جلسه اول| کلیات مکاسب محرمه، شیوه تدریس و وظیفه طلاب در فضای درسی مذکور

متن زیر تقریر و خلاصه ای از جلسه اول درس خارج فقه مبحث مکاسب محرمه؛ جناب حجت الاسلام و المسلمین میرباقری است که در تاریخ دوشنبه 1 مهرماه سال 92 برگزار شده است. در این جلسه کلیات این بحث و شیوه تدریس و وظایف طلاب در طول این دوره درسی مطرح شد. قابل ذکر است که متن برداشت شاگردان ایشان از مباحث است.

طبقه بندی مشهور در مکاسب تقسیم بندی به: حرام و مکروه و مباح است و شیخ انصاری رحمه الله مستحب و مباح را هم اضافه کرده اند. با این حال، بحث اصلی ایشان حول محرمات از مکاسب است.
بحث بعدی در بحث مکاسب، بحث از عقود معاملی و شرایطشان است (مثل اجاره و بیع و جعاله...)
بحث بعدی هم در باب لزوم و جواز معامله و بعبارتی بحث خیارات است.
بعد از این هم محل طرح بحث احکام اختصاصی انواع معاملات مثل صلح و مزارعه و ... است.
مرحوم شیخ در کتاب المکاسب به بخش های زیر اشاره میکنند:
1- طبقه بندی معاملات به لحاظ حکم/ در این بحث عمدتا به محرمات و ضمنا به مباحث مکروهات مکاسب پرداخته اند
2- احکام عمومی معاملات مثل شرائط العوضین و متعاملین و .../ بعضی از فقهای متاخر از ایشان این بخش را در کتابی مستقل مورد بحث قرار داده اند.
3- احکام اختصاصی مربوط به بیع (و بعضی احکام اختصاصی بعضی دیگر از معاملات مثل اجاره و ...)
بحث اول: طبقه بندی معاملات به لحاظ حکم است.
ما در این بحث طبق روال شیخ به بررسی مکاسب محرمه و بعضی مسائل مستحدثه متناسب با آنها (مثل احکام شرکت و بورس و ...) میپردازیم.
مرحوم شیخ در ابتدای کتاب، به بحث از روایات و بعض فقها در ابتدا به بحث از آیات و عمومات باب معاملات پرداخته اند. اما ما از این بحث صرفنظر میکنیم. زیرا اگر واقعا بخواهیم استفاده ضوابط و قواعد کنیم نیاز به بحث مفصلی دارد و اگر به اندازه ای که مرحوم شیخ مطرح کرده اند اکتفا کنیم فایده ای در بر ندارد.
بحث دیگری که ممکن است در ابتدا امکان طرح داشته باشد، بحث طبقه بندی موضوعی معاملات منهای حکم است که بحثی بسیار مستوفا میطلبد. فقهای عظام از آنجا که این دسته بندی ها را ذوقی و هنری و فاقد تاثیر در حکم و نتیجه میدانستند هیچ جا، بحثی مستوفا پیرامون این دسته بندی ها نکرده اند. ما در ضمن بحث به روال جاری کتاب المکاسب، به عنوان کار جنبی و تحقیقی، استحصال طبقه بندی موضوعی از ادله را هم پی میگیریم.
همچنین قواعد عمومی معاملات، بحثی مستوفا میطلبد که مستقل به آن نپرداخته اند.
بر خلاف آنچه امروزه رایج شده است که برای علوم فلسفه مضاف به علم مطرح میکنند و یا کلیات مفروض هر علم را استخراج میکنند و به عنوان فلسفه علم از آن بحث میکنند، قدما بحثی از این کلیات و یا رابطه علوم دیگر مثل کلام با فقه نداشته اند. در هیچ جا بحثی از کلام ناظر به فقه یا بعکس ننموده اند.
لذا یکی دیگر از کارهای تحقیقاتی که باید در کنار مکاسب انجام گیرد، پرداختن به امور مقدم بر فقه المکاسب و پرداختن به این مباحث و مباحثی دیگر از قبیل کلیات معاملات و اصول مفروضه در معاملات است.
البته هدف از این کلیات و تحقیقات ایجاد علومی انضمامی که در فقه جریان نداشته و فاقد تاثیر عملی باشد نیست. بلکه قواعدی باید طرح شود که در حکم حوزه معاملات موثر باشد. قواعدی مثل تاسیسی یا امضایی بودن معاملات و ... که در نتیجه موثر است.

کاری که ما الان باید در دستور کار قرار دهیم این است که:
1- استخراج مفروضات فقها در باب معاملات در ضمن بحث کتاب المکاسب.
مفروضاتی مد نظر هستند که اگر تغییر کنند در فقه موثر است./ ممکن است در ضمن 10 سال بحث، 50 مسئله مفروضه از این قبیل جمع آوری شود
2- استخراج قواعد عمومی حوزه مکاسب در ضمن بحث.
پس ما به روال شیخ پیش رفته ولی از نگاه درجه دو غافل نمیشویم. بعد هم ممکن است از مجموع این مفروضات و قواعد، به دنبال استخراج طبقه بندی موضوعی مستحصل از روایات بپردازیم.

___________________________________________

منبع: پایگاه اطلاع رسانی آیت الله میرباقری