چهار رکن اصلی یک محفل حسینی

چهار رکن اصلی یک محفل حسینی

آن چه در این نوشته می خوانید چند پیشنهاد برای برگزاری بهتر و بردن بهره ی بیشتر از مجالسی است که در دو ماه محرم و صفر، به ویژه ده روز اول محرم در رثای سید و سالار شهیدان حسین بن علی علیهما السلام برگزار می شود. با چهار رکن اصلی یک محفل حسینی با ضیاءالصالحین همراه باشید.

ارکان یک محفل حسینی 

به طور معمول هر خیمه و مجلس ذکری که در این ایام برپا می شود بر چهار رکن استوار است: سخنران، مرثیه خوان، شنونده و مدیران مجلس . هر یک از این افراد، در راستای پُرباری مجالس عزا وظیفه ای دارد که به تفکیک، بیان می شود.

سخنران 

پیشنهاد اول: براساس قرآن کریم سخنران، وظیفه دارد سخنی بگوید که محکم و استوار باشد.[1] زدن حرفهای سست و بی دلیل، گذشته از آثار سویی که بر روان و رفتار مخاطب می گذارد با این آیه نیز در تعارض جدی است. برای عمل به این آیه، گوینده نیاز دارد پیش از هر سخنرانی، دربارۀ موضوعی که می خواهد از آن سخن بگوید دست به یک تحقیق روشمند بزند تا آنچه می گوید مستند و معتبر باشد. محققانه حرف زدن، خواست امام صادق علیه السلام از هر سخنرانی است؛ آنجا که حضرت، لب گشودن را مشروط به علم کرده است.[2] بی شک، حرف زدن بر اساس ظن و گمان و احتمال و شاید، ترک این دستور مهم است.  

پیشنهاد دوم: از یک سخنران دینی انتظار می رود آیه ای را تفسیر کند و یا روایتی را شرح دهد و نیز حکمی از احکام شرع را بازگو کند. اینکه تمام یا اکثر زمان یک سخنرانی، خرج یک تحلیل سیاسی سطحی و به دور از تخصصِ گوینده شود دور از انتظار مخاطبی است که برای آموختن درس زندگی در کلام خدا و سخن معصومان علیهم السلام در مجلس حاضر شده است. این گفته هرگز به معنای تهی کردن سخنرانی های دینی از مسائل سیاسی نیست؛ بلکه از آن سو، نویسنده نگران تهی ماندن سخنرانی ها از آموزه های قرآن و حدیث و گرفتن وقت شنونده با همان حرفهایی است که خود روزانه چندین برابر آن را در رسانه ها می خواند و از آنها می شنود.

پیشنهاد سوم: بحثهای انتزاعی، نظری و دور از دسترس؛ چندان برای مخاطب امروز مفید نیست. او به دنبال سخنی می گردد که هم وحیانی و معتبر باشد و هم به کار او آید. سخن از فضایل گفتن و نقل مکاشفات اولیای خدا و ... تنها به درد شنیدن می خورد و در عمل توان آن را ندارد که گره ای از زندگی شنونده باز کند؛ این در حالی است که جامعه؛ یعنی مخاطب امروز با مشکلات گوناگون اخلاقی رفتاری تربیتی اجتماعی دست به گریبان است؛ طلاق، اختلاف های خانوادگی، بداخلاقی، ... بخشی از این نابسامانی هاست که سخنران وظیفه دارد به سهم خود و به میزان دانشی که دارد با تکیه بر آیات و روایات، راهی برای برون رفت از آنها را بیان کند.[3]

پیشنهاد چهارم: نرم و سنجیده سخن گفتن با مخاطب را می توان از آیات 44 سورۀ طه و 83 بقره و نیز 159 آل عمران فهمید. برخی گویندگان وقتی بر فراز منبر مستقر می شوند با شنوندگانی که آن پایین نشسته اند به گونه ای سخن می گویند که گویی آن بندگان خدا از هر گونه درک و دانشی بی بهره اند و یا جملگی جماعتی تبهکارند که هیچ امیدی به هدایت و اصلاح آنها نیست و یا به کلی مخاطب را رها کرده یقۀ مسئولی را در غیابش چسبیده با فریاد و تندی خاصی تا می توانند بر او می تازند و در نهایت با استناد به آیات و روایات، او را به اشد مجازات محکوم می کنند. تنها چیزی که این وسط معلوم نیست فایدۀ این شکل سخنرانی ها برای کسی که تنها همین چند شب را آمده تا از آموزه های قرآن و اهل بیت علیهم السلام بهره ای ببرد.

مرثیه خوان

مرثیه خوان که از او به مداح یا روضه خوان نیز یاد می شود وظایفی نزدیک به سخنران دارد.

پیشنهاد اول: بداند که بر اساس روایت امام صادق علیه السلام، بنیاد و قوام این مجالس به بیان آموزه های دین است.[4] که امروزه در قالب سخنرانی ارائه می شود؛ گریستن و گریاندن گرچه پاداش فراوان دارند اما در حاشیۀ آن متن نشسته اند. از این رو مرثیه خوانی که می خواهد از ثوابی مضاعف برخوردار شود لازم است متن اشعار خود را به گونه ای انتخاب کند که بیانگر آموزه های دین باشد.

پیشنهاد دوم: هر بخش از تاریخ را که قصد بازگویی آن را دارد در منابع معتبر مطالعه کند آنگاه متن روضه و اشعار خود را با آن مطابقت دهد. لازم نیست آن چه می گوید مو به مو همان باشد که در منابع معتبر آمده است؛ به ویژه در اشعار اگر باشد که عالی است، اما دقت کند آنچه می گوید کلیات آن در منابع وجود داشته باشد (ذکر برخی جزئیات که به طور معمول به انسان ها دست می دهد مانند ناله و ناراحتی در زمان فراق که به شکل زبان حال بیان می شود در صورتی که کلیات واقعه مستند باشد پذیرفتنی است.). منبع مهم، معتبر و در دسترسی که برای این کار پیشنهاد می شود «دانش نامۀ امام حسین علیه السلام» است که به شکل کتاب و نرم افزار می توان آن را تهیه کرد. «شهادت نامۀ امام حسین علیه السلام» اثر دیگری است که دارالحدیث تألیف و منتشر کرده است. نسخۀ اندروید این کتاب را به همراه ترجمۀ فارسی می توان به شکل رایگان بارگذاری و نصب کرد.

پیشنهاد سوم: گرچه استفاده از سبکهای مختلف و نواهای گوناگون برای مخاطبِ جوانِ امروز بسیار جذاب است؛ اما تبدیل شدن این کار به یک رویه سبب تغییر ذائقۀ مخاطب از یک عزاداری سنتی به یک چیزی شبیه کنسرت های آن سوی مرزها می شود که گاهی نماهایی از آن را به لطف سیمای اسلامی دیده ایم؛ جماعتی هیجانی، برخی برهنه، با ریتمی خاص، دستها را بالابرده و به شکل موزون، بالا و پایین می پرند. تردیدی نیست که محتوا و نیت شرکت کنندگان زمین تا آسمان با یکدیگر متفاوت است؛ اما این دلیل نمی شود که ما دست از ظاهر هم بکشیم. آن چه مطلوب است و بزرگان دین بر آن سفارش اکید دارند عزاردای سنتی با ظاهری مناسب شأن اهل بیت علیهم السلام است.

شنونده

شنونده که از او به مستمع، مخاطب و پامنبری نیز یاد می شود بداند تمام آنچه که در یک مجلس مهیا می شود برای بهره مندی اوست. مجلسی که هیچ شرکت کننده ای نداشته باشد حتی اگر بهترین سخنران و برترین مداح و ... در آن آمادۀ خدمت باشند اساساً تشکیل نمی شود. برای همین نقش تعیین کننده ای که شنونده در برگزاری چنین مجالسی دارد می تواند به بهبود وضع یک مجلس کمک شایانی کند.

پیشنهاد اول: توقع خود از سخنران و مرثیه خوان را بر اساس آنچه گفته شد به مدیران مجلس بگوید و اگر در روند برگزاری، انحراف و اختلالی مشاهده کرد بی تفاوت نمانده واکنش شایسته و سازنده ای از خود نشان دهد.

پیشنهاد دوم: تلاش کند دوستان و آشنایان خود را که به دلایلی از این گونه مجالس به دور هستند نیز همراه خود بیاورد.

پیشنهاد سوم: اگر دید مجلسی برای او فایدۀ چندانی در پی ندارد و توصیه های یاد شده به مدیران مجلس نیز سودی ندارد؛ آن مجلس را ترک کرده به مجلسی برود که انتظارتش را برآورده می کند.

مدیران مجلس

منظور فرد یا افرادی هستند که با تلاشی تحسین برانگیز درصددند تا در این ایام، مجلسی در خور مجد و عظمت اهل بیت علیهم السلام برگزار کنند.

پیشنهاد اول: توجه و تمرکز ویژۀ شما روی کسانی باشد که به تازگی توفیق حضور در این مجالس را پیدا کرده اند و اگر رفتار جذاب و اکرام نبینند شاید حضورشان به ده شب هم نرسد. این عده را باید رصد کرد و به شکل ویژه، تحویل گرفت؛ نه مصنوعی؛ بلکه واقعی چرا که او عزادار حضرت حسین علیه السلام است. اگر به قدیمی ها شام نرسید عیبی ندارد اما سعی کنید او بدون غذا نرود. اگر قدیمی ها جای مناسب برای نشستن نداشتن مهم نیست تلاش کنید او را در جای مناسبی بنشانید. این عده را به گرمی تحویل بگیرید و به نیکی بدرقه کنید. 

پیشنهاد دوم: نظارت بر سخنران و مرثیه خوان بر اساس آنچه گذشت.

پیشنهاد سوم: نه تنها از خرج های نامتعارف برای مداح و سخنران و امکانات مجلس بپرهیزد؛ بااعلام قبلی، دست کم، هزینۀ یک وعده غذا را به همراه کمک هایی که از مردم جمع می کنید به نیازمندان واقعی ساکن در همان محل هدیه کنید.

جهت مطالعه بیشتر در مورد ماه محرم، «ویژه نامه خون خدا (امام حسین علیه السلام)» را مشاهده نمایید.

پی نوشت
...........................................
1. سورۀ احزاب، آیۀ 70
2. کافی، ج1، ص43، ح8
3. ر.ک به سخنرانی مقام معظم رهبری 11 فروردین 1394
4. قرب الإسناد، ص36، ح117؛ ثواب الأعمال، ص187