شبکه های اجتماعی را بهتر بشناسید (بخش چهارم)

شبکه های اجتماعی را بهتر بشناسید (بخش چهارم)

شبکه های اجتماعی را بهتر بشناسید در پنج بخش تنظیم شده است، در شماره های گذشته، به بررسی تعریف شبکه های اجتماعی، علل موفقیت، آسیب های دینی، فرهنگی و اجتماعی آنها پرداختیم. در این نوشتار قصد داریم به بیان آسیب های روانی این رسانه ها بپردازیم.

مراجعه به (بخش اول)
مراجعه به (بخش دوم)
مراجعه به (بخش سوم)
مراجعه به (بخش پنجم)

الف) آسیب های روانی:

اعتیاد:

واژه اعتیاد؛ معمولاً تداعی کننده اعتیاد به مواد مخدر صنعتی و سنتی است، اما با ورود رسانه های مجازی و استفاده بی رویه از آنها، مطالعاتی در مورد اعتیاد به آنها نیز صورت گرفت. تحقیقاتی که اخیراً درباره اعتیاد به اینترنت صورت گرفته اند، چندین معیار برای اعتیاد به اینترنت و بازشناسی آن برشمرده اند.

سه مورد مهم در مورد معیارهای اعتیاد به اینترنت عبارت اند از:

1. هنگامی که شخصی سعی می کند تا از اینترنت خارج شود احساس بی قراری و بدخلقی می ­کند.
2. از اینترنت برای فرار از مشکلات و یا کاستن از احساس یاس، ناامیدی، گناه، اضطراب و یا افسردگی استفاده می شود.
3. در مورد میزان و وسعت استفاده خود از اینترنت، به اعضای خانواده و یا  دوستانش دروغ گفته و آن را کتمان می کند و نهایتاً، شخص با وجود هزینه بالای استفاده از اینترنت، مکرراً از آن استفاده می کند.

ویژگی های استفاده از شبکه های اجتماعی عبارتند از: 

1. تهدید کردن سلامت روحی و جسمی فرد.
2. مختل کردن ارتباط با دیگران.
3. صرف شدن منابع فراوان برای آن (مالی، بدنی، زمان و...).
4. فایده عقلائی و در خور توجه نداشتن به نسبت انرژی ای که برایش صرف می شود.
5. کنار گذاشتن و ترک آن برای فرد بسیار مشکل است.

افرادی چون یانگ و سایر روانشناسان معتقدند که زیاده روی در استفاده از اینترنت، می تواند برای سلامتی فکری و فیزیکی شخص خطرناک باشد. در چین کسانی که روزانه بیش از یک ساعت در روز از اینترنت استفاده می­کنند، معتاد اینترنت محسوب می­شوند و باید به مراکز ترک اعتیاد مراجعه کنند. این در حالی است که بر اساس داده­های وزارت ورزش و جوانان، بطور میانگین جوانان کشور روزانه 9 ساعت به گوشی­های موبایل مشغول هستند.[روح الله مومن نسب، کارشناس فضای مجازی]

انزوا طلبی:

با ورود شبکه های اجتماعی، به افرادی برخورد می کنیم که در انبوه وسیع شهر و با کاستی روابط سنتی، در انزوا و فردیت بی سابقه ای به سر می برند. امروزه، بیشتر مردم ترجیح می دهند باوجود تنهایی، روابط گسترده ای با جهان پیرامون خود داشته باشند؛ زیرا هنگام حضور در فضای مجازی، کنترل، بازخواست و قضاوت نمی شوند.

درنتیجه معاشرت در فضای مجازی افزایش یافته و برای کاربران دلپذیر می شود؛ زیرا هویت دلخواه خود را به دیگران ارائه می دهند و به دنبال آن، کیفیت ارتباطشان با محیط واقعی مانند جمع های خانوادگی کاهش یافته و روابط چهره به چهرة آنها نیز با مشکل مواجه می شود. فضای صمیمی بین اعضا، حس پشتیبانی و حمایت از یکدیگر در خانواده را تقویت می کند؛ بطوری که آنها خود را تنها حس نمی کنند. در خانواده ها روح جمعی حاکم می شود و به افزایش اعتماد، یگانگی و ارتباط با اجتماع منجر می شود.

افسردگی و اضطراب:

انزواطلبی و گوشه گیری از یک سو و از سویی دیگر لذت نبردن از ارتباطات جهان واقعی و مسائل مربوط به آن، زمینه را برای افسردگی فرد مهیا می سازند. تحقیقات جدید در انگلستان نشان می دهد که استفاده نوجوانان از رسانه های اجتماعی و تحت تنش آنلاین بودن در 24 ساعت شبانه روز، الگوی خواب را در آنها مختل کرده و منجر به بروز مشکلات روانی مانند اضطراب و افسردگی می شوند [ خبرگزاری مهر، 24/12/1394 ] تنش این که فرد باید مدام بصورت آنلاین بوده تا بتواند به پست ها جواب داده و مطلبی را از دست ندهد، زمینه ساز اضطراب در او خواهد شد.

بحران هویت در نوجوانان و جوانان:

تشکیل هویت عبارت است از اینکه مشخص کنید چه کسی هستید؟، برای چه جیزی ارزش قائلید؟ و تصمیم گرفته اید چه مسیری را در زندگی دنبال کنید؟ [  لورا برک، روانشناسی رشد(نوجوانی، انتقال به بزرگسالی)، ترجمه: یحیی سید محمدی، ج2، تهران: ارسباران،1393، ص68 ] میدانیم که بهترین و زیباترین دوران زندگی افراد، دوران جوانی است و افراد باید این فرصت طلایی را غنیمت شمرده و از آن نهایت استفاده را داشته باشند.

امام علی علیه السلام می فرمایند: «الْفُرْصَةُ تَمُرُّ مَرَّ السَّحَابِ‏ فَانْتَهِزُوا فُرَصَ الْخَیْر» [ محمدبن حسین شریف الرضی، نهج البلاغه، صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق، ص471 ] فرصت ها مانند ابر می گذرند. پس فرصت های نیک را غنیمت بشمارید. نوجوان و جوان، هرچه زودتر خود و مسیر زندگی خود را بشناسد و با انتخاب هدف و شغل آینده خود، جذب جامعه بزرگسالان شود، هویت خود را پیدا کرده است. اما متأسفانه، عوامل فرصت سوزی مانند فضای مجازی و بالأخص شبکه های اجتماعی، مانعی بزرگ برای هویت یابی این نسل قلمداد می شوند. طبق پژوهشی در ایران، این فرضیه تائید گردید که استفاده از استفاده از شبکه های اجتماعی مجازی موجب بحران هویت در جوانان می گردند [ دو فصلنامه مشارکت و توسعه اجتماعی، دوره1، شماره2، بهار و تابستان 1395، ص17 ]

عزت نفس:

عزت نفس یعنی آنکه فرد، خود را باارزش بداند، ارزیابی مثبت از خود داشته باشد و درنهایت، تصویری خوب و مثبت از خود، در ذهنش نقش بسته باشد. اما در فضای مجازی، معمولاً برخی افراد با هویت واقعی خود ورود پیدا نکرده و هویتی خود ساخته و دست ساز را از خود ارائه می دهند و با آن به گفتگو و ارتباط می پردازند. این فاصله بین هویت واقعی و هویت مجازی سبب می شود تا فرد از هویت واقعی خود راضی نبوده و خود واقعی اش را ارزشمند نداند و در نهایت از عزت نفس پایینی برخوردار باشد.

عزت نفس، مهم ترین عامل بازدارنده انسان از گناهان و اعمال زشت و ناپسند بشمار می رود. فردی که ارزش خود را شناخته و باور دارد، خواهان تعالی و رشد فزاینده خواهد بود و به هیچ عنوان نمی خواهد که دامان خود را آلوده به کارهای ناشایست و دور از شأن خود کند. به همین جهت، از چنین فردی، اعمال و رفتار نیک و انسانی صادر خواهد شد.

لذا امیرالمؤمنین امام علی علیه السلام فرمودند: «من کرمت علیه نفسه هانت علیه شهواته» [  محمدبن حسین، شریف رضی، نهج البلاغه، محقق، صبحی صالح، قم: هجرت، 1414ق،  ح449 ] هرکسی دارای نفس کریم و بزرگوار باشد(خود را ارجمند بداند)، شهواتش نزد او خوار می گردد. در نقطه مقابل نیز ائمه اطهار علیه السلام، در مورد فردی که خود را پست و خوار و بی ارزش می شمارد به ما هشدار می دهند که اولاً امیدی به خیر او نداشته باش [ عبدالواحدبن محمد تمیمی، غرر الحکم و درر الکلم، محقق: سید مهدی رجائی، قم: اسلامی، 1410ق، ص 661 ] و ثانیاً از شر او ایمن نیستی [ حسن بن شعبه حرانی، تحف العقول، قم: انتشارات جامعه مدرسین حوزه علمیه، 1404ق، ص481 ]

آگاهی زود هنگام از مسائل جنسی:

حضور نوجوانان و بعضاً کودکان در فضای مجازی سبب آگاهی های زود هنگام جنسی در آنان شده و این امر سبب مشغولیت های ذهنی، گوشه گیری، پرخاشگری، رفتارهای بزهکارانه و افت تحصیلی و پیشرفت او خواهد شد.

اختلال در حافظه و تمرکز:

غوطه ور شدن در دریایی از اطلاعات که روزانه در قالب پست های مختلف برای فرد ارسال می شود که این اطلاعات عمدتاً برای فرد کارایی نداشته و همین حجم بالای اطلاعات سبب می­شود تا اطلاعات اندکی هم که برای فرد مفید است، در حافظه او باقی نماند. به گفته متخصصان، قرار گرفتن فرد در معرض انبوه اطلاعات، سبب بروز اختلال در حافظه و تمرکز وی خواهد شد.