شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء دهم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء دهم قرآن کریم

شرح فرازهایی منتخب از آیات جزء دهم قرآن کریم در قالب نکته های کلیدی و معارف جزء دهم قرآن به مناسبت فرارسیدن ماه مبارک رمضان تقدیم حضورتان میگردد...

آیه ای که خمس را واجب کرد

وَ اعْلَمُواْ أَنَّمَا غَنِمْتُم مِّن شیَ ْءٍ فَأَنَّ لِلَّهِ خُمُسَهُ وَ لِلرَّسُولِ وَ لِذِی الْقُرْبیَ وَ الْیَتَامَی وَ الْمَسَاکِینِ وَ ابْنِ السَّبِیل (41- انفال)

اولین آیه جزء دهم آیه ای است که وجوب پرداخت خمس را این گونه اعلام می کند: بدانید هر غنیمتی که نصیب شما می شود یک پنجم آن، از آن خدا و پیامبر صلی الله علیه و آله و ذی القربی (امامان اهل بیت علیهم السلام) و یتیمان و مسکینان و واماندگان در راه (از خاندان پیامبر خدا پیامبر صلی الله علیه و آله) می باشد.

اینکه مفسران شیعه ذی القربی را منحصر در امامان معصوم علیهم السلام و سه گروه آخر را مختص بنی هاشم و سادات می دانند بر اساس روایات معتبری است که اهل بیت علیهم السلام به ما رسیده است.[تفسیر نمونه،ج7، صص174-175] چرا که بر اساس حدیث ثقلین که منبع اسلام را قرآن و اهل بیت علیهم السلام معرفی می کند؛ اسلام منحصر در قرآن نیست بلکه حکم و سخنی را می توان به اسلام استناد داد که برآیند قرآن و عترت باشد.  

لازم به ذکر است که اهل سنت برخلاف ظاهر آیه[و از ظاهر آیه استفاده می شود که حکم مورد نظر مربوط به هر چیزی است که غنیمت شمرده شود، هر چند غنیمت جنگی نباشد، مانند استفاده های کسبی و مرواریدهایی که با غوص از دریا گرفته می شود و کشتی رانی و استخراج معادن و گنج. هر چند مورد نزول آیه غنیمت جنگی است و لیکن مورد مخصص نیست. «تفسیر المیزان، ج9، ص91»] که غنیمت را به صورت مطلق آورده است، خمس را مختص به غنائم جنگی می دانند که برای اطلاع بیشتر از این بحث می توان به بحث های مطرح شده ذیل این آیه و نیز کتاب های فقهی مراجعه کرد.

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

سرنوشت انسان به دست و اختیار خودش رقم می خورد

أَنَّ اللَّهَ لَمْ یَکُ مُغَیرًِّا نِّعْمَةً أَنْعَمَهَا عَلیَ قَوْمٍ حَتیَ یُغَیرُِّواْ مَا بِأَنفُسِهِمْ  وَ أَنَّ اللَّهَ سَمِیعٌ عَلِیمٌ(53- انفال)

نعمتی را که خداوند به جامعه و ملتی عطا می کند کم یا نابود نمی کند مگر آنکه خود قدرش ندانند و آن را از دست بدهند.

به تعبیر دیگر فیض خدا بیکران و همگانی است ولی به تناسب شایستگی ها و لیاقت ها به مردم می رسد. در ابتدا خدا نعمت های مادی و معنوی خویش را به تمام ملت ها عطا می کند؛ چنانچه آن ها نعمت های الهی را وسیله ای برای تکامل خویش ساختند و از آن در مسیر حق مدد گرفتند و شکر آن را که همان استفاده صحیح است بجا آوردند؛ نعمتش را پایدار بلکه افزون می سازد؛ اما هنگامی که این مواهب وسیله ای برای طغیان و سرکشی و ظلم و تبعیض و ناسپاسی و غرور و آلودگی گردد در این هنگام نعمت ها را می گیرد و یا آن را تبدیل به بلا و مصیبت می کند؛ بنابراین دگرگونی نعمت ها همواره از ناحیه ماست و گرنه مواهب الهی از بین رفتنی نیستند.[ر.ک به تفسیر نمونه، ج7، ص207]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

در برابر کسانی که به هیچ قراردادی پایبند نیستند محکم بایستید

وَ إِن نَّکَثُواْ أَیْمَانَهُم مِّن بَعْدِ عَهْدِهِمْ وَ طَعَنُواْ فیِ دِینِکُمْ فَقَاتِلُواْ أَئمَّةَ الْکُفْرِ  إِنَّهُمْ لَا أَیْمَانَ لَهُمْ لَعَلَّهُمْ یَنتَهُونَ(12- توبه)

زندگی مسلمت آمیز در کنار تمام انسان ها از قوانین بین المللی قرآن است[آیه 8 سوره ممتحنه] اما اگر عده ای که معمولاً سران یک کشور و ملتند به هیچ یک از قراردادهایی که با حکومت اسلامی بسته اند پایبند نبودند آنگاه قرآن که مدافع عزت و شرف انسان های با خداست دستور مقابله جدی با آن ها را می دهد.

دستور اول: تا زمانی که آن ها به قراردادهایی که با شما بسته اند پایبند بودند شما هم پایبند باشید؛ « فَمَا اسْتَقَمُواْ لَکُمْ فَاسْتَقِیمُواْ لهَُمْ»[آیه 7 سوره توبه]

دستور دوم: اگر آن ها هم چنان به پیمان شکنی خود ادامه دادند و عهد خود را زیر پا گذاشتند و آئین شما را مورد مذمت قرار داده و به تبلیغات سوء خود ادامه دادند؛ شما با رهبران این گروه کافر پیکار کنید؛ زیرا آن ها ارزشی برای قرارداد قائل نیستند. تا شاید به این شدت عملی که شما به خرج می دهید از کار خود پشیمان شوند و دست بردارند.

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

کاری که خدا با سرمایه داران بی درد خواهد کرد

الَّذِینَ یَکْنزُِونَ الذَّهَبَ وَ الْفِضَّةَ وَ لَا یُنفِقُونهََا فیِ سَبِیلِ اللَّهِ فَبَشِّرْهُم بِعَذَابٍ أَلِیمٍ(34) یَوْمَ یحُْمَی عَلَیْهَا فیِ نَارِ جَهَنَّمَ فَتُکْوَی بِهَا جِبَاهُهُمْ وَ جُنُوبهُُمْ وَ ظُهُورُهُمْ  هَذَا مَا کَنزَْتُمْ لِأَنفُسِکمُ ْ فَذُوقُواْ مَا کُنتُمْ تَکْنزُِونَ(35- توبه)

کسانی که زر اندوزی می کنند و از انفاق اموال خود به نیازمندان واقعی امتناع می ورزند در این آیات به عذابی سخت تهدید شده اند. عذابی که در آن این سکه هل را در آتش سوزان دوزخ، داغ و گداخته می کنند و پیشانی و پهلو و پشتشان را با آن داغ خواهند کرد و در همین حال فرشتگان عذاب به آن ها می گویند: این همان چیزی است که برای خود جمع کردید و به صورت اندوخته در آوردید و آن را در راه خدا به محرومان انفاق نکردید اکنون بچشید آنچه را برای خود اندوختید و عواقب شوم آن را دریابید.

اما چرا از میان تمام اعضاء بدن تنها پیشانی و پشت و پهلو را می سوزانند برای این است که آن ها با این سه عضو در مقابل محرومان عکس العمل نشان می دادند: گاهی صورت را در هم می کشیدند و زمانی به علامت بی اعتنایی از روبرو شدن با آن ها خود داری می کردند و منحرف می شدند و گاهی به آنان پشت می نمودند؛ لذا این سه نقطه از بدن آن ها را با اندوخته هایشان داغ می کنند.[تفسیر مجمع البیان، ج5، ص41]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

آیه ای که مصرف زکات را بیان می کند

إِنَّمَا الصَّدَقَتُ لِلْفُقَرَاءِ وَ الْمَسَاکِینِ وَ الْعَمِلِینَ عَلَیهَْا وَ الْمُؤَلَّفَةِ قُلُوبهُُمْ وَ فیِ الرِّقَابِ وَ الْغَرِمِینَ وَ فیِ سَبِیلِ اللَّهِ وَ ابْنِ السَّبِیلِ  فَرِیضَةً مِّنَ اللَّهِ  وَ اللَّهُ عَلِیمٌ حَکِیمٌ(60- توبه)

این آیه همان آیه ای است که فقها بعد اثبات اصل وجوب زکات[آیه 103 سوره توبه] با استناد به آن موارد وجوب پرداخت صدقات واجب (زکات مال و زکات فطر) را بیان می کنند.

آیه فوق به روشنی مصارف واقعی زکات را در هشت مصرف خلاصه می کند:

1. فقرا 2. مساکین 3. جمع آوری کنندگان زکات 4. کسانی که انگیزه معنوی نیرومندی برای پیشبرد اهداف اسلامی ندارند و با تشویق مالی می توان محبت آنان را جلب نمود. 5. آزاد ساختن بردگان 6. اداء دین بدهکاران و آن ها که بدون جرم و تقصیر زیر بار بدهکاری مانده و از ادای آن عاجز شده اند 7. در راه خدا که منظور از آن تمام راه هایی است که به گسترش و تقویت آئین الهی منتهی شود؛ اعم از مسأله جهاد و تبلیغ و مانند آن 8. مسافرانی که بر اثر علتی در راه مانده اند و پول یا وسیله کافی برای رسیدن به مقصد را ندارند.[تفسیر نمونه، ج8، ص5-6]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

وَعَدَ اللَّهُ الْمُؤْمِنِینَ وَ الْمُؤْمِنَاتِ جَنَّاتٍ تجَْرِی مِن تحَْتِهَا الْأَنْهَارُ خَالِدِینَ فِیهَا وَ مَسَاکِنَ طَیِّبَةً فیِ جَنَّاتِ عَدْنٍ  وَ رِضْوَانٌ مِّنَ اللَّهِ أَکْبرَُ  ذَالِکَ هُوَ الْفَوْزُ الْعَظِیمُ(72- توبه)

بالاتر از بهشت

در این آیه پس از آنکه خداوند متعال مؤمنین را به بهشت و نعمت های فوق العاده آن وعده می دهد اشاره ای هم به پاداشی فراتر از بهشت می کند و آن را فوز عظیم می خواند.

علامه طباطبایی با استفاده از سیاق آیه، جمله « وَ رِضْوانٌ مِنَ اللَّهِ أَکْبَرُ » را این گونه معنا می کند: خشنودی خدا از ایشان از همه این حرف ها بزرگ تر و ارزنده تر است.[تفسیر المیزان، ج9، ص339]

هیچ کس نمی تواند آن لذت معنوی و احساس روحانی را که به خاطر توجه رضایت و خشنودی خدا به یک انسان دست می دهد را توصیف کند و به گفته بعضی از مفسران حتی گوشه ای از این لذت روحانی از تمام بهشت و نعمت های گوناگون و بی پایانش، برتر و بالاتر است؛ البته ما هیچ یک از نعمت های جهان دیگر را نمی توانیم در این قفس دنیا و زندگانی محدودش، در فکر خود ترسیم کنیم، تا چه رسد به این نعمت بزرگ روحانی و معنوی.[تفسیر نمونه، ج8، ص39]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

وقتی که دعای پیامبر صلی الله علیه و آله هم اثر ندارد

اسْتَغْفِرْ لهَُمْ أَوْ لَا تَسْتَغْفِرْ لهَُمْ إِن تَسْتَغْفِرْ لهَُمْ سَبْعِینَ مَرَّةً فَلَن یَغْفِرَ اللَّهُ لهَُمْ  ذَالِکَ بِأَنهَُّمْ کَفَرُواْ بِاللَّهِ وَ رَسُولِهِ  وَ اللَّهُ لَا یهَْدِی الْقَوْمَ الْفَاسِقِینَ(80- توبه)

بر اساس این آیه کسانی که منکر خدا و رسولش شدند و نسبت به احکام دین کفر ورزیدند؛ چه به صورت کفر علنی و چه به صورت نفاق و کفر پنهانی فاسقند و چون خدا فاسقان را هدایت نمی کند پس مغفرت که نوعی هدایت به بهشت است به هیچ عنوان شامل حال این ها نمی شود حتی اگر پیامبر خدا صلی الله علیه و آله بارها و بارها برای آن ها طلب مغفرت کند باز هم تأثیری به حال آن ها نخواهد داشت.[تفسیر المیزان، ج9، ص352]

در چهار آیه بعد پیامبرش را نهی می کند از اینکه بر منافقی نماز میت بخواند یا کنار قبرش ایستاده و برای او طلب آمرزش نماید. و این هم باز برای همان دلیل است که در این آیه هم آمده است که چون این ها فاسقند و فیض هدایت به هیچ عنوان شامل حال آن ها نمی شود. در حقیقت این نهی ها، منع از کاری لغو و بی نتیجه است.[تفسیر المیزان، ج9، ص360]

ꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥꕤꕥ

بعضی داشتن ها برای عذاب است

وَ لَا تُعْجِبْکَ أَمْوَالهُُمْ وَ أَوْلَادُهُمْ  إِنَّمَا یُرِیدُ اللَّهُ أَن یُعَذِّبهَُم بهَِا فیِ الدُّنْیَا وَ تَزْهَقَ أَنفُسُهُمْ وَ هُمْ کَافِرُونَ(85- توبه)

یک تصور فراگیر و همیشگی و البته نادرست وجود دارد که چنین می پندارد: هر کس که بیش از دیگران دارد مورد عنایت ویژه پروردگارست به خصوص اگر ثروت و برو و بیای او خیره کننده باشد.

قرآن کریم در آیاتی مانند این آیه پندار فوق را هدف قرار داده و با خبر دادن از پشت پرده ماجرا از چنین تعجب کردن ها و شاید هم حسرت خوردن ها نهی می کند.

قرآن می فرماید: اموال و فرزندانشان هیچ گاه نباید مایه اعجاب تو شود؛ چرا که به عکس آنچه مردم ظاهر بین خیال می کنند، این اموال و فرزندان نه تنها باعث خوشوقتی آن ها نیست، بلکه خداوند می خواهد آنان را به وسیله این ها در دنیا مجازات کند، و با حال کفر جان بدهند.[تفسیر نمونه، ج8، ص69]