آیین دوست یابی (شرح حکمت ۱۲ نهج البلاغه)

آیین دوست یابی (شرح حکمت ۱۲ نهج البلاغه) (اخلاقى، اجتماعی، تربیتى)

و قال عليه السلام أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ، وَأَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ.

امام عليه السلام فرمود: عاجزترين مردم كسى است كه از به دست آوردن دوستان عاجز باشد و از او عاجزتر كسى است كه دوستانى را كه به دست آورده از دست بدهد.[1]

برای مشاهده تصویر در ابعاد اصلی و بزرگتر روی آن کلیک کنید.

شرح و تفسير  آیین دوست یابی

شك نيست كه يكى از مهم ترين سرمايه انسان در زندگى دوستان صميمى است؛ اين سرمايه نه تنها براى يارى كردن انسان در برابر مشكلات، بلكه براى انس گرفتن و از تجربه ها و نظرات آنها بهره گيرى كردن ضرورى است و جالب اين كه به دست آوردن دوستان خوب كار آسانى است؛ نه همچون به دست آوردن مال است كه احتياج به تلاش و كوشش فراون و گاه نياز به سرمايه گذارى هاى كلان دارد و نه همچون مقام است كه به دست آوردنش نياز به روابط اجتماعى قوى دارد، بلكه با سرمايه اى كه در اختيار هر كس هست به دست مى آيد و آن سرمايه گشاده رويى، ادب و حسن معاشرت است. بر همين اساس امام عليه السلام مى فرمايد: «عاجزترين مردم كسى است كه از به دست آوردن دوست عاجز باشد»؛

(أَعْجَزُ النَّاسِ مَنْ عَجَزَ عَنِ اكْتِسَابِ الْإِخْوَانِ). حديث معروفى است از امير مؤمنان على عليه السلام كه خطاب به مردم فرمود:

«إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ فَسَعُوهُمْ بِطَلَاقَةِ الْوَجْهِ وَحُسْنِ اللِّقَاءِ فَإِنِّي سَمِعْتُ رَسُولَ اللَّهِ صلى الله عليه و آله يَقُولُ إِنَّكُمْ لَنْ تَسَعُوا النَّاسَ بِأَمْوَالِكُمْ فَسَعُوهُمْ بِأَخْلَاقِكُمْ؛

(اى مردم) شما نمى توانيد مردم را با اموال خود راضى نگه داريد، از اين رو ايشان را با خوشرويى و رفتار خوب راضى نگه داريد، زيرا من از رسول خدا صلى الله عليه و آله شنيدم كه مى فرمود: شما نمى توانيد خشنودى مردم را با اموال (محدودتان) به دست آوريد بنابراين با اخلاق نيكتان خشنودى آنها را به دست آوريد».[2]

آنگاه امام مى افزايد: «و از او عاجزتر كسى است كه دوستانى را كه به دست آورده از دست بدهد»؛

(وَأَعْجَزُ مِنْهُ مَنْ ضَيَّعَ مَنْ ظَفِرَ بِهِ مِنْهُمْ)

. زيرا ممكن است به دست آوردن چيزى مقدارى زحمت داشته باشد؛ ولى نگه داشتن آن آسان تر است، بنابراين كسى كه دوستان خود را با بى مهرى يا بى اعتنايى از دست دهد عاجزتر از كسى است كه نتوانسته دوستى به دست آورد.

در اينجا سؤالى مطرح است كه اگر امام در جمله اول مى فرمايد: «از همه مردم عاجزتر كسى است كه ...» چگونه بعد از آن مى فرمايد: «و از او عاجزتر كسى است كه دوستانش را از دست دهد» اگر جمله اول عموميّت دارد، با جمله دوم سازگار نيست.

ولى پاسخ اين سؤال روشن است و آن اينكه جمله اول عموميّت نسبى دارد و عموميّت نسبى با وجود بعضى از استثناها منافات ندارد و شبيه اين تعبير در كلمات روزانه مردم نيز زياد است؛ مثلا مردم مى گويند: بدبخت ترين مردم كسى است كه آبروى خود را از دست دهد و از او بدبخت تر كسى است كه ايمان خود را از دست دهد و هيچ گاه در عرف مردم تناقضى در ميان اين دو ديده نمى شود.

در حديثى از امام امير مؤمنان عليه السلام در غررالحكم مى خوانيم:

«مَنْ لا صَديقَ لَهُ لا ذُخْرَ لَهُ؛

كسى كه دوست ندارد ذخيره اى ندارد».[3]

امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

«لَقَدْ عَظُمَتْ مَنْزِلَةُ الصَّدِيقِ حَتَّى إِنَّ أَهْلَ النَّارِ يَسْتَغِيثُونَ بِهِ وَيَدْعُونَ بِهِ فِي النَّارِ قَبْلَ الْقَرِيبِ الْحَمِيمِ قَالَ اللَّهُ مُخْبِراً عَنْهُمْ (فَما لَنا مِنْ شافِعِينَ وَلَا صَدِيقٍ حَمِيمٍ)؛

مقام دوست بسيار برجسته است تا آنجا كه دوزخيان نيز با فرياد خود از او- پيش از آنكه از نزديكان كمك بخواهد- سخن مى گويند همان گونه كه خداوند در قرآن از آنها چنين خبر داده كه مى گويند:

امروز نه شفاعت كننده اى داريم نه دوست گرم و پر محبتى».[4]

اصولًا دوستان خوب بهترين زينت انسانند همان طور كه امام صادق عليه السلام مى فرمايد:

«لِكُلِّ شَىْ ءٍ حِلْيَةٌ وَحِلْيَةُ الرَّجُلِ أوِدّائُهُ؛

هرچيزى زينتى دارد و زينت انسان دوستان اوست».[5]

در اهمّيّت دوستان همين بس كه از بعضى از بزرگان سؤال شد: آيا برادر بهتر است يا دوست خوب. گفت: برادرى خوب است كه دوست انسان باشد.

منبع: پيام امام امير المومنين عليه السلام، ج 12، ص: 93 الی 98.