بررسی سند شرعی کوبیدن در هفت مسجد در آخر صفر + نظر مراجع تقلید

بررسی سند شرعی کوبیدن در هفت مسجد در آخر صفر + نظر مراجع تقلید

همواره یکی از دغدغه های مهم اندیشمندان و مصلحان دینی و اجتماعی، خرافه زدایی از رفتارهای دینی و اجتماعی بوده است؛ چرا که شیوع و گسترش باورهای خرافی می تواند موجب انحطاط اندیشه های دینی و جایگاه خرد در جوامع انسانی باشد. یکی از سنت هایی که برخی از مردم به آن اعتقاد دارند رجوع به درب مساجد و کوباندن درب های آن و خبر دادن از پایان ماه صفر است؛ این دسته افراد بر این باورند که اگر این کار را انجام دهند، بهشت بر آنها واجب می شود. در ادامه با بررسی سند شرعی کوبیدن در هفت مسجد در آخر صفر تا انتها با ماه همراه باشید.

بیشتر بخوانید : روزهای نحس، آری یا خیر؟

◉ مفهوم شناسی خرافه

هرچند معنای کلیدواژه «خرافه» برای بسیار از افراد روشن است، ولی بااین حال برای اینکه در تشخیص مصادیق و انواع خرافه بیراهه نرویم لازم است معنای آن نیز مورد دقت و تأمل قرار گیرد. خرافات در لغت به معنای سخنان بیهوده، غیرواقعی، باطل و افسانه اطلاق می شود، در اصطلاح به معنای عادات و عقایدی است که برخلاف عقل و منطق و علم باشد و با موازین شریعتْ سازگار نباشد. با این تعریف، شخص خرافاتی به کسی اطلاق می شود که به اموری همچون سخنان بیهوده و باطل، اسطوره ای، افسانه های، شعائر بیهوده و عقاید بدون دلیل و مدرک معتقد باشد.

◉ ریشه و منشأ پیدایش خرافه گرایی

۞ افول اجتهاد و تحقیق علمی: علت و منشأ اصلی پیدایش خرافه در جوامع انسانی بیشتر ریشه در جهل و وهم گرایی دارد، جوامع ای که برای دست یابی به حقایق از مسیر صحیح آن وارد نمی شود و تنها به استنادات وهمی و غیرعلمی تکیه می کنند نوعاً گرفتار امور خرافی می شوند. عدم تحقیق و پژوهش در امور اعتقادی و معرفتی و بسنده کردن به تقلید کورکورانه زمینه گسترش باورهای غیرواقعی را در جوامع فراهم می کند؛ تبعیت و تقلید کورکورانه ای که قرآن کریم خط بطلان بر آن کشیده است. «وَ إِذا قیلَ لَهُمُ اتَّبِعُوا ما أَنْزَلَ اللَّهُ قالُوا بَلْ نَتَّبِعُ ما وَجَدْنا عَلَیْهِ آباءَنا؛ [لقمان/21] و هنگامی که به آنان گفته شود: «از آنچه خدا نازل کرده پیروی کنید!»، می گویند: «نه، بلکه ما از چیزی پیروی می کنیم که پدران خود را بر آن یافتیم!»

۞ ساده اندیشی و مقدس مآبی و عوام زدگی: ساده اندیشی و مقدس مآبی نیز از جمله عواملی است که در ترویج امور خرافی بی تأثیر نبوده است، برخی افراد با ساده اندیشی و پذیرش راحت هر سخن و باوری غیرواقعی و عده ای هم با دادن رنگ و لعاب دینی و مذهبی زمینه امور خرافی را در جامعه فراهم می کنند. این در حالی است که در منطق قرآن انسان های موفق و خردمندان واقعی کسانی معرفی شده اند که از بهترین سخنان (فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ) استقبال می کنند نه هر سخن و اندیشه باطل و غیر صحیح. [«الَّذینَ یَسْتَمِعُونَ الْقَوْلَ فَیَتَّبِعُونَ أَحْسَنَهُ أُولئِكَ الَّذینَ هَداهُمُ اللَّهُ وَ أُولئِكَ هُمْ أُولُوا الْأَلْبابِ (زمر/18) همان كسانى كه سخنان را مى ‏شنوند و از نیكوترین آنها پیروى مى‏كنند؛ آنان كسانى هستند كه خدا هدایتشان كرده، و آنها خردمندانند»]

۞ غلو و افراطی گری: با اندکی دقت و تأمل به این مطلب می توان اذعان داشت که غلو و بزرگ نمایی های غیرواقعی نیز در ترویج امور خرافی مؤثر بوده است، تأکید های فراوان بر اموری همچون قصه و داستان های شگفت انگیز، خواب های غیر مستند همه و همه عواملی است که به نوعی زمینه را برای امور خرافی فراهم می کند. رویه نامبارک و غیر مناسبی که قرآن از آن نکوهش کرده است. [«قُلْ یا أَهْلَ الْكِتابِ لا تَغْلُوا فی‏ دینِكُمْ غَیْرَ الْحَقِّ وَ لا تَتَّبِعُوا أَهْواءَ قَوْمٍ قَدْ ضَلُّوا مِنْ قَبْلُ وَ أَضَلُّوا كَثیراً وَ ضَلُّوا عَنْ سَواءِ السَّبیلِ (مائده/77) بگو: «اى اهل كتاب! در دین خود، غلوّ (و زیاده روى) نكنید! و غیر از حق نگویید! و از هوسهاى جمعیّتى كه پیشتر گمراه شدند و دیگران را گمراه كردند و از راه راست منحرف گشتند، پیروى ننمایید!»]

◉ یک غلو و خرافه آشکار در ماه ربیع اول

یکی از خرافات رایج و معروفی که با پایان یافتن ماه صفر در بین برخی اقشار جامعه شیوع می یابد رجوع به درب مساجد و کوباندن درب های آن و خبر دادن از پایان ماه صفر است، این دسته افراد بر این باورند که اگر این کار را انجام دهند بهشت بر آن ها واجب می شود. این باور و سخن کذایی درواقع ریشه در یک روایت بدون سند و مدرک دارد که حدیث پژوهان و محققان حوزه دین آن را رد کرده و هیچ اعتنایی به آن ننموده اند.

◉ راه نجات از امور خرافی و تشخیص صحیح چیست؟

برای پاسخ به این سؤال مهم در مواجه با برخی رفتارهای اجتماعی و تشخیص خرافه از غیر خرافه می بایست به چند نکته مهم اشاره کرد:

 ۞ مطابقت با معارف قرآنی و حدیثی: پیامبراکرم(صلی الله علیه و اله) در روزهای پایانی عمر شریفشان حدیث شریف ثقلین را برای مردم قرائت کرده و به آنان تأکید می کنند تا زمانی که به کتاب خدا و عترت رسول اکرم (ص) تمسک جویند گمراه نخواهند شد، [کلینی، کافی، دار الکتب الاسلامیه، ج۱، ص۲۹۴. «...إِنِّی تَارِک فِیکمْ أَمْرَینِ إِنْ أَخَذْتُمْ بِهِمَا لَنْ تَضِلُّوا- کتَابَ اللَّهِ عَزَّ وَ جَلَّ وَ أَهْلَ بَیتِی عِتْرَتِی أَیهَا النَّاسُ اسْمَعُوا وَ قَدْ بَلَّغْتُ إِنَّکمْ سَتَرِدُونَ عَلَی الْحَوْضَ فَأَسْأَلُکمْ عَمَّا فَعَلْتُمْ فِی الثَّقَلَینِ وَ الثَّقَلَانِ کتَابُ اللَّهِ جَلَّ ذِکرُهُ وَ أَهْلُ بَیتِی‏...: من در میان شما دو چیز باقی می گذارم که اگر آنها را دستاویز قرار دهید، هرگز گمراه نخواهید شد: کتاب خدا و عترتم که اهل بیتم هستند. ای مردم بشنوید! من به شما رساندم که شما در کنار حوض بر من وارد می شوید، پس من از شما درباره رفتارتان با این دو یادگار ارزشمند سؤال خواهم کرد، یعنی کتاب خدا و اهل بیتم.] ما نیز در حیات دنیوی اگر به خوبی این حدیث شریف را سرلوحه زندگی مان قرار دهیم و منشمان را مطابق معارف قرآنی و حدیثی سامان دهیم، هیچ گاه دچار خرافه گرایی نخواهیم شد، البته نباید از این موضوع نیز غافل شد که در تمسک به احادیث می بایست بین حدیث صحیح و حدیثی که پایه و اساس سندی ندارد فرق گذاشت.

۞ بهره گیری صحیح از قوه عاقله و پیامبر درونی: خدای متعال در آیات بی شماری از قرآن کریم مردم را به بهره گیری از قوه تعقل و تدبر تشویق کرده است، اگر ما در حیات مادی از این قوه الهی به خوبی استفاده کنیم به خوبی می توانیم مرز میان حق و باطل را تشخیص دهیم.

۞ توجه جدی به علم و دانش و تحقیق: بدون شک در مواجه با امور خرافی هیچ گاه انسان عالم با انسانی که از دانش بهره ای ندارد یکسان نیستند. [«... قُل‏ هَلْ یَسْتَوِی الَّذینَ یَعْلَمُونَ وَ الَّذینَ لا یَعْلَمُونَ إِنَّما یَتَذَكَّرُ أُولُوا الْأَلْباب ‏(زمر/9) بگو: «آیا كسانى كه مى‏دانند با كسانى كه نمى‏دانند یكسانند؟! تنها خردمندان متذكّر مى‏شوند!»] چرا که قدرت علم، منطق و تحقیق می تواند سد محکمی در برابر باورهای خرافی باشد، درواقع کسانی که بدون تحقیق در منابع روایی و بدون بررسی سندی و محتوای روایتی را دست آویز رفتار اجتماعی خود قرار می دهند، در موارد بی شماری در تشخیص بین حق و باطل با مشکل و چالش مواجه خواهند شد. درواقع عقاید صحیح و منطقی در تعامل تعقل و دانش ورزی حاصل می شود.

نظر مراجع معظم تقلید درباره کوبیدن در هفت مسجد در پایان ماه صفر

۞ حضرت آیت الله خامنه ای

پرسش : چند سالی است در شب اول ماه ربیع الاول حرکتی در بعضی مساجد باب شده است شائبه بدعت و یا ترویج نوعی خرافه در آن می رود، ماجرا از این قرار است که در شب اول ماه ربیع الاول از حدود نیمه شب تا اذان صبح افرادی که غالباً خانم ها هستند با در دست داشتن شمع پشت درب مساجد مراجعه و با کوبیدن به درب مساجد و خواندن اذکاری توسل جسته و حاجات خود را طلب می نمایند، البته این عمل را تا هفت مسجد ادامه می دهند و خصوصاً این حال توسل در هنگام اذان صبح به اوج خود می رسد و معتقد هستند به این وسیله اتمام ماه صفر و آمدن ماه ربیع الاول را خبر می دهند نظر حضرتعالی در این باره چیست؟

پاسخ : عمل مذکور مستند روایی ندارد و شیوه ای قابل تأیید نیست. اگر چه اصل اذکار و ادعیه و طلب حاجات از خداوند متعال عمل پسندیده ای است، لکن اشکال در شیوه عمل به نحو یاد شده است، آقایان علمای اعلام (دامت افاضاتهم) و مؤمنین (ایدهم الله تعالی) با پند و اندرز و موعظه و نصیحت از رواج چنین رفتارهایی که چه بسا ممکن است منتهی به وَهْن مذهب گردد، جلوگیری نمایند.

۞ حضرت آیت الله مکارم شیرازی

پرسش : چند سالی است حرکتی در برخی مساجد رواج یافته، که به نظر می رسد ترویج نوعی خرافه باشد. ماجرا بدین قرار است که در شب اوّل ماه ربیع الاول، از حدود نیمه شب تا اذان صبح، افرادی (که غالباً خانمها هستند) با در دست داشتن شمع، پشت درب مساجد تجمّع نموده، و با کوبیدن درب مساجد به صورت آهسته، و خواندن اذکاری، توسّل جسته و حاجات خود را طلب می نمایند. و این حال تضرّع در هنگام اذان صبح به اوج خود می رسد. کسانی که به این شیوه عمل می کنند، آن را مستند به شنیده های خود از بعضی خانم های جلسه ای، و هدف از آن را رفع همّ و غم، و برآورده شدن حاجات، و تسلّی دل حضرت زهرا علیها السلام می دانند. لطفاً بفرمائید: ۱. آیا اساساً چنین عملی مستند روایی دارد؟ ۲. آیا چنین عملی (که در حال گسترش می باشد) می تواند به عنوان یک حرکت شایسته مورد تأسّی دیگران قرار گیرد؟ ۳. در صورتی که عمل فوق از جمله خرافات، و یا خدایی نکرده نوعی بدعت باشد، وظیفه ائمّه جماعات و متدیّنین در این خصوص چیست؟

پاسخ : با توجّه به اینکه این عمل در روایات معصومین علیهم السلام وارد نشده، انجام آن به عنوان یک امر مستحبّ شرعی جایز نیست، و سزاوار است ائمّه محترم جماعات مردم را به سوی مراسم و توسّلاتی دعوت کنند که در روایات معصومین علیهم السلام وارد شده است، و گرنه ممکن است افراد منحرف برای وهن مذهب هر روز امر تازه ای اختراع نمایند، و ناآگاهان را به سوی آن دعوت کنند.