینی کند و به پیشواز کارها برود (نسبت به امور دوراندیشی کند) بینا گردد».

پیروی از عالمان وارسته

امام محمدباقر(ع) در وصف علمای ربانی می فرماید: «الْعَالِمُ مَعَهُ شَمْعَةٌ تُزِیلُ ظُلْمَةَ الْجَهْلِ وَ الْحَیْرَةِ فَکُلُّ مَنْ أَضَاءَتْ لَهُ فَخَرَجَ بِهَا مِنْ حَیْرَةٍ أَوْ نَجَا بِهَا مِنْ جَهْلٍ[29]؛ عالم مانند کسی است که به همراه خود شمعی دارد که به وسیلة آن، ظلمت جهل و حیرت از بین می رود و هر کس که به نور آن روشنی یافت، پس از حیرت خارج شده و از جهل نجات می یابد». پیروی از این گونه عالمان، خود عامل دیگری است که موجب بصیرت و نجات آدمی از گمراهی می شود.

رعایت ایمان و تقوای الهی

یکی دیگر از راهکارهای عملی جهت دست یابی به بصیرت، رعایت تقوای الهی است؛ زیرا خداوند متعال می فرماید: ((إَن تَتَّقُواْ اللّهَ یجْعَل لَّکمْ فُرْقَانًا))[30]؛ «اگر تقوا بورزید، خداوند قوه تشخیص و جداسازی حق از باطل به شما عنایت می کند». پرهیزگاری و انجام واجبات و پرهیز و دوری از محرمات، به انسان نورانیت و روشن بینی درونی می بخشد؛ به گونه ای که انسان در پرتو آن می تواند حق و باطل را از هم تشخیص دهد و به راحتی وسوسه های شیطانی را بشناسد و خود را از دام آن، رهایی بخشد. قرآن کریم در این باره می فرماید: ((إِنَّ الَّذِینَ اتَّقَواْ إِذَا مَسَّهُمْ طَائِفٌ مِّنَ الشَّیطَانِ تَذَکرُواْ فَإِذَا هُم مُّبْصِرُونَ))[31]؛ «پرهیزگاران هنگامی که شیطانی پیرامون حریم آن ها گردش کند، متوجه می گردند و بیدار و بصیر می باشند».

عبرت گرفتن از مسائل گوناگون

اگر کسی به طور دائم از آنچه که پیراموش می گذرد و یا در گذشته به وقوع پیوسته، به دیدة عبرت نگاه کند، به راحتی می تواند به نتیجة جریانات واقف شده و با بصیرتی که پیدا می کند، از گرفتار شدن از هلاکت نجات پیدا کند. امام علی(ع) در این خصوص فرموده است: «فِی کُلِّ اعْتِبَارٍ اسْتِبْصَارٌ[32]؛ در هر عبرت گرفتنی، بصیرتی است». در بیان دیگری نیز این امر را منوط به دوام عبرت گرفتن دانسته و چنین بیان داشته است: «دَوَامُ الِاعْتِبَارِ یُؤَدِّی إِلَی الِاسْتِبْصَارِ[33]؛ همواره عبرت گرفتن، به سوی بصیرت می کشاند».

ذکر و یاد الهی

از دیگر راه های رسیدن به بصیرت ذکر و یاد الهی می باشد. امام علی(ع) فرموده است: «مَنْ ذَکَرَ اللَّهَ اسْتَبْصَرَ[34]؛ هر که خدا را یاد کند، بصیرت یابد».

پیمودن مسیر اهل بصیرت

یکی از ویژگی های برجستة یاران امام حسین(ع) در جریان عاشورا، بصیرت است. امام صادق(ع) دربارة حضرت عباس(ع) با تعبیر (نافذ البصیرة) یاد می کند که گویای عمق شناخت حضرت عباس(ع) است: «کانَ عَمُّنَا الْعَبّاسُ بْنُ عَلِی نافِذَ الْبَصیرَةِ صُلْبَ الاْیْمانِ».[35] در زیارت نامة حضرت عباس(ع) نیز می خوانیم: «وَ اَنَّکَ مَضَیْتَ علی بصیرةٍ مِنْ اَمرِکَ مُقتَدِیاً بِالصّالِحینَ»[36] که شهادت او را از روی بصیرت و بر اساس اقتدا به صالحان برشمرده است. در زیارت نامة  حضرت مسلم بن عقیل(ع) نیز بر همین بصیرت در مبارزه و شهادت و پیمودن راه شهدای بدر و مجاهدان اسلام و اقتدا بـه صالحان و پیروی از انبیا تأکید شده است: «اَشْهَدُ اَنَّکَ مَضَیْتَ عَلی ما مَضی عَلَیْهِ الْبَدْرِیُّونَ الْمجاهِدُونَ... وَ اَنَّکَ قَدْ مَضَیْتَ عَلی بَصیرَةٍ مِنْ اَمْرِکَ مُقْتَدِیاً بِالصّالِحیِنَ وَ مُتَّبِعاً لِلنَّبِیّینَ».[37]

با توجه به آنچه گذشت خواص و نخبگان در هر جامعه ای، افرادی جهت ده و تصمیم ساز هستند که دیگران از آن ها پیروی می کنند؛ از این جهت نقش تأثیرگذار آن ها در جامعه، مشهود است؛ به همین دلیل در طول تاریخ، همواره انحراف یا شکست حکومت ها به خاطر نفوذ خواص و انحرافات آنان بوده است. یکی از مهم ترین مسئولیت های خواص، بر دوش کشیدن این امر مهم است که نگذارند مردم به سمت عوام گری پیش بروند و به آن ها بصیرت و آگاهی دهند. هم چنین با حمایت از حق و استمرار آن، خود را بیمة حق محوری الهی نمایند و با همسو نشدن با دنیاطلبی دنیاخواهان، حکومت حق را استوار ساخته، از خطرات و انحرافات مصون دارند.

**********************************************

منبع:مجله /نامه جامعه/   شماره 107/بصیرت، مرز بین خواص و عوام

**********************************************

پی نوشتها:
[24]. محجةالبیضاء، فیض کاشانی، ج8، ص245.
[25]. بحارالانوار، ج23، ص 94.
[26]. همان، ج‏26، ص 7.
[27]. غررالحکم، همان، ص57.
[28]. همان.
[29]. الإحتجاج، طبرسی، ج‏1، ص17.
[30]. انفال (8) : 29.
[31]. اعراف (7) : 201.
[32]. غررالحکم، همان، ص 472.
[33]. همان.
[34]. همان، ص 189.
[35]. اعیان الشیعة، سید محسن امین عاملی، ج 7، ص 430.
[36]. مفاتیح الجنان، زیارت حضرت عباس(ع).
[37]. همان، زیارت مسلم بن عقیل.