اربعین کلیمی / مهمترین دستور در ماه ذی القعده

امشب مصادف با نخستین شب از ماه ذی القعده است؛ ماهی که گرچه در میان عموم مردم شهرت چندانی ندارد و به سادگی از کنار آن عبور می شود، اما در میان عرفا و اهل معنا جایگاه ویژه ای دارد و از این ماه به همراه ۱۰ روز اول ماه ذی الحجه به بهار اربعین گیری و سلوک تعبیر می شود.

اربعین کلیمی

ماه ذی القعده هر چند اول ماه های حرام است، اما در میان عامه مردم شهرتی ندارد. ماه های حرام از زمان جاهلیت قداست داشته است؛ یعنی عرب جاهلی نیز در ماه های حرام جنگ نمی کرد که به دلیل قداست این ماه ها بوده است. عمدتاً در این ماه های حرام به زندگی خود می رسیدند و به عبادت و مسائل این چنینی مشغول می شدند و پرداختن بیش از حد به دیگر مسائل اجتماعی و ... را امری ناپسند می دانستند.

لذا ماه ذی القعده در میان توده مردم، چنان شهرتی جز حرام بودن ندارد، اما در میان اهل الله، ماه ذی القعده به ضمیمه دهه اول ما ذی الحجه، اربعینی است که مصادف با اربعین حضرت موسی (علیه السلام) است. این اربعین مربوط به ایامی است که حضرت موسی (علیه السلام) از میان قومش کناره گرفت و در پایان اربعین، خداوند او را به مقام لقاء تام رساند و به او الواح داده شد.

ذکر و عملی بالاتر از مراقبه نیست

این چهل روز برای حضرت موسی (علیه السلام) بسیار بابرکت بود و در میان اهل معنا این چهل روز، به اربعین موسوی و یا اربعین کلیمی معروف شد. اهل معنا برای این روزها، توصیه هایی می کردند و دستوراتی در زمینه ذکر و مراقبه داشتند و بنده نیز توصیه ای که علامه طباطبایی به شاگردان داشتند، بیان می کنم که می فرمودند: «هیچ دستور ذکری و عملی بالاتر از مراقبه در ایام ماه ذی القعده نیست». یعنی مرحوم علامه، تا پایان، روی مراقبه تأکید داشتند و اگر کسی مراقبه اش درست بود، دستورات بعدی را می دادند. اگر مراقبه درست نبود دستوری نمی دادند، چون اگر مراقبه درست نباشد و این ظرف آلوده باشد، هرچه در آن بریزید کثیف می شود و هر آب پاکی در ظرف خود بریزید، سرریز که می کند، آب گندیده و آلوده سرریز خواهد کرد.

لذا استاد سعادت پرور می فرمودند، از ابتدای ماه ذی القعده بنا را بر این بگذارید که برگردید و زشت ترین صفتی که برای شما کدورت می آورد، پیدا کنید. انسان نمی تواند در مراقبه به صورت یک جا با همه صفات زشت در بیفتد. بنابراین لازم است که یک محاسبه ای داشته باشد و ببیند در میان صفات زشت، کدام مورد است که بیشترین کدورت را برای او به وجود می آورد، همان را پیدا کند. نگویید پیدا نمی کنیم. انسان باید ببیند آن زمانی که می خواهد نماز بخواند، چه خواطری زودتر به او حمله می کند که پیداست همین خواطر برای او جنود اصلی شیطان است و آن ها را شناسایی و برای برطرف کردنشان تلاش کند.

در مراقبه چطور عمل کنیم؟

وقتی انسان می خواهد مراقبه داشته باشد، نمی تواند یک تنه در مقابل فوج حملات شیطان بایستد، اما می تواند یقه یکی از آنها را بگیرد. در اینجا، دیگر جنود ابلیس هم ضربه می زنند، اما او با همان صفت زشتی بجنگد که بیشترین کدورت را برایش به وجود می آورد و پس از مدتی خواهد دید که مراقبه اش چه صفایی پیدا می کند.

بنابراین، بنده نیز به همین مسئله توصیه می کنم و شاهدم نیز آیه ۱۷۲ سوره اعراف است که می فرماید: «وَإِذْ أَخَذَ رَبُّكَ مِنْ بَنِي آدَمَ مِنْ ظُهُورِهِمْ ذُرِّيَّتَهُمْ وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ ...». به تعبیر بنده آیه می خواهد بگوید صفای باطن را با ذکر و یا تلاوت قرآن به وجود نیاورید، بلکه با توجه کردن به خود به وجود آورید. الان و در عالم دنیا نیز «وَأَشْهَدَهُمْ عَلَى أَنْفُسِهِمْ» مطرح است. این تعبیر در آیه یعنی به خودمان توجه کنیم و به محض اینکه توجه کردیم، اگر صفای باطن داشته باشیم باید توحید را در خودمان ببینیم و اگر کسی این توحید را درون خودش کشف نمی کند، یقین بداند که به خودش توجه نکرده است.

چرا انسان «قَالُوا بَلَى» را نمی گوید؟ به این دلیل که به خودش توجه ندارد. چرا به خود توجه ندارد؟ چون خودش را نمی یابد. چرا نمی یابد؟ چون کدر است. چرا کدر است؟ چون غافل است. در ادامه آیه نیز فرمود: «اَنْ تَقُولُوا يَوْمَ الْقِيَامَةِ إِنَّا كُنَّا عَنْ هَذَا غَافِلِينَ». پس اصل اینکه ما توفیق پیدا نمی کنیم و روحمان باز نمی شود، دلیلش غفلت است و غفلت نیز از گناه ناشی می شود. وقتی به عموم بزرگان می گفتند که چرا در نماز حال نداریم؟ می فرمودند دلیلش غفلت و آلودگی به گناه است. گناه قدرتی دارد که گاهی از چهل روز تا یکسال انسان را می سوزاند. بنابراین به دلیل غفلت و گناه است که انسان نماز می خواند اما حال نماز خواندن ندارد.

بنابراین، ما یک گرفتاری داریم که باید آن گرفتاری را کشف کنیم و توصیه بنده این است که از ابتدای ماه ذی القعده با خودتان، به تعبیر خواجه عبدالله انصاری، مشارطه کنید. شرط کنید که یک گناه کاربردی را پیدا کنید و با آن بجنگید. نگویید ما گشتیم و به گناهی مانند تکبر و عُجب رسیدیم. تکبر را همه دارند و نباید به این صورت کلی عمل شود. تکبر از گناهانی است که اواخر سلوک انسان از او گرفته می شود و تقریباً آخرین منزل است. بنابراین در ابتدا نمی شود با آن درافتاد، بلکه می توان با مراحل نازله اش جنگید، ولی می توان با چیزهایی که عینی و ملموس است درافتاد و با آن صفات مبارزه کرد.

در ابتدا با عیبی که بیشتر به آن آلوده ایم، مبارزه کنیم

مثلاً یک آدمی پرخاش گر است و هرکسی هرچه می گوید، می خواهد جوابش را بدهد که کاملاً عینی است. این فرد باید بگوید با همین صفت زشت درمی افتم و دفعه دیگر هر کسی هر چیزی گفت پاسخش را نمی دهم. همچنین توصیه می کنم در این ایام احتیاط کنید. به این معنا که اگر در فضای گناهی که یقه اش را گرفته اید می خواهید وارد شوید، وارد نشوید. یک کسی عادت دارد که غیبت کند، اما در این ماه سعی کند وارد فضای غیبت هم نشود و اگر در جمعی این مسئله به وجود آمد، بحث را عوض کند؛ لذا بگردیم و همان عیبی که به آن آلوده تر هستیم را بیابیم و با آن مبارزه کنیم.

اگر کسی این صفت زشت را در خودش پیدا کرد که خوشا به حالش، اما اگر پیدا نشد، دستور کلی این است که عمده گناهان از زبان پیدا می شود و باید زبان را در این ماه بیشتر کنترل کنیم. البته نباید کنترل زبان را با همسر و فرزندان و خانواده شروع کرد، بلکه مراد کنترل زبان و کم حرفی در اداره و محیط جامعه است. بی دلیل نبود که مرحوم سیدعلی آقای قاضی زیاد زبانش را کنترل می کرد. نمی گویم مانند ایشان باشید، اما مراقبه را شدید کنید. آنان حتی نفس خود را به شدت عتاب می کردند و با نفس برخوردهای جدی داشتند. من نمی گویم مانند آنان باشید، اما حداقل مراقبه را داشته باشید که ایام مراقبه اولیای الهی است.

همچنین نباید غسل توبه و نماز روز یکشنبه ماه فراموش شود که دستورش در مفاتیح آمده است و پیامبر(صلی الله علیه وآله) فرمود کسی که این کار را بکند، گویی از مادرش متولد شده و ملائکه می گویند عملت را از نو شروع کن و گویی همه گناهانش پاک می شود. البته توصیه بنده این است که همیشه در روزهای یکشنبه این کار صورت گیرد.

دستور دیگر که مرحوم سید دارد این است که اگر کسی توانش را دارد سه روز از این ماه که عبارت از پنجشنبه اول، چهارشنبه وسط و پنجشنبه آخر است، روزه بگیرد. کسی که این سه روز را روزه بدارد گویی که همه ماه را روزه داشته است.

یادآور می شود، استاد فیاض بخش در کتابی با عنوان «ادب حضور؛ اسرار اربعین موسوی» به تبیین کامل آداب و مراقبات ماه ذی القعده و دهه اول ماه ذی الحجه پرداخته است. ( اربعین کلیمی )

بشنوید: توصیه ها و دستوراتی برای اربعین موسوی از استاد فیاض بخش