نگاهی به زندگانی حجت الاسلام محمدتقی فلسفی (ره)
نگاهی به زندگانی حجت الاسلام محمدتقی فلسفی (ره)
نگاهی به زندگانی حجت الاسلام محمدتقی فلسفی رحمه الله شامل مباحثی چون "مبارزات مرحوم فلسفی با حزب توده و بهاییان و همراهی با امام و مبارزه با رژیم پهلوی است...
حجت الاسلام محمدتقی فلسفی از جمله علمایی بود که فعالیت های سیاسی، فرهنگی و اجتماعی خود را در عصر پهلوی آغاز نمود و تجربه های سیاسی خود را با موضوعاتی همچون جمهوری رضاخانی، لباس متحدالشکل، کشف حجاب، قیام مسجد گوهرشاد به دست آورد.
بر اثر مبارزات و افشاگری ها علیه جنایت رژیم پهلوی همیشه تحت نظر و بازداشت و ممنوع المنبر بود. رژیم نه تنها ایشان را از وعظ و خطابه و منبر رفتن بازداشتند بلکه با روش های مختلف در صدد هتک حرمت و ترور شخصیت وی برآمدند و هر روز تهمت و شایعه ای بر علیه وی درست می کردند و حتی با چاپ عکس های مونتاژ شده سعی نمودند در بین ملت ایران از محبوبیت او بکاهند، محمدتقی با همه این تبلیغات و موضع گیری های سوء و دسیسه های ساواک، مبارزات خود تا پیروزی انقلاب اسلامی ادامه داد.
فلسفی و مسأله نفوذ بهاییان:
مبارزه با بهاییان در جامعه ایران عصر پهلوی یکی از دغدغه های اساسی فلسفی بوده، بخصوص اینکه نگاه مرجعیت شیعه بعد از 20 شهریور به بهاییت یک نگاه دین مدارانه بود و این گروهی دین ساز که هدفشان به گفته بدلا سست کردن عقاید جوانان و در اصل این فرقه برای تضعیف اسلام پی ریزی شده بود.
گسترش و نفوذ بهاییان باعث شد که فلسفی واعظ شهیر، رژیم را مورد نکوهش قرار دهد و شاه را بخاطر اینکه یک نفر بهایی به نام ایادی صلیب مخصوص خود نموده مورد انتقاد قرار دهد.
آیت الله بروجردی هم طی نامه ای به فلسفی اظهار داشته که نفوذ و تقویت این فرقه از روی عمد و قصد است و مذاکره و بحث درباره آنها عبث و بیهوده قلمداد می کند.
محمدتقی فلسفی زمانی که گله مندی آیت الله بروجردی را در خصوص گسترش دامنه فعالیت بهاییان به گوش شاه و مقامات دولتی رسانید، مصدق با حالت تمسخر خطاب به فلسفی بیان می کند که مسلمان و بهایی از نظر او فرقی ندارد و همه از یک ملت و مسلمان هستند.
فلسفی با کسب اجازه از آیت الله بروجردی تصمیم گرفت موضوع بهاییان را از رادیو دنبال کند و آنان را در برابر افکار عمومی بکوبد.
در گزارش ساواک در خصوص سخنرانی محمدتقی فلسفی علیه بهاییان آمده است: "محترما معروض می دارد .... فلسفی .... در مسجد عزیزالله به منبر رفته و گفته یک عده بهایی که هیچ کجای دنیا آنها را راه نمی دهند در تمام کارها رخنه نموده و می خواهند قرآن و اسلام را از بین ببرند علیهذا بر شما واجب است با آنها مبارزه شود و آنان را نابود نمائید..."
نفوذ بهاییان تا جایی بود که بنا بر گزارش ساواک در رادیو و تلویزیون رخنه نموده دارای وسایل تبلیغاتی بودند و برخورداری آنان از این امکانات فلسفی را به واکنش واداشت.
ساواک در گزارش دیگر در خصوص سخنرانی محمدتقی فلسفی در منزل آیت الله بهبهانی چنین اعلام می کند: فلسفی در منزل آیت الله بهبهانی به منبر رفته و اظهار داشته در مملکت اسلامی بهاییان و یهودی ها می خواهند بر ما مسلط شوند، ایشان در ادامه سخنرانی بیان داشته مسلمانان تا زنده هستند و در رگ آنها خون جریان دارد نخواهند توانست به این مقصود برسند.
ساواک تلاش می کند جلوی فعالیت ها و مبارزات فلسفی علیه بهاییان را بگیرد و حتی از منبر رفتن وی جلوگیری نماید. به هر حال مبارزات ایشان علیه این فرقه موجب گردید دشمنی آنان را بجان بخرد و آنان سعی نمودند که به هر طریقی سدی در مقابل ایشان ایجاد کنند.
مبارزه با بهاییت به دلیل وابستگی شاه و دولت به بیگانگان هر چند به آن مقصود اصلی خود نرسید اما باعث شد که از نفوذ آنان در جامعه کاسته شود و بسیاری از آنان از کشور خارج و عده ای از مسلمانان که تظاهر به بهایی بودن می کردند توجه نمایند و پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی به نفوذ و فعالیت آنان خاتمه داد.
مبارزه با حزب توده:
بعد از 20 شهریور همزمان با فرار رضاخان فعالیت های حزب توده در ایران شکل گرفت و روحانیت و از جمله فلسفی مبارزه با حزب توده را سرلوحه خود قرار دادند، ایشان با درک ضرورت از انحراف های فکری آنان، با ارائه منبرهای مستدل، آتشین و پرهیجان به مبارزه با این گروه وابسته پرداخت.
محمدتقی فلسفی به خطر حزب توده پی برده به گونه ای که ساواک تهران در خصوص سخنرانی ایشان در انتقاد از تبلیغات حزب توده در ایران چنین گزارش می دهد:
"... واعظ نامبرده پیرامون پیدایش دنیا و انسان محبت نمود و ضمن یک سلسله بیانات علمی و تطبیق فرضیه دانشمندان خارجی با آیات قرآنی اظهار نمود چند سال قبل توده ای کتاب هایی را منتشر کردند که بشر از ماده به عمل آمده، این سم پاشی های خائنین بدون جواب نباید بماند، توده ای ها افکار نسل جوان را آلوده کردند ...."
در گزارش دیگر در خصوص فعالیت فلسفی علیه حزب توده آمده است: "... ایشان در لفاف و گوشه و کنایه حرف نمی زند صاف و پوست کنده علیه حزب توده صحبت نمود بدون تردید این تبلیغ اثر خوبی در مردم خواهد گذاشت ...."
مبارزات فلسفی علیه حزب توده سبب شد که آنها کینه شدیدی از او به دل گیرند و حتی تا بعد از انقلاب با ارائه مقالات فراوان علیه او در مطبوعات وابسته نمود بارزی داشت و سعی کردند با انجام اقداماتی همچون سوء قصد بجان وی، ارسال نامه های تهدیدآمیز و بر هم زدن مجلس، ایشان را از مسیر مبارزه بازدارند.
نگاه فلسفی به فساد اجتماعی و مراکز آن در عصر پهلوی:
گسترش مراکز فساد و فحشا و رواج بی بند و باری در جامعه ایران عصر پهلوی، و نقش رژیم در دامن زدن به این مسائل از جمله موضوعاتی بودند که محمدتقی فلسفی را به واکنش واداشت و بنا بر گزارش های ساواک توجه به فساد اجتماعی یکی از مباحث سخنرانی های ایشان محسوب می شد.
بنابر گزارش ساواک فلسفی در انتقاد از نقش دولت در افزایش مراکز فساد بیان می کند که دولت شبانه روز بر تعداد سینماها و مناظر شهوت انگیز می افزاید و می خواهد خودش را در ردیف ممالک مترقی در بیاورد ولی غافل از اینکه اشتباه می کند زیرا با تشکیل این قبیل اماکن بر تعداد جنایات و فحشا افزوده می گردد.
ساواک تهران در خصوص سخنرانی فلسفی درباره گسترش بی دینی و افزایش مراکز فساد چنین گزارش می دهد:
"دیشب صحبت فلسفی در اطراف حق و باطل بود اظهار داشت ... آقایان امروز وضع مردم در این مملکت زیاد از حد از لحاظ دینی ناجور می باشد دستگاه های بی دینی برای محو کردن دین کاملا مجهز می باشند حالا بروید ببینید در شراب خانه ها و سینماها چه خبر است ... روز به روز هم تعداد سینما در این مملکت دارد زیاد می شود و بدانید که روز به روز در این مملکت دین خدا دارد از بین می رود..."
رژیم پهلوی در شرایطی به گسترش مراکز فساد همچون کاباره ها، سینماها، پارک ها، میکده ها، ... اقدام نمود که در برخی مناطق مردم مکان و مسجدی برای ادای نماز نداشتند و فلسفی به شدت با این اقدام رژیم به مبارزه پرداخت.
در گزارشی دیگر آمده که فلسفی اظهار داشته در پایتخت 2000 فاحشه به سر می برد و 28000 دیوانه در تیمارستان ها و مملکتی که در سال 400 میلیون تومان مشروبات الکلی وارد می کند، آن مملکت دین را از دست داده است...
ساواک تهران در خصوص سخنرانی فلسفی در انتقاد از وضع اجتماعی در نابسامانی اقتصادی و گسترش فساد بدین گونه گزارش می دهد:
"... این بدبختی است .... آخر مملکتی را که سوفیالورن ها بگردانند یا فلان هنرپیشه و یا رقاص آمریکایی مملکت گردان باشد چه توقع دارید، این مملکت نه اقتصاد دارد نه واردات ... نخست وزیر مگر چه دارد غیر از یک مشت بازیگر صحنه، آخر مملکتی که ... 2000 تومان پول رقاص بازی بپردازد باید وضع اقتصادی و مالی این چنین باشد .... حالا کسری آورده اند، تمام پول این مملکت را به رقاصه و هنرپیشه می دهند تا آنان مملکت را بگردانند، آن وقت می گویند چرا آیت الله بروجردی بجای مسجد کارخانه وارد نکرد..."
حجت الاسلام محمدتقی فلسفی بنا بر گزارش ساواک در یکی از سخنرانی ها ضمن انتقاد از تقلید کورکورانه از مدل اروپایی، متصدیان امور مملکت را بدین گونه مورد خطاب قرار می دهد.
"... ولی چنانچه متصدیان امور مملکت را بخواهند بدانند ما علما و عمامه به سرها چه می گوییم و چه می خواهیم بیایند و بنشینند تا بتوانیم از نزدیک با آنها صحبت نماییم..." فلسفی در ادامه اظهار می دارد دنیای اروپا بجای اینکه علوم فنون خود را به ما بیاموزد ما را تشویق به ساختن سینما و کاباره و تماشاخانه تشویق می کند.
فلسفی در یکی دیگر از سخنرانی های خود بیان می کند که تمام مجلات به هنرپیشه ها اختصاص دارد تا افکار جوانان را منحرف شود و نیز در گفتگویی که با یکی از مدیران جراید در خصوص افزایش طلاق داشته، علت کثرت طلاق را تعداد زیاد فاحشه خانه ها و وجود زنان بی حجاب دانسته است. ایشان در مورد نقش تربیتی مادران بیان می دارد: مادری که به فکر عیش و نوش و میگساری و ... باشد نمی تواند عنصری پاک به جامعه تحویل دهد.
ساواک تهران در خصوص سخنرانی فلسفی در انتقاد از روش تربیتی در محیط مدارس و تقلید کورکورانه از غرب چنین گزارش می دهد: "... فلسفی واعظ به منبر رفت ... بدین گونه ادای مطلب نمود (ما از تمدن غرب تنها از لحاظ پوشیدن لباس و آرایش ظاهری تقلید می کنیم اما صنایع و اختراعات و پیشرفت های آنان را نادیده می گیریم و معلوم نیست این تقلید بی جا و ناقص عاقبت کار ما را به کجا خواهد کشاند) سپس رشته سخن را به تنقید از فرهنگ و فساد جامعه کشاند ..."
فلسفی پیشرفت صنعت و تکنولوژی در غرب را منکر نشده بلکه موضع گیری ایشان به دلیل تقلید کورکورانه از شیوه زندگی مردم اروپا و آمریکا بوده است. وی درباره وجود فساد در اروپا و آمریکا بیان می دارد "در همین اروپایی که من رفتم آنجا دیدم در موضوع تهییج شهوات و غضب جوانان مثل خر در گل مانده اند و نمی دانند چه کار کنند و حتی آمریکا همین طور است جوانان این مملکت وقتی به آنجا می روند فقط فساد آنها را تقلید کرده و به این مملکت می آیند..."
فلسفی نه تنها خود با فساد در عصر پهلوی مبارزه نمود بلکه دیگران را تشویق و تحریک به تظاهرات و مبارزه علیه فساد و فحشا و مراکز بی بند و باری دعوت نمود به طوری در گزارش ساواک تهران عنوان شده:
"... در ساعت 20 فلسفی به منبر رفت ... بیان نمود .... چرا توجهی به اوضاع ندارید اشخاص دیگر در برابر دین اسلام، این دستگاه های تأتر و سینما و رقاص خانه ها را پهن کرده اند و روز به روز به تبلیغ و توسعه آن می پردازند شما ... برابر آنها عرض اندام کنید و با تظاهرات مذهبی موجودیت خود را ثابت کنید، چقدر بی حال هستید ..."
بنا بر گزارش ساواک، فلسفی قوانین موجود را برای جلوگیری از فساد و فحشا را ناکارآمد دانسته و راه مبارزه برای کاهش بی بند و باری را استفاده از مجامع مذهبی عنوان می کند و نیز اینکه علما و روحانیون باید برای وضع موجود فکری کنند...
فلسفی و نهضت امام:
در اوایل پاییز 1341 دولت علم طی مصوبه که در قانون انجمن های ایالتی و ولایتی آمده بود قید "اسلام" و "ذکوریت" حذف گردید و با حذف کلمه "اسلام" بهایی و مسیحی و ایرانی در این تصویب نامه فرقی نداشت و بجای کلمه "ذکوریت" واژه "باسواد" گذاشته بودند که اعم از زن و مردم بود. پس از موضع گیری امام، فلسفی به همراه سایر علما با این تصویب نامه اعتراض نمودند. بنا بر گزارش ساواک تهران فلسفی در اظهارات خود در خصوص مخالفت روحانیون و عده ای از مردم با شرکت زنان در انتخابات چنین عنوان می کند:
"فلسفی واعظ گفت ... کلیه زنانی که برای فعالیت های سیاسی، فعالیت می کنند از پنجاه نفر تجاوز نمی نمایند و این عده ناقابل هرگز نمی توانند بجای 5 میلیون نفر زن ایراد صحبت کنند اگر مقامات مسئول کشور هم بخواهند به ادعای این عده ترتیب اثر دهند معلوم است که تحریکات پشت پرده از ناحیه خود دولتی ها انجام می شود... توده مردم ایران هم زن و مرد با این سر و صداها با نظر تمسخر می نگرند."
سازمان اطلاعات و امنیت کشور در گزارش دیگر در خصوص سخنرانی محمدتقی فلسفی در حضور علم در انتقاد از انجمن های ایالتی و ولایتی چنین عنوان می کند:
"... آقای فلسفی ... در حضور آقای علم نخست وزیر پس از مقدمه ای از آقای علم تقاضا کرد که راجع به انتخاب شدن زنان برای وکلای مجلس ایشان به خواسته های روحانیت و عدم تجویز قانون اساسی توجه مبذول دارند ... ما از آقای نخست وزیر ... تقاضا داریم که فورا به تلگرافات علما و خواسته های ملت دیندار توجه مبذول داشته ..."
بنا بر گزارش ساواک منزل ایشان محل رفت و آمد و اجتماع وعاظ و طلاب علوم دینی جهت مذاکره علیه قانون انجمن های ایالتی و ولایتی بود و خود فلسفی هم با علم مذاکره و مخالفت و نارضایتی وعاظ و روحانیون را در موضوع فوق به اطلاع وی رسانده و حتی علم را تهدید کرده که پافشاری در اجرای قانون انجمن های ایالتی و ولایتی موجب انقلابی در ایران خواهد شد. سرانجام بر اثر موضع گیری های علما دولت ناچار شد که تصویب نامه را لغو نماید.
پس از لغو تصویب نامه فوق در تاریخ 19 دی ماه 1341 رژیم شاه اصول ششگانه خود را اعلام نمود و دولت علم زمان برگزاری رفراندوم را 6 بهمن اعلام نمود. امام و مراجع اعلامیه هایی در اعتراض به برگزاری رفراندوم منتشر کردند و محمدتقی فلسفی هم به مدت 25 روز از 2 بهمن تا 27 بهمن 1341 منبر نرفت و به نحوی ممنوع المنبر بود.
پس از ماجرای لوایح ششگانه در تاریخ 2 فروردین 1342 حادثه فیضیه رخ داد که کماندوهای رژیم به مدرسه حمله بردند.
محمدتقی فلسفی پس از آگاهی از جنایات رژیم در مدرسه فیضیه در یکی از منبرهای خود بیان نمود: "این واقعه ثابت می کند که اخبار وقایع کربلا و صدماتی که بر اهل بیت و رسول اکرم (صلی الله علیه وآله) و جوانان و بچه های آنان وارد ساختند کاملا درست است و آنچه بر فیضیه گذشت شاهدی بر این مدعی است"
تقریبا 3 ماه پس از حادثه فیضیه، قیام 15 خرداد شکل گرفت و این قیام در واکنش به دستگیری امام صورت گرفت می توان گفت جنبش 15 خرداد مقدمه ای برای پیروزی انقلاب اسلامی و سقوط رژیم شاهنشاهی بود.
محمدتقی فلسفی 4 روز قبل از قیام 15 خرداد به افشاگری علیه دولت پرداخت و در گزارش سازمان اطلاعات و امنیت کشور چنین آمده است:
"شب 11/خرداد/42 فلسفی واعظ ... در مسجد ترک ها به منبر رفته ... آقای فلسفی با اشاره به اینکه مملکت مشروطه می باشد چگونه دولت آقای علم راضی شده که در مدرسه فیضیه برخلاف مقررات دین و انسانیت نسبت به طلاب اهانت و مدرسه را مورد حمله و هجوم قرار دهند."
به هر حال بر اثر گزارش ساواک افشاگری های محمدتقی فلسفی علیه دولت و هیأت حاکمه، افکار عمومی را آماده قیام نموده است. سرانجام فلسفی پس از سخنرانی در مسجد پاچنار در ساعت 22 شب 15/خرداد/42 به اتهام اقدام علیه امنیت داخلی کشور دستگیر شد.
پس از مدتی فلسفی از زندان آزاد شد و ساواک تهران در خصوص اظهارات ایشان در جمع عده ای از طلاب که به دیدار وی آمده بودند چنین گزارش می دهد:
"... چند مرتبه می خواستند مرا تحت شرایطی آزاد کنند ولی من قبول نکردم و گفتم من حرف حق را روی منبر خواهم زد و هیچ شرطی برای آزادی خود قبول نمی کنم"
پس از قیام 15 خرداد ماجرای دستگیری امام به دلیل مخالفت با امتیاز کاپیتولاسیون اتفاق افتاد که امام ابتدا به ترکیه و سپس به نجف تبعید شد، فلسفی به ارتباط خود با امام ادامه داد به طوری که ایشان در مهر ماه 1344 طی تلگرافی ورود ایشان را به نجف اشرف تبریک گفت متن تلگراف چنین بود:
"محضر مبارک حضرت آیت الله خمینی، تشریف حضرت عالی را به آستان مقدس حضرت علی علیه السلام تبریک گفته، سلامت و طول عمر حضرت آیت الله را از خداوند خواستارم. محمدتقی فلسفی".
موضوع دیگری که واکنش علما و روحانیونی همچون محمدتقی فلسفی را به همراه داشت، برگزاری جشن های 2500 ساله بود که مخارج آن توسط مردم تأمین می شد بطوری که ساواک تهران در خصوص اظهارات غفار ذوالفقاری راجع به نامه محمدتقی به محمدرضا شاه و درخواست توضیح درباره مخارج سنگین این جشن ها و مسئولیت شخص شاه در قبال ملت چنین گزارش می دهد: "شخصی به نام غفار ذوالفقاری ... اظهار داشت در هیأت آنان ... صحبت شد که فلسفی به شاه نامه ای نوشته که مخارج هنگفت این جشن های شاهنشاهی از کجا و کدام منبع تهیه گردیده و با مسئولیت کدام مرجع خرج می شود و با این مخارجات می توان در ایران دست به یک سلسله اقدامات وسیع تر زد و فلسفی اشاره کرده که برگزاری این جشن ها خیانت به ملت و کشور است و پادشاه خود در آینده باید جوابگوی ملت باشد."
رژیم پهلوی و ترور شخصیت فلسفی:
گسترش فعالیت ها و مبارزات فلسفی رژیم پهلوی را بر آن داشت که در صدد هتک حرمت و ترور شخصیت وی برآیند و برای رسیدن به این مقصود به انتشار عکس و اعلامیه و ساخت برنامه ای جهت تقلید صدای وی ... پرداختند. به گونه ای که در مکاتبه ساواک با اداره دوم اطلاعات و ضد اطلاعات ستاد بزرگ ارتشتاران در خصوص توزیع و چاپ عکس های مبتذل از ایشان آمده است: " برابر خبر رسیده... تعدادی عکس واعظ فلسفی در بعضی منازل انداخته شده که نامبرده در حالت برهنگی با زنان ... بصورت مستهجن نشان می دهد و معمولا این عکس ها را منازل وعاظ انداخته به طوری که شنیده شده در خارج این طور استنباط گردیده که این کار توسط سازمان اطلاعات و امنیت کشور بخاطر خراب کردن موقعیت نامبرده کارگردانی گردد."
در گزارش ساواک کردستان آمده است که امکان دارد کمونیست ها و مخالفان ایشان در چاپ و انتشار این عکس ها دست داشته باشند و در گزارش دیگر بیان شده این عکس ها ساختگی و عکس فلسفی را بجای مردی در کنار زن دیگر قرار داده اند.
بنا بر گزارش ساواک محمدتقی فلسفی در واکنش به چاپ این عکس ها بیان می کند: "این تازگی ندارد و مال دیروز قبل و مربوط به گندکاری دولت است...."
رژیم پهلوی از هر راهی برای تخریب و سرکوب مخالفان استفاده می نمود و محمدتقی فلسفی از آغاز نهضت امام تا پیروزی انقلاب به مدت 15 سال تحت نظر و کنترل و بازداشت و ممنوع المنبر بود.
به دلیل طولانی شدن ممنوع المنبر ایشان، برخی مقامات نزد شاه رفته و خواستار رفع ممنوعیت وی شدند، اما شاه در جواب آنها می گوید خیال کنید فلسفی مرده است او را رها کنید و از این حرف ها نزنید. از آنجا که رژیم پهلوی یک حکومت وابسته بود، در گزارشی آمده است که منبع منبر فلسفی به دستور آمریکایی ها صورت گرفته است.
به هر حال فلسفی از آغاز نهضت امام تا پیروزی انقلاب، غالب اوقات یا تحت تعقیب و کنترل و بازداشت یا اینکه ممنوع المنبر بود.
خلاصه اینکه محمدتقی فلسفی پس از سالها مبارزه و مجاهدت و افشاگری علیه رژیم پهلوی به مقصود و هدف خود رسید، و آن هدف پیروزی انقلاب اسلامی ایران به رهبری امام خمینی بود. ایشان پس از به ثمر رسیدن انقلاب به فعالیت های خود در جنبه های مختلف ادامه داد و سرانجام در 27 آذر ماه 1377 در سن 93 سالگی چشم از جهان فرو بست.
پی نوشت ها:
1- رک:حسینیان،روح الله،بیست سال تکاپوی اسلام شیعی در ایران (1320-1340)،مرکزاسناد انقلاب اسلامی ،تهران ،1384،ص 393 هفتاد سال خاطره ازبدلا،مرکزاسناد انقلاب اسلامی تهران ،1378،ص215
2-دوانی،علی،خاطرات ومبارزات حجه الاسلام فلسفی ،)،مرکزاسناد انقلاب اسلامی،تهران،صص194و198
3- دوانی،علی،خاطرات ومبارزات حجه الاسلام فلسفی ،)،مرکزاسناد انقلاب اسلامی،تهران ،ص 201
4-آرشیومرکزاسناد انقلا ب اسلامی،شماره بازیابی،1025،ص42
5- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی،1025،ص 51
6- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی،1025،ص 10
7-ر.ک: آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی1045 ص،92حسینیان،روح الله،پیشین،ص،393
8-یاران امام به روایت اسناد ساواک ،کتاب نهم ،(زبان گویای اسلام) ،حجه الاسلام محمد تقی فلسفی مرکز بررسی اسناد تاریخی وزارت اطلاعات،تهران،1382،ص،15
9- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی1012،ص54
10- آرشیومرکزاسناد انقلاباسلامی،شماره بازیابی،1022،ص،80
11- یاران امام به روایت اسناد ،پیشین،ص15
12 آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی 1024،ص 62
13 آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ، 1023،ص ،6
14- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1023،ص،10
15- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1023،ص،49
16- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1024،ص54
17-ر.ک : آرشیومرکزاسناد انقلا ب اسلامی،شماره بازیابی ،1023 ،صص 8و38
18- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1024 ،ص53
19- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1023 ،ص،31 20- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1024 ،ص51
21- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1023 ،ص117
22- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1024 ،ص،40،
23-دوانی،علی ،پیشین،ص،252
24- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1024 ،ص 50 25- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1025 ص30
26- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1025 ص94
27-دوانی،علی،پیشین،صص 262 و 264 و 265 و 269 و 270
28- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1026 ،ص،52 29- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1026 ،ص،8و53
30- آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1027 ،ص،20 31-دوانی،علی،پیشین ،ص443
32-ارشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،280 ،ص،62
33-آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1044 ،ص،79
34-ر.ک: آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1043ص،76،آ رشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1045 ص،78
35-آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1043 ،ص،76- 77
36-ر:ک:آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1045 ،ص،54 ،آرشیومرکزاسناد انقلاب اسلامی،شماره بازیابی ،1047 ،ص،76
افزودن دیدگاه جدید