چرا پرداخت نکردن مهریه بعنوان کثیف ترین گناه دانسته شده؟
چرا پرداخت نکردن مهریه بعنوان کثیف ترین گناه دانسته شده؟
یکی از موضوعات مهم در زمینه ازدواج و زناشویی، موضوع مهریه است. موضوعی که اسلام توجه جدی نسبت به آن دارد، در حالی که در عرف جامعه گاهی این اصطلاح رایج می شود که «مهریه را کی داده و کی گرفته؟!» عبارتی که جای شبهه برای برخی افراد ایجاد می کند و نقطه مقابل حکم اسلامی قرار دارد. چراکه آموزه های اسلامی برگرفته از آیات قرآن کریم و احادیث ائمه اطهار علیهم السلام بر این موضوع تأکید دارند که پرداخت مهریه بر مردان واجب است و اگر کسی در این امر اهمال و کوتاهی کند و همسرش از او راضی نباشد، در آخرت مورد سؤال و سرزنش قرار خواهد گرفت.
در گفت وگویی که با دکتر حمیدرضا فلاح، کارشناس سبک زندگی اسلامی، انجام داده به بررسی زمینه ها و اهمیت پرداخت مهریه خانم ها از سوی مردان پرداخته است. آن طور که این کارشناس مسائل خانواده شرح می دهد، کلمه مهر در قرآن با دو لفظ «صدقات» و «جوار» به کار رفته است. خدای متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و بعنوان هدیه به آنها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است. ائمه اطهار علیهم السلام درباره مردی که به خواستگاری خانمی برود و برای ازدواج او مهریه ای را شرط گذاشته و قبول کند، اما بعدها از آن طفره رفته و از پرداخت مهریه شانه خالی کند، رویکردی همانند دزدان دارند. به خصوص اینکه مرد از همان ابتدا قصد نداشته باشد که مهریه خانم را پرداخت کند. چون فقط دزدان هستند که چیزی را می برند، بدون اینکه بهای آن را بپردازند. در این مورد حدیثی از امام صادق علیه السلام نقل شده، با این مضمون که آن حضرت فرموده اند: «مردی که مهریه ای برای زنش قرار دهد و قصدش این باشد که آن را به او ندهد، همانند دزد است.»
هدیه ای به زنان
یکی از قوانینی که در ابتدای هر ازدواجی مورد توجه زوجین و خانواده آنها قرار دارد، موضوع مهریه است. برای آشنایی با مهریه، خوب است در وهله اول مفهوم این لغت را بدانیم. اصولاً چرا به مبلغ یا کالایی که از سوی زن بر عهده مرد قرار می گیرد، مهریه گفته می شود؟
همان طور که از اسم مهریه مشخص است، از ریشه «مهر» به محبت و دوستی می آید چون نشان دهنده مهر و علاقه مرد نسبت به همسرش است. به مهریه، کابین هم گفته می شود و همان مال یا مبلغی است که هر خانمی در نتیجه ازدواج با هر مردی، صاحب آن می شود.
اینکه مهریه نشانی از مهر و علاقه مرد به زن است، این شبهه را ایجاد می کند که مرد هر قدر همسر خود را بیشتر دوست داشته باشد، باید مهریه بیشتری برای او تقبل کند!
این طور نیست. درست است که تعیین مهریه به منزله ابراز علاقه مرد به همسرش به حساب می آید، اما این کابین و مهریه تنها در قالب هدیه است. هدیه هم ممکن است هر چیزی باشد و این طور نیست که وقتی کسی کالایی گران بها تهیه کند حتماً طرف مقابل را بیشتر از کسی دوست دارد که وسع مالی کمتری دارد و برای همسرش هدیه ارزان تری تهیه کرده است.
درواقع مهریه در قالب هدیه داده می شود تا دوستی و محبت را بین زن و شوهر افزایش بدهد، نه اینکه خودش وسیله و واسطه ای برای ایجاد تنش و مشاجره میان آنها باشد. پس همان طور که از مبلغ هدیه نمی توان محبت را اندازه گیری کرد، از مبلغ و میزان مهریه هم نمی توان به میزان دوستی و محبت شوهر نسبت به همسرش پی برد.
در این مورد خوب است به روایات و احادیث هم مراجعه کنیم و مفهوم مهریه را از بیان ناب ائمه اطهار علیهم السلام جست وجو کنیم. در کتاب فروع کافی نوشته شده که شخصی از امام محمدباقر علیه السلام درباره معنی مهریه سؤال کرد و آن حضرت در پاسخ فرمودند: «مهریه همان چیزی است که طرفین بر آن توافق می کنند، حال کم باشد یا زیاد.»
با این وجود طبق آیین اسلام، مهریه در هر صورت و در هر شرایطی بر عهده مرد قرار دارد. درست است؟
بله. مهریه حقی است که بر عهده مرد قرار دارد و او مسئول است که این حق را ادا کند، چه زنش را طلاق بدهد و چه با او زندگی کند. حتی اگر مرد فوت کند هم مهریه زن از ارث آن مرد برداشته شده و به زن داده می شود. پس در این شرایط برای هیچ کسی حتی پدر زن حلال نیست که مهریه او را از مرد بگیرد و برای خودش بردارد، جز در مواقعی که زن برای این کار رضایت داشته باشد.
مهریه در قرآن
آیا در میان آیا قرآن کریم هم به موضوع مهریه و اهمیت آن اشاره ای شده است؟
کلمه مهر در قرآن با دو لفظ «صدقات» و «جوار» به کار رفته است. خدای متعال در آیه چهارم سوره مبارکه نساء می فرماید: «وَ آتُوا النِّساءَ صَدُقاتِهِنَّ نِحْلَه؛ و مهرهای زنان را با میل قلبی و بعنوان هدیه به آنها بدهید.» نکته مهم در آیه شریفه این است که کلمه «نحله» به معنی هدیه است و نشان می دهد که مهریه درواقع هدیه و عطیه ای برای زن است که بر عهده مرد گذاشته شده است.
در عین حال گفته شده که قبل از نزول قرآن، عده ای از مردم عرب مهریه زن را به خانواده یا سرپرست او در زمان قبل از ازدواجش می دادند و این آیه تصریح می کند که مهریه را به زن خود بدهید چون این هدیه ای برای اوست، نه سرپرستانش. یادآوری این نکته لازم است که لفظ «جوار» که در قرآن آمده هم به معنی مهریه است اما بیشتر درباره کنیزان استفاده می شود.
عدم پرداخت مهریه، ظلم نابخشودنی است
گاهی پیش می آید که مردان از پرداختن مهریه به همسر خود ابا می کنند. نظر قرآن در این باره چیست؟
طبق آیات قرآن اگر مردی مهریه زن را که ملک و دارایی مخصوص به خود اوست نپردازد، در حقیقت بطور آشکارا به او ظلم کرده است. چون پرداختن مهریه هم ردیف پرداختن همه دارایی های زن است. یعنی اگر خانه یا زمینی متعلق به زن است، مرد باید آن ملک را همراه مهریه او بدهد و از پرداخت آن طفره نرود.
خدای متعال بطور صریح در آیه چهارم سوره نساء تأکید فرموده مهریه مالی است که خدا به زن عطا فرموده و آن را بر عهده شوهر او قرار داده تا به ازای زندگی زناشویی به او بدهد، مگر اینکه زن از روی میل قلبی و با رغبت چیزی از مهریه اش را ببخشد. در عین حال از شیوه بیان قرآن درباره پرداختن مهریه می توان این طور نتیجه گرفت که مرد در ازای پرداختن مهریه هیچ منتی بر زن ندارد چون حق او را داده است.
عدم پرداخت مهریه، به منزله دزدی است
رویکرد اهل بیت علیهم السلام نسبت به کسی که مهریه را پرداخت نمی کند، چیست؟
ائمه اطهار علیهم السلام درباره مردی که به خواستگاری خانمی برود و برای ازدواج او مهریه ای را شرط گذاشته و قبول کند، اما بعدها از آن طفره رفته و از پرداخت مهریه شانه خالی کند، رویکردی همانند دزدان دارند. به خصوص اینکه مرد از همان ابتدا قصد نداشته باشد که مهریه خانم را پرداخت کند. چون فقط دزدان هستند که چیزی را می برند، بدون اینکه بهای آن را بپردازند.
در این مورد حدیثی هم از امام صادق علیه السلام نقل شده، با این مضمون که آن حضرت فرموده اند: «مردی که مهریه ای برای زنش قرار دهد و قصدش این باشد که آن را به او ندهد، همانند دزد است.»
وقتی مهریه دخترها زیاد است، چه باید کرد؟
هر دو طرف باید قبول کنند که اساس خوشبختی بر مهریه قرار ندارد. با این رویکرد، حتماً زندگی آرام تری خواهند داشت . اما به هر حال انگیزه پرداخت نکردن مهریه عمدتاً در شرایطی روی می دهد که مقدار مهریه زیاد باشد و مرد از همان روز خواستگاری نتواند آن را بپردازد. به همین دلیل است که قصدش این می شود که مهریه را نپردازد. هرچند که طبق این حدیث شریف، چنین نیت و عملی گناهی است که اساس زندگی زناشویی را زیر سؤال می برد.
البته ندادن مهریه زن در بعضی از روایات از گناه دزدی کردن هم فراتر رفته و حکم کثیف ترین گناه را به خود گرفته است. چرا که امام صادق علیه السلام در کتاب مکارم الاخلاق درباره بدترین گناهان فرموده اند: «کثیف ترین گناهان عبارت اند از: کشتن حیوان بی زبان، ندادن مهریه زن و نپرداختن مزد کارگر.»
نحوه محاسبه مهریه در قیامت
حال اگر مردی هیچ وقت مهریه همسر خود را پرداخت نکند و همسرش هم از این بابت از او راضی نباشد، از منظر اسلام چه حکمی دارد؟
اگر خانمی مهریه خود را مطالبه کند، مرد وظیفه دارد هر طور شده مهریه او را فراهم کرده و به او پرداخت کند. چون مهریه به منزله بدهی برای مرد محسوب می شود و مسئول برای پرداخت آن است. حتی این پرداخت باید با خوش رویی و احترام باشد، نه تندی و بداخلاقی. اگر هم این مهریه را پرداخت نکند، گناه بزرگی مرتکب شده که در قیامت بابت این کار خود مورد سؤال قرار می گیرد.
همان طور که هیچ نوع بدهی افراد در این دنیا بی حساب نیست و اگر کسی بدهی داشته باشد، باید آن را پرداخت کند که در غیر این صورت در آخرت بر عهده او خواهد بود، مهریه هم همین طور است. عدم پرداخت مهریه برای افراد عواقب معنوی و آخرتی هم به همراه دارد و چنانچه مهریه در طول زندگی پرداخت نشود، مثل حق ها و دِین های دیگر یا حتی بدتر از آن دِین ها در آخرت بازخواست خواهد داشت.
اهمیت این موضوع به اندازه ای است که رسول خدا صلی الله علیه و آله فرمودند: «کسی که مهریه زن را ظالمانه نپردازد، نزد خدا زناکار محسوب می شود.» و در جایی دیگر فرموده اند: «روز قیامت حضرت حق به او خطاب می کند بنده ام را بر اساس پیمانی که با تو بستم یعنی عقد و ازدواج به تو تزویج نمودم، اما تو به پیمان من وفا نکردی و بر او ستم روا داشتی. سپس به اندازه حق زن از حسنات مرد برداشته، در پرونده همسرش می گذارند و چون حسنه ای به اندازه پر کردن حق زن باقی نماند، به گناه پیمان شکنی به آتشش می برند.»
همه اینها به این علت است که عهد و پیمان مسئولیت دارد. ازدواج هم بعنوان یک عهد و پیمان برای دو طرف مسئولیت هایی به همراه دارد که باید بر آن پایبند باشند.
بر طبق این حدیث نبوی می توان این طور نتیجه گرفت که اگر زنی مهریه اش را از همسرش مطالبه کند اما مرد از روی ظلم آن را پرداخت نکند، حساب و کتاب این عمل ظالمانه اش به روز قیامت منتقل می شود. اما از آنجا که در قیامت دیگر امور مادی مثل سکه و پول و زمین و خانه و ماشین مفهوم و ارزشی ندارند، پس طبق قانون قیامت مهریه زن هرچه که باشد بر اساس حق سنجیده می شود. سپس به اندازه مهریه از اعمال خوب مرد برداشته شده و به حساب همسرش اضافه می شود. اگر دیگر عمل خیری در کارنامه مرد باقی نباشد و زن همچنان مطالبه ای از او داشته باشد، مرد به دلیل گناه عهدشکنی درباره مهریه به آتش و عذاب گرفتار می شود.
استقلال مالی زنان
سؤال دیگر این است که وقتی خانمی مهریه اش را دریافت کرد، آیا می تواند آن را به هر نحوی مصرف کند؟ و یا اینکه برای مصرف مهریه باید با نظر همسرش عمل کند؟
طبق قانون اسلام، تمام دارایی های زن در اختیار خود اوست و هیچ کسی حتی همسر او نمی تواند در اموال و دارایی او دستی ببرد و دخالتی داشته باشد، مگر اینکه زن از همسر خود مشورت بخواهد. با این توضیح، اگر خانمی معامله یا کاری را انجام بدهد که بر اساس آن پول و ملکی به دست بیاورد، این پول و ملک برای خود اوست و مرد نمی تواند به او دستور بدهد که با آن چیزی را بخرد یا حتی مبلغی از آن را بردارد.
قانون مهریه هم از این قاعده مستثنا نیست. چون اسلام، مهریه را دارایی زن می داند. بنابراین از نظر اسلام، زن در معاملات خود استقلال و آزادی کامل دارد و تحت قیمومیت شوهرش نیست. به همین دلیل وقتی مهریه اش را از همسرش گرفت، به هر نحوی که بخواهد می تواند از آن استفاده کند.
مصداق این نکته حدیث شریفی از امام رضا علیه السلام است که در کتاب کافی نوشته شده است. مردی که دختر خودش را به ازدواج شخصی درآورده بود، خدمت امام رضا علیه السلام رفت و درباره مهریه دخترش از آن حضرت این طور سؤال کرد که: «آیا همسر دخترم می تواند در مهریه او تصرف کند؟» امام فرمودند: «این کار روا نیست.» در کتاب وسائل الشیعه هم نوشته شده که امام صادق علیه السلام از پیغمبر اکرم صلی الله علیه و آله روایت کردند: «خدا هر گناهی را در روز قیامت می بخشد مگر سه گناه: 1.کسی که مهریه زن را نداده باشد. 2.کسی که مزد کارگر را نپرداخته باشد. 3.کسی که بنده آزادی را فروخته باشد.»
پرداخت مهریه در ادیان دیگر
سؤال دیگری که ممکن است برای برخی افراد ایجاد شود، آن است که آیا پرداخت مهریه فقط در دین اسلام توصیه شده است و یا در ادیان دیگر هم چنین آیین و آدابی وجود دارد؟
این طور نیست که پرداختن مهریه فقط مختص اسلام باشد. بلکه در ادیان دیگر هم این قانون وجود دارد. بعنوان مثال ظاهراً قدیمی ترین قانون شناخته درباره پرداختن مهریه به حدود 1700 سال قبل از میلاد مسیح برمی گردد که به قانون حمورابی مشهور بوده. تقریباً 3700 سال پیش رسم بوده که مرد به زنش مهریه بدهد. قانون مهریه در آن زمان 282 بند داشت. ازجمله اینکه اگر زنی نازا باشد و مرد او را طلاق بدهد، باید به اندازه سه کیلو نقره به او بدهد. اما اگر زنی خانواده اش را ترک کرد و عمل این چنینی انجام داد، به میزان اشتباهی که مرتکب شده مرد می تواند از مهریه اش کم کند.
از طرف دیگر در ایران باستان هم رسم بود که پدر دختر مبلغی پول یا مال غیر نقدی با عنوان هدیه از مردی می گرفت و دخترش را به ازدواج او درمی آورد. در عین حال همه حقوق خودش درباره دخترش را به آن مرد واگذار می کرد. اما اگر مرد متوجه می شد دختر عیبی دارد، می توانست همه مهریه ای را که به پدرش داده پس بگیرد و دختر را طلاق بدهد.
در قوانین زرتشتیان هم چنین موضوعی وجود دارد. نوشته های زرتشتی ها این نکته را درباره مهریه مشخص می کند که مرد در زمان ازدواج علاوه بر اینکه باید مالی را به دختر پرداخت کند، مال دیگری را هم باید به پدر او بدهد. البته اگر بعد از ازدواج متوجه شود که دختر عیبی مثل نازایی دارد، می تواند مهریه ای را که به دختر داده پس بگیرد.
حتی یهودیان هم مهریه را یکی از ارکان اصلی ازدواج می دانند و باور دارند که ازدواج بدون تعیین مهریه باطل است. البته به اعتقاد آنها این طور نیست که هر وقت زن مهریه اش را خواست مرد ملزم به پرداخت آن باشد، بلکه آنها مهریه زنانشان را فقط وقتی پرداخت می کنند که بخواهند او را طلاق بدهند. البته مواردی را هم در نظر گرفته اند که اگر زن رعایت نکند، دیگر موقع طلاق مهرش را نمی دهند. مثل اینکه از اجرای قوانین یهود سرپیچی کند یا از روی سبک سری با مردان دیگر حرف بزند.
در دین مسیحیت چطور؟
مسیحیان اعتقادی به مهریه ندارند. چون اصلاً ازدواج در نظر آنها مقدس نیست. آنها می گویند چون حضرت عیسی علیه السلام مجرد بوده، پس باید بر تجرد تأکید شود. بنابراین تعیین مهریه مفهومی ندارد! بطور کلی در دین مسیحیت، پیروان کاتولیک مهریه تعیین نمی کنند و پیروان پروتستان هم هیچ الزامی برای این کار ندارند. اما اگر زوجین و خانواده آنها توافق کنند، می توان مهریه ای تعیین کرد و در عقدنامه هم آن را نوشت.
یادداشت سردبیر : در پایان باید متذکر شد که گاهی مهریه ها بسیار نامعقول و حتی خارج از توان مرد تعیین می شود که اولا اینگونه مهریه ها ضمانت خوشبختی را نمی کنند و گاهی بالعکس باعث برخی تنش ها هم می شوند؛ لذا در تعیین مهریه رعایت خیلی مسائل مهم است و اخلاق باید در بالاترین جایگاه قرار بگیرد، ولی بعد از هر چیزی، چنانچه اگر این عهد و پیمان بسته شد، مرد موظف است که به عهد خود وفا نماید، و اگر کسی بگوید که مهریه های امروزی قابل پرداخت نیست و... باید عرض شود که خداوند سبحان به انسان عقل داده و بر اساس همان عقل هم از بندگان انتظار می رود که کورکورانه و نسنجیده عمل نکنند و طبق توان خود اقدام نمایند، زمانی که پذیرش این مهریه بر عهده شماست باید بدان اندیشید که پرداخت آن هم برعهده شما خواهد بود.
بالاتر از همه اینها جوانان عزیز همواره سعی کنند زندگی خود را به بهانه ایی به زندگی اهل بیت علیهم السلام گره بزنند و در این مورد نیز مثل بقیه موارد بر این سلاله پاک و مطهر اقتدا نمایند... إن شاءالله که خوشبخت باشید.
مخاطبین عزیز! شما نیز می توانید نظرات خود را از بخش ارسال نظر با سایر مخاطبین سایت ضیاءالصالحین به اشتراک بگذارید.
افزودن دیدگاه جدید