هر آنچه که درباره حدیث وصایت نمی دانستید!!!

هر آنچه که درباره حدیث وصایت نمی دانستید!!!

حدیث وصایت از پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلّم درباره خلافت و جانشینی امام علی(علیه السلام) به استناد منابع شیعه و سنی صادره شده است.

حدیث وصایت حدیثی از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلّم) است که در آن از امام علی(علیه السلام) بعنوان وصی و جانشین پیامبر نام برده شده است. مضمون این حدیث با عبارت های مختلفی در جوامع حدیثی شیعه و سنی آمده است. روایت «لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي‏» از مشهورترین نقل های آن است که توسط بریده بن حصیب از پیامبر اکرم (صلی الله علیه وآله وسلّم) نقل شده است.

متن حدیث وصایت

حدیث وصایت در منابع روایی شیعه و سنی همچون فضائل الصحابه ابن حنبل،[نگاه کنید به: سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸] مناقب ابن مغازلی،[ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب، ۱۴۲۶ق، ص۱۶۷] المعجم الکبیر طبرانی،[طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱] تاریخ مدینه دمشق،[ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲] مناقب خوارزمی،[خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ص۸۵] الکامل جرجانی،[جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴] تذکرة الخواص،[سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸] کفایة الأثر،[خزاز رازی، کفایة الأثر، ۱۴۰۱ق، ص۸۰] من لا یحضره الفقیه،[صدوق، من لا یحضره الفقیه، ۱۴۱۳ق، ج۴، ص۱۸۰] دلائل الإمامة،[طبری آملی، دلائل الإمامة، ۱۴۱۳ق، ص۹۰] مناقب ابن شهر آشوب[ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۸۸، ج۳، ص۶۶] و بحارالانوار[مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۴-۳۳۹] آمده است. بریده بن حصیب عبارت «لِكُلِّ نَبِيٍّ وَصِيٌّ وَ وَارِثٌ وَ إِنَّ عَلِيّاً وَصِيِّي وَ وَارِثِي‏» را از پیامبر نقل کرده است.[ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب، ۱۴۲۶ق،ص۱۶۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲؛ خوارزمی، المناقب، ۱۴۱۴ق، ص۸۵؛ جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴؛ ابن شهر آشوب، مناقب، ۱۳۷۹ق، ج۲، ص۱۸۸، ج۳، ص۶۶؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۵۴-۳۳۹] پیامبر در پاسخ سلمان فارسی که از او درباره وصی و جانشین وی پرسید، فرمود: وصی و وارث من و کسی که دَیْن مرا پرداخت می کند و وعده های مرا حتمی می سازد، علی بن ابی طالب است.[طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱؛ مجلسی، بحارالانوار، ۱۴۰۳ق، ج۳۸، ص۱۲][قلت یا رَسُولَ اللَّهِ لِکُلِّ نَبِیٍّ وَصِیٌّ فَمَنْ وَصِیُّکَ؟ قال فإن وصیی وَ مَوْضِعُ سِرِّی وَ خَیْرُ من أَتْرُکُ بَعْدِی وَ یُنْجِزُ عِدَتِی وَ یَقْضِی دَیْنِی عَلِیُّ بن أبی طَالِبٍ. (طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱.)]

همچنین بر پایه حدیثی که از علی بن علی هلالی نقل کرده، پیامبر خطاب به فاطمه(سلام الله علیها) فرمود: «وَصِيِّي خَيْرُ الْأَوْصِيَاءِ وَ أَحَبُّهُمْ إِلَى اللَّهِ وَ هُوَ بَعْلُكِ؛ وصى من بهترین اوصيا و محبوبترین ايشان بسوی خداوند است و آن شوهر تو است،»[هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۵؛ طبرانی، المعجم الاوسط، ۱۴۱۵ق، ج۶، ص۳۲۷؛ ابن عساکر، تاریخ مدینه دمشق، ج۴۲، ۱۴۱۵ق، ص۱۳۰؛ طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۴ق، ج۳، ص۵۸]

محتوای حدیث وصایت

محتوای حدیث وصایت، مسئله جانشینی و خلافت امام علی(علیه السلام) است. علمای شیعه آن را از دلایل امامت علی بن ابی طالب (علیهما السلام) می دانند؛ آنان وصایت را به معنای جانشینی دانسته و بر این باورند که پیامبر بر اساس این حدیث حضرت علی(علیه السلام) را بعنوان جانشین خود معرفی کرده است؛[برای نمونه نگاه کنید به: استرآبادی، البراهین القاطعه، ۱۳۸۲ش، ج۳، ص۲۴۴] اما برخی از علمای اهل سنت گفته اند وصایت در این حدیث به معنای خلافت نیست؛ بلکه پیامبر سفارش خانواده اش را به علی(علیه السلام) کرده است.[طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱] در پاسخ آنان گفته اند که پیامبر امام علی(علیه السلام) را بصورت مطلق وصی خود قرار داده و شاهدی بر این ادعا که وصایت را به امور خانواده اش مقید کرده باشد، وجود ندارد.[پایگاه شمیم شیعه، نص حدیث وصایت و بررسی سند آن، بازبینی: ۱۳ تیر ۱۳۹۶] حمدی بن عبدالمجید سلفی در نسخه تحقیقی المعجم الکبیر گفته است اگر سند حدیث صحیح می بود بر مسئله خلافت و جانشینی دلالت داشت.[طبرانی، المعجم الکبیر، ج۶، ص۲۲۱]

سند حدیث وصایت

حدیث وصایت با سندهای مختلفی از بریده،[ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، ۱۴۱۵ق، ج۴۲، ص۳۹۲؛ خوارزمی، المناقب، ص۸۵؛ جرجانی، الکامل، ۱۴۰۹ق، ج۴، ص۱۴] سلمان،[طبرانی، المعجم الکبیر، ۱۴۰۵ق، ج۶، ص۲۲۱] ابوایوب انصاری و انس بن مالک[سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸] در منابع اهل سنت روایت شده است. سبط بن جوزی (نویسنده تذکرة الخواص) روایت سلمان را به دو سند نقل کرده است او سندی را که در فضائل الصحابه ابن حنبل آمده، صحیح می داند.[سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، ۱۴۱۸ق، ص۴۸]

برخی علمای اهل سنت مانند ابن جوزی،[ابن جوزی، الموضوعات، ۱۳۸۶ق، ج۱، ص۳۷۶] جلال الدین سیوطی[سیوطی، اللالی المصنوعه فی احادیث الموضوعه، دارالمعرفه، ج۱، ص۳۵۸ بنقل از پایگاه شمیم شیعه، نص حدیث وصایت و بررسی سند آن، بازبینی: ۱۳ تیر ۱۳۹۶] و هیثمی[هیثمی، مجمع الزوائد، ۱۴۰۸ق، ج۹، ص۱۶۵] به دلیل قرارگرفتن محمد بن حمید رازی یا علی بن مجاهد در سند حدیث، در اعتبار آن تشکیک کرده و آن را نپذیرفته اند در حالی که به گفته سید علی میلانی، محمد بن حمید از راویان صحاح سته بوده و برخی از رجالیان از جمله یحیی بن معین او را توثیق کرده اند.[میلانی، تشیید المراجعات و تفنید المکابرات، ۱۴۲۷ق، ج۳، ص۴۳۰-۴۳۱] همچنین گفته شده ترمذی نویسنده سنن ترمذی از صحاح سته اهل سنت و احمد بن حنبل از علی بن مجاهد روایت نقل کرده اند.[پایگاه شمیم شیعه، نص حدیث وصایت و بررسی سند آن، بازبینی: ۱۳ تیر ۱۳۹۶]

منابع:

• ابن جوزی، الموضوعات، تحقیق: عبدالرحمن محمد عثمان، مدینه، المکتبة السلفیه، ۱۳۸۶ق/۱۹۶۶م.
• ابن شهر آشوب، محمد بن علی، مناقب آل ابی طالب علیهم السلام، علامه، قم، ۱۳۷۹ق.
• ابن عساکر، تاریخ مدینة دمشق، تحقیق: علی شیری، دارالفکر، بیروت، ۱۴۱۵ق.
• ابن مغازلی، مناقب علی بن ابی طالب(علیهما السلام)، انتشارات سبط النبی (صلی الله علیه وآله وسلّم)، ۱۴۲۶ق-۱۳۸۴ش.
• استرآبادی، محمدجعفر، البراهین القاطعه فی شرح تجرید العقائد الساطعه، تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، قم، مکتب الاعلام الاسلامی، ۱۳۸۲ش.
• جرجانی، عبدالله بن عدی، الکامل، تحقیق: یحیی مختار غزاوی، دارالفکر، بیروت، ۱۴۰۹ق/۱۹۸۸م.
• خزاز رازی، علی بن محمد، کفایة الأثر فی النص علی الائمة الإثنی عشر، تحقیق عبداللطیف حسینی کوهکمری، قم، نشر بیدار، ۱۴۰۱ق.
• خوارزمی، موفق، المناقب، تحقیق: مالک محمودی، مؤسسة النشر الاسلامی، ۱۴۱۴ق.
• سبط بن جوزی، تذکرة الخواص، قم، منشورات الشریف الرضی، ۱۴۱۸ق.
• صدوق، محمد بن علی، من لا یحضره الفقیه، تصحیح و تحقیق علی اکبر غفاری، قم، دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین قم، ۱۴۱۳ق.
• طبرانی، المعجم الاوسط، تحقیق: قسم التحقیق بدارالحرمین، دارالحرمین للطباعه و النشر و التوزیع، ۱۴۱۵ق/۱۹۹۵م.
• طبرانی، المعجم الکبیر(ج۶)، تحقیق: حمدی عبدالمجید سلفی، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۵ق/۱۹۸۵م.
• طبرانی، المعجم الکبیر(ج۳)، تحقیق: حمدی عبدالمجید سلفی، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۴ق/۱۹۸۴م.
• طبری آملی صغیر، محمد بن جریر بن رستم، دلائل الإمامة، قم، نشر بعثت، چاپ اول، ۱۴۱۳ق.
• هیثمی، مجمع الزوائد، بیروت، دارالکتب العلمیه، ۱۴۰۸ق/۱۹۸۸م.
• مجلسی، محمدباقر، بحارالانوار، بیروت، داراحیاء التراث العربی، ۱۴۰۳ق.
• میلانی، سید علی، تشیید المراجعات و تفنید المکابرات، قم، مرکز الحقائق الاسلامیه، ۱۴۲۷ق.

همچنین شما می توانید برا ی مطالعه بیشتر درباره غدیر در قالبهای مختلف «ویژه نامه کمال الدین و تمام النعمة» را نیز مشاهده نمایید.