بهترین و بدترین زمان خواب

بهترین و بدترین زمان خواب

سنّت است که بر دست راست، رو به قبله بخوابد و دست راست را زیر صورت بگذارد. و بر دست چپ خوابیدن و بر رو خوابیدن مکروه است، چنانچه از امیرالمؤمنین علی عليه‌ السلام منقول است: خواب بر 4 قسم است: پیامبران بر پشت می خوابند و دیده های ایشان به خواب نمی رود و منتظر وحی پروردگار خود می باشند، مؤمن بر دست راست می خوابد رو به قبله، پادشاهان و فرزندان ایشان بر دست چپ می خوابند که آنچه خورده اند گوارا شود، شیطان و برادران او و هر دیوانه و مبتلایی بر رو می خوابند. با نوشتار « بهترین و بدترین زمان خواب » ما را همراهی کنید.

مطالب مرتبط و پیشنهادی : ویژه نامه آداب خواب و سحرخیزی

خواب فرآیندی است که طی آن، بدن پس از فعالیت های روزمره ای که دارد، بصورت غیرارادی نیاز به آن پیدا می کند. در واقع خواب در یک معنا یعنی دست کشیدن موقت از فعالیت های شبانه روز و استراحت دادن مطلق به بدن. خداوند در دو آیه به این مسئله اشاره دارد. در آیه ی 47 سوره ی فرقان می فرماید «وَ هُوَ الَّذی جَعَلَ لَکُمُ اللَّیْلَ لِباساً وَ النَّوْمَ‏ سُباتاً وَ جَعَلَ النَّهارَ نُشُوراً» یعنی اوست که شب را براى شما پوشش و خواب را مایه ی استراحت و آرامش و روز را [ زمان ] پراکنده شدن [ جهت فعالیت و کوشش ] قرار داد. در آیه ی 9 سوره ی نبأ نیز مجدد اشاره به این مسئله کرده، می فرماید «وَ جَعَلْنا نَوْمَکُمْ‏ سُباتاً؛ و خوابتان را مایه ی استراحت و آرامش [ و تمدّد اعصاب ] قرار دادیم». اهل لغت، سُبات را به معنای «بریدن» و «قطع کردن» و در معنایی دیگر «آغاز خواب رفتن‏» گفته اند و شاید وجه اشتراک آنها، بریدن از فعالیت های روزمره و پرداختن به استراحت بدن باشد.

از جهت علمی و تجربی به اثبات رسیده خوابیدن باعث می شود که توانایی های ادراکی خود مانند حافظه، صحبت کردن و تفکر خلاق را در حد مطلوب نگه داریم؛ به عبارت دیگر، خواب نقش مهمی در رشد مهارت های مغزی ما دارد. اما به آن اندازه که خواب برای بدن مفید است، کم خوابی نیز معضلاتی را به همراه دارد؛ همچنان که کم خوابی سبب بروز مشکلات روانی و کاهش مهارت های مغزی در انسان می شود و به این ترتیب، فعالیت روزانه ی فرد را تحت تأثیر قرار می دهد. بطور میانگین یک سوم از شبانه روز افراد اختصاص به خواب دارد البته بسته به طبع انسان ها، این زمان متغیر است و در برخی تا 5 ساعت هم کاهش می یابد. از این جهت ضرورت دارد آگاهی های لازم درباره ی ابعاد مختلف خواب را کسب کنیم. در این باره سیره ی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله و سلم و ائمه ی معصومین علیهم السلام منبع مناسبی محسوب می شود. با مطالعه در احادیث صادره از این انوار مقدس، در می یابیم آن بزرگواران بسیار نسبت به آداب خواب و حتی قبل از خواب، اهتمام خاصی داشته اند و با علم لدُنی خویش به نکاتی اشاره داشتند که علم نوین به تازه گی به آنها دست یافته است.

از جمله ی آداب نماز، مربوط به زمان خواب است. بر اساس روایات معصومین علیهم السلام، باید در زمان های خاصی مبادرت به خواب کرد، چرا که خوابیدن در برخی از زمان ها برای بدن و سیستم مغزی آسیب زا است. در این باره رسول اکرم صلی الله علیه وآله و سلم فرمود:

النَّوْمُ مِنْ أَوَّلِ النَّهَارِ خُرْق: خواب اول روز موجب کودنى است
وَ نَوْمُ الْقَائِلَةِ نِعْمَةٌ: و خواب قیلوله (نزدیک ظهر) نعمت است
وَ النَّوْمُ بَعْدَ الْعَصْرِ حُمْقٌ: و خواب بعد از عصر موجب احمقى است
وَ بَیْنَ الْعِشَاءَیْنِ یَحْرِمُ الرِّزْقَ: و خواب میان مغرب و عشاء آدمى را از روزى محروم می دارد. {1}

‏ یا در روایتی دیگر امام سجاد علیه السلام به ابی حمزه ثمالی فرمود «لا تَنامَنَّ قَبلَ طُلوعِ الشَمس فَاِنّی اکرهها لَکَ إِنَّ اللهَ یُقَسِّمُ فِی ذَلِکَ الْوَقْتِ أَرْزَاقَ الْعِبَادِ عَلَى أَیْدِینَا یُجْرِیهَا؛ هرگز قبل از طلوع خورشید نخواب که من آن را برایت خوب نمی دانم، زیرا خدواند در آن وقت، روزی بندگانش را به دست ما تقسیم می کند. {2}

اما بهترین موقعیت برای خوابیدن در شب، مدتی پس از عشاء یعنی پس از تاریکی هوا است که متأسفانه این زمان در عصر تکنولوژی و با وجود ابزارهای رسانه ای طولانی مدت شده است. سیره ی نبوی گویای آن است که حضرت در همان ساعات اولیه ی شب به بستر می رفتند و بعد نیمه ی شب بر میخاستند و به عبادت و تهجد مشغول می شدند.

قال رسول الله صلی الله علیه و آله : مَن نامَ علَى الوُضوءِ إن أدرَكَهُ المَوتُ في لَيلِهِ فهُو عِندَ اللّه ِ شَهيدٌ. رسول خدا صلی الله علیه وآله وسلم میفرمایند: هر کس که با وضو بخوابد اگر در هنگام خواب از دنیا برود، خداوند او را در زمره شهیدان قرار دهد.

بنابر آیات اولیه سوره مزمل، رسول خدا - صلی الله علیه وآله وسلم - مکلف به بیداری در بخش عمده ای از شب بودند «یَا أَیُّهَا الْمُزَّمِّلُ قُمِ اللَّیْلَ إِلَّا قَلِیلا نِصْفَهُ أَوِ انقُصْ مِنْهُ قَلِیلا أَوْ زِدْ عَلَیْهِ وَرَتِّلِ الْقُرْآنَ تَرْتِیلا؛ ای جامه به خویشتن فرو پیچیده، به پا خیز شب را مگر اندکی، نیمی از شب یا اندکی از آن را بکاه، یا بر آن (نصف) بیفزای، و قرآن را شمرده شمرده بخوان.»{3} از آیه آخر همین سوره نیز چنین برمی آید که حضرت و جمعی از مؤمنان خاص، بر اساس این دستورالعمل، بخش زیادی از شب را به تهجّد و عبادت بر می خاستند: «إِنَّ رَبَّکَ یَعْلَمُ أَنَّکَ تَقُومُ أَدْنَی مِن ثُلُثَیِ اللَّیْلِ وَنِصْفَهُ وَثُلُثَهُ وَطَائِفَةٌ مِنَ الَّذِینَ مَعَکَ وَاللَّهُ یُقَدِّرُ اللَّیْلَ وَالنَّهَارَ...در حقیقت، پروردگارت می داند که تو و گروهی از کسانی که با تواند، نزدیک به دو سوم از شب یا نصف آن یا یک سوم آن را (به نماز) بر می خیزند و خداست که شب و روز را اندازه گیری می کند...» {4} هرچند عمل به نسخه ی پیامبر اکرم صلی الله علیه وآله وسلم دشوار است، اما انسان با تقید به این سیره، از جهت جسمی و معنوی در صحت قرار می گیرد.

پی نوشت ها:

1: (من لا یحضره الفقیه، ج‏1، ص502)

2: (بصائر الدرجات فی فضائل آل محمد صلى الله علیهم، جلد‏1، صفحه 343)

3:  (سوره مبارکه مزمل 1ـ 4)

4: (سوره مبارکه مزمل 20)