عاشورا؛ روز مصیبت یا برکت؟!

عاشورا ؛ روز مصیبت یا برکت؟!

در روایتها از واقعه ی شهادت امام حسین علیه السلام با تعبیر مصیبت بزرگ یاد شده است. در این نوشتار برآنیم با بررسی این موضوع مطالبی تحت عنوان «عاشورا؛ روز مصیبت یا برکت؟!» تقدیم دلشیفتگان حضرت اباعبدالله الحسین علیه السلام نماییم.

عاشورا؛ روز مصیبت یا برکت؟!

در روایات ما از واقعه شهادت امام حسین علیه السلام با تعبیر مصیبت بزرگ یاد شده است. برای نمونه محدث بزرگ شیعه، مرحوم ابن قولویه (م 367 ق) در کتاب «کامل الزیارات» ضمن نقل زیارت ابا عبدالله الحسین علیه السلام در روز عاشورا از امام باقر علیه السلام این عبارت را از امام علیه السلام ذکر می کند که: یَا لَهَا مِنْ مُصِیبَةٍ مَا أَعْظَمَهَا وَ أَعْظَمَ رَزِیَّتَهَا فِی الْإِسْلَامِ وَ فِی جَمِیعِ أَهْلِ السَّمَاوَاتِ وَ الْأَرْض. واى از این مصیبت، چقدر بزرگ است و چه قدر عزاى آن در اسلام و بین جمیع اهل آسمانها و زمین گران و سنگین است.[کامل الزیارات، ص 177]
سوالی که مطرح است این است که چرا شهادت امام حسین علیه السلام مصیبتی بزرگ خوانده شده و دیگر شهادت ها که در اهل بیت علیهم السلام رخ داده به این نام خوانده نشده است؟ این سوال در گذشته نیز مطرح بوده است. شخصی به نام عبد اللّه بن فضل هاشمى همین سوال را از امام صادق علیه السلام می پرسد و امام علیه السلام نیز به پاسخ می دهد. این پرسش و پاسخ را مرحوم شیخ صدوق ره در کتاب علل الشرائع به نقل از عبدالله بن فضل اینگونه نقل می کند:

به امام صادق علیه السلام عرض کردم: اى پسر پیامبر خدا! چه طور روز عاشورا، روز مصیبت و اندوه و بى تابى و گریه شد؛ ولى روز رحلت پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم و روز درگذشت فاطمه سلام الله علیها و روز شهادت امیر مؤمنان علیه السلام و روز کشته شدن امام حسن علیه السلام با زهر، چنین نشد؟
حضرت فرمود: روز شهادت امام حسین علیه السلام، مصیبتى بزرگتر از دیگر روزها دارد. این، از آن روست که اصحاب کساء که گرامى ترینِ مردمان در پیشگاه خداى متعالند، پنج تن بودند. وقتى پیامبر صلی الله علیه و آله وسلم از میان آنان رفت، امیر مؤمنان، فاطمه و حسن و حسین علیهم السلام حضور داشتند و آنها براى مردم، مایه تسلیت و دل خوشى بودند. نیز هنگامى که فاطمه سلام الله علیها در گذشت، دلدارى و تسلّی مردم، با امیر مؤمنان و حسن و حسین علیهم السلام بود. همچنین زمانى که امیر مؤمنان علیه السلام در گذشت، مردم با حسن علیه السلام و حسین علیه السلام ، آرامش و تسکین مى یافتند. نیز وقتى حسن علیه السلام در گذشت، حسین علیه السلام براى مردم، مایه دلدارى و تسلّى بود؛ ولى زمانى که امام حسین علیه السلام کشته شد، هیچ کس از اصحاب کساء باقى نبود که مردم، با او دلدارى و تسکین پیدا کنند. بنابراین، رفتن امام حسین علیه السلام، به مثابه رفتن همه آنها بود، همان گونه که بودن ایشان، به مثابه بودن همه آنها بود. به این جهت، روز کشته شدن امام حسین علیه السلام، بزرگترین مصیبت بود. به امام علیه السلام عرض کردم: اى پسر پیامبر خدا! چرا على بن الحسین (امام زین العابدین) علیه السلام همچون پدرانش که براى مردم، مایه دلدارى و تسلّى بودند، مایه دلدارى و تسلّى نبود؟
امام صادق علیه السلام فرمود: آرى؛ على بن الحسین علیه السلام، سَرور عبادت پیشگان و پیشوا و حجّت خدا بر خلق پس از پدرانش بود؛ ولى پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله وسلم را ندیده بود و از ایشان، چیزى نشنیده بود و علم و میراثش به واسطه پدرش و جدّش از پیامبر خدا صلی الله علیه و اله وسلم بود؛ در حالى که امیر مؤمنان، فاطمه، حسن و حسین علیهم السلام در موقعیت هاى گوناگون با پیامبر صلی الله علیه و اله وسلم دیده شده بودند و هر گاه مردم به یکى از آنها نظر مى کردند، به یاد موقعیت او با پیامبر صلی الله علیه و اله وسلم مى افتادند و به یاد گفته پیامبر خدا با او و آنچه در باره او فرموده بود، مى افتادند.
وقتى همه آنان در گذشتند، مردم، دیدارِ گرامیانِ در پیشگاه خدا را از دست دادند و از دست دادن هر یک از آنان به منزله از دست دادن همه آنها نبود، به جز از دست دادن امام حسین علیه السلام ؛ زیرا وى، آخرین نفرِ آنان بود. از این رو، روز کشته شدن او، بزرگ ترین روز ماتم شد.[علل الشرائع 1/225]

چرا پیروان سقیفه، روز عاشورا را روز برکت دانستند؟

در ادامه این روایت عبدالله بن فضل درباره موضوعی پرسش می کند که باز آن را در زیارت عاشورا می خوانیم که: 

إِنَّ هَذَا یَوْمٌ تَبَرَّکَتْ بِهِ بَنُو أُمَیَّة ؛ بنی امیه این روز (شهادت ابا عبدالله علیه السلام) را حقیقتا روز مبارکی قرار دادند و به آن تبرک جستند.

عبد اللّه بن فضل همین تبرک جستن به روز عاشورا را موضوع سوال قرار می دهد و به امام صادق علیه السلام عرض می کند: اى پسر پیامبر خدا! حال که روز عاشورا روز مصیبتی بزرگ است، پس چرا عامّه (پیروان سقیفه)، روز عاشورا را روز برکت دانستند؟
امام علیه السلام گریست و فرمود: وقتى حسین علیه السلام کشته شد، مردم شام، با جعل اخبار، به یزید، تقرّب جستند و براى آن از اموال عمومى، جایزه دریافت نمودند و از جمله چیزهایى که برایش جعل کردند، فضائل روز عاشورا بود که آن را روزى مبارک معرّفى کردند تا مردم در آن، به جاى زارى و گریه و ماتم و اندوه، شادى و خوشحالى و خجستگى و آمادگى نشاط داشته باشند. خداوند، میان آنان و ما داورى کند!

چگونه به این روز تبرک جسته اند؟ 

اما اینکه تبرک جستن به این روز چگونه بوده است خود سوالی است که دانشمند خبیر، مرحوم ابوالفضل طهرانى (ت 1273 ق) در کتاب ارزشمند «شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور» به آن پاسخ می دهد. ایشان در شرح این بخش از زیارت عاشورا به چهار شکلِ تبرک جستن اشاره می کند و به توضیح مفصل هر یک می پردازد[ر.ک به شفاء الصدور فی شرح زیارة العاشور 1/378-393] که ما در اینجا برای حفظ اختصار فقط به ذکر این موارد بسنده می کنیم:

1. ذخیره ارزاق در این روز

بنی امیه و پیروان آنها روز قتل حسین بن علی علیه السلام را روز فتح و ظفر خود دانستند و چنین رسم کردند که هرکه در این روز ارزاق سالیانه خود را ذخیره کند آن آذوقه تا سال دیگر، مایه سعادت و وسعت رزق او خواهد بود. برای همین است که در روایات ما این کار به خصوص اگر برای برکت و رشد باشد نهی و مذمت شده است.

2. برپایی مراسم عید در این روز

عید گرفتن این روز از دیگر راه های تبرک جستن به این روز است که این کار همراه است با توسعه رزق بر خانواده و تهیه پوشاک نو و رسیدگی به نظافت شخصی و دیگر کارهایی که در روزهای عید بین مردم رایج است.
در اینجا مرحوم طهرانی که در حدود 150 سال پیش مکه و مدینه را زیارت کرده است چیزی می نویسد که به نظر مشاهدات خود اوست: چنانچه فعلا در بلاد ایشان (عموم اهل سنت) خاصه بلاد بعیده از بلاد شیعه مثل مکه و مدینه متعارف است که روز عاشورا را «عید عاشورا» مى نامند و چندان که ملتزم به اقامه رسوم عیدیه در او هستند در هیچ عیدى نیستند.

3. گرفتن روزه مستحبی در این روز به قصد تبرک

در این باره روایت های فراوانی در فضیلت روزه این روز ساختند و منتشر کردند و در عمل ملتزم به روزه این روز شدند چنانچه در متون و شروح کتابهای فتاوى و روایات ایشان به صورت غیر مستقیم به استحباب روزه این روز تاکید شده است.[بحث درباره «روزه عاشورا» مجال دیگری می طلبد که در مقاله جداگانه ای تقدیم خواهد شد.]

4. مستحب دانستن دعا و طلب حوائج در این روز

برای این روز دعاهایی را از ترکیب دعاهای مشهور ساخته اند و از پیش خود عبارت هایی به آن افزوده اند تا بشود دعای روز عاشورا برای طلب خواسته ها و دعا به پیشگاه خداوند متعال.[برگرفته از شفاء الصدور 1/378-393 با کمی دخل و تصرف در ظاهر عبارات] 

نتیجه

روز عاشورا برای مصیبتِ بی مانندی که در آن رخ داد، شد مصیبتی بزرگ برای اهل اسلام و تمام مخلوقات عالم و از طرفی دیگر بنی امیه و پیروان آنها برای واژگون نشان دادن واقعیات و پوشاندن چهره کاری باطل با ظاهری حق، به دروغ و از پیش خود این روز را روزی با برکت در تاریخ اسلام معرفی کردند و در عمل کارهایی انجام دادند که نشان دهند عاشورا مانند سایر اعیاد اسلامی، روزی با برکت است و باید به آن تبرک جست.

جهت مطالعه بیشتر در مورد ماه محرم، «ویژه نامه خون خدا (امام حسین علیه السلام)» را مشاهده نمایید.