اسراف و چشم و هم چشمی در عزاداری امام حسین علیه السلام 

اسراف و چشم و هم چشمی در عزاداری امام حسین علیه السلام 

از جمله امور مرتبط با خاندان عصمت و طهارت علیهم السلام مسئله ی عزاداری در مصائب آنان به ویژه سوگواری در شهادت مظلومانه امام حسین علیه السلام و یاران باوفای ایشان است. این امر که در آغاز محدود بود، به تدریج از دایره خانواده و بازماندگان آن حضرت و دیگر شهدا فراتر رفت و در میان مسلمانان رواج یافت و به یک سنت اسلامی و بخشی از فرهنگ دینی مسلمانان تبدیل شد. مراسم با برکت عزاداری حسینی نیز مانند هر پدیده مردمی دیگر، دستخوش آفاتی شده که در نوشتار زیر با عنوان « اسراف و چشم و هم چشمی در عزاداری امام حسین علیه السلام » به آن اشاره می کنیم.

دانشگاه عاشورا

فرهنگ عاشورا که زیربنای عقیدتی و فکری آن در امام حسین علیه السلام و شهدای کربلا و اسرای اهل بیت علیهم السلام متجلی است، حاوی پیام های نابی است که همواره سرمشق انسانیت می باشد؛ از جمله:

مقابله با تحریف دینی، مبارزه با ستم طاغوت ها، عزت و شرافت انسان، ترویج مرگ سرخ بر زندگی ذلت بار، عمل به تکلیف به خاطر رضای خدا، تکلیف گرایی چه به صورت فتح یا کشته شدن، فدا شدن انسان ها در راه ارزش ها و...

امام حسین علیه السلام خون خود را در راه خدا اهدا کرد، تا بندگان خدا را از بندگی غیر خدا نجات بخشد: «وَ بَذَلَ‏ مُهْجَتَهُ‏ فِیکَ لِیَسْتَنْقِذَ عِبَادَکَ مِنَ الضَّلَالَةِ وَ الْجَهَالَةِ»[مفاتیح الجنان، زیارت امام حسین در روز اربعین]

بدون شک برای یاد گرفتن درس های مکتب عاشورا باید در کلاس درس آن نشست و معارف را آموخت. بدین جهت است که سفارش های فراوانی از معصومین جهت برپایی مجلس عزاداری و اشک بر اباعبدالله صادر شده است. این مراسم با برکت از دیر باز نقشی فعال در رشد باورهای مذهبی و فضایل و کرامت های انسانی و فراموش نشدن خاطره سلحشوران عاشورا ایفا کرده است. اقامه عزای حسینی بزرگداشت شعائر الهی و نمایش جلوه تام و تمام تولّی و تبرّی است.

هدف امامان اهل بیت علیهم السلام از این همه پافشاری بر زنده نگهداشتن نام و یاد و خاطره مقاومت بزرگ حامی حق، امام حسین علیه السلام احیای اهداف و مقاصد والای آن حضرت و ابلاغ مظلومیت آل علی علیه السلام به گوش تاریخ بوده است. هر جمعیتی که از فداکاران و شخصیت های خدوم خویش تکریم نکند، محکوم به زوال و نابودی است. واضح است که برای بهره گیری از این معارف باید مخلصانه در این کلاس انسان ساز حاضر شد و از هوای نفس دوری کرد.

آفت اسراف

یکی از آفاتی که به عزاداری آسیب جدی وارد می کند، اسراف می باشد. اسراف یعنی زیاده روی و تجاوز که معنای مقابل آن قصد و میانه روی است. راغب اصفهانی در معنای اسراف می گوید: «هر کار و عملی را که انسان انجام می دهد و از حد و اندازه خود تجاوز و زیاده روی کند آن اسراف است.»[مفردات الفاظ قرآن، ذیل واژه "سرف"]

بنابراین می توان این گونه بیان داشت که اسراف هرگونه عمل بیهوده و زیاده روی و تجاوز از حد طبیعی، چه در کیفیت و چه در کمیت می باشد. از این بیان معلوم می شود که اسراف تنها مربوط به خوردنی ها و نوشیدنی ها و یا در امور اقتصادی نبوده، بلکه اسراف معنایی جامع تر و وسیع تر را در برمی گیرد. در حقیقت می توان گفت: اسراف هرگونه تجاوز از حد یا افراط و تندروی و یا وضعیت نامناسب حالات نفسانی و روحیات و صفات غیر معتدل اخلاقی، فرهنگی و اجتماعی افراد در جامعه می باشد.
متاسفانه در برپایی مراسم عزاداری سالار شهیدان شاهد اسراف و چشم و هم چشمی از سوی برخی صاحبان مجالس می باشیم. از باب مثال مشاهده می شود که رقابت هایی در ترتیب دادن دسته عزاداری با این ویژگی که بلندترین و طولانی ترین دسته شهر است، و یا اینکه تعداد طبل زن هایش بیشتر است! همچنین افتخار می شود که یک صف بیست و پنج، سی نفره، طبل زن و سنج زن دارد. بعضی از طبل هایش را فقط دو نفر حمل می کنند. یا اینکه عظمت هیئت به علم و چهل چراغش می باشد، جلوی دسته عَلَم و چهل چراغ بلند می شود به طوری که برای بلند کردن آنها باید چند جوان پهلوان و فیل تن زیر آن بروند و بلند کنند.

بروز و رشد عادت و اخلاق ناپسند چشم و هم چشمی در بین دسته جات و هیئات عزاداری حسینی موضوع عجیبی است که به هیچ وجه قابل توجیه و تفسیر نیست. موضوعی که از اساس با روح عزاداری حسینی و نیز انقلاب عاشورایی سیدالشهداء علیه السلام در تضاد است. عزاداری حضرت امام حسین علیه السلام در کنار تلاش برای زنده نگه داشتن یاد آن امام بزرگ، فرصتی برای درک و شناخت فلسفه قیام عاشورا و آموختن درس ها و نکات آن و به کار بردن این نکته ها در زندگی امروز است؛ اما این چشم و هم چشمی ها که این روزها دامنه اش از رنگ و اندازه بنر و پوستر تبلیغاتی تا تعداد تیغه های علامت، قطر طبل، طول دسته عزاداری، تعداد قربانی ها و ... کشیده شده، سبب می شود کمتر به اصل موضوع که همان بررسی قیام عاشوراست، پرداخته شود.

یکی دیگر از مصادیق اسراف در امر عزاداری این است که گفته می شود: کلاس هیئت به مداح هیئت است، لذا افرادی را دعوت به این مجالس می شوند که مبلغی کلان و نجومی مطالبه می کنند. بعضى از مداحان که اشعار موهن و کفرآمیز زیادى را خوانده ‏اند و سنت‏ هاى خطرناکى را در عزادارى ‏ها به ‏وجود آورده ‏اند، با صرف پول‏ هاى زیادى، نوارهاى ویدئویى و لوح ‏هاى فشرده مجالس خود را به رایگان و در سطح وسیعى در کشور توزیع مى‏ کنند. وجود چنین افرادى، یک مصیبت بزرگ براى مجالس سوگوارى حقیقى و یک عامل بزرگ در مظلوم ‏تر شدن امام حسین علیه ‏السلام و مجالس او است. در نتیجه برپایی این گونه مجالس، دیگر مهم نیست که کیفیت و هدف عزاداری چگونه باید باشد و چرا اهل بیت علیهم السلام امر به برپایی عزاداری کرده اند و عزاداری چه خواص و آثاری باید ایجاد کند. این حالت موجب می شود تا عزاداری به جای این که حرکت آفرین، تکامل بخش و رشد دهنده باشد، غفلت زا، کندکننده و بازدارنده شود، و به جای این که وسیله باشد به هدف تبدیل می شود. بنابراین در چنین نگرشی عزاداری یک ثواب و عبادت و یک هدف مهم ارزشی ارزیابی می شود هرچند توأم با انواع دروغ ها، تحریف ها، گناهان و اختلافات بوده، و به نماز و یا سایر واجبات لطمه وارد سازد. لذا با چنین روحیه ای اگر در سایر وظایف واجب، اعم از حق الله و حق الناس کوتاهی کنند، همین که در دستگاه امام حسین علیه السلام مشغول به کار هستند کافی است و کار در دستگاه اهل بیت علیهم السلام و امام حسین علیه السلام هر چند با اهداف و ارزش های مورد نظر آن بزرگواران سازگار نباشد، پوشش و مجوز هر نوع کم کاری، کاهلی و کم توجهی نسبت به سایر وظایف الهی و انسانی را به ما می دهد و در نتیجه دستگاه امام حسین علیه السلام انسان را از هرگونه ملامت و توبیخ به خاطر تقصیر در سایر واجبات معاف می کند.

کلام آخر

تاکید و البته تلاش همه عاشقان حسینی در زمینه برپایی پرشور و با ابهت مجالس حسینی، مسئله صحیحی است، اما باید مراقب بود که این موضوع به آفت هایی که این مناسک عظیم را خالی از روح و اخلاص نماید، آلوده و آغشته نشود.

جهت مطالعه بیشتر در مورد ماه محرم، «ویژه نامه خون خدا (امام حسین علیه السلام)» را مشاهده نمایید.