حضرت مریم علیهاالسلام فرشته وحی را در قالب انسان مشاهده کرد

حضرت مریم علیهاالسلام فرشته وحی را در قالب انسان مشاهده کرد

با توجه به آیات قرآن می توان نتیجه گرفت آن فرشته ای که بر حضرت مریم سلام الله علیها بصورت انسان ظاهر شد، همان حضرت جبرئیل فرشته بزرگ الهی بوده است.

نحوه تولد خارق العاده حضرت عیسی علیه السلام بدون داشتن پدر، موضوعی است که در قرآن کریم به صراحت و با بیانی شیوا و شفاف به آن اشاره شده است؛  ایام ولادت حضرت عیسی علیه السلام فرصت مغتنمی است تا این موضوع مورد تحلیل دوباره قرار گیرد.

گفت وگویی که با دکتر طاهره محسنی، استاد حوزه و دانشگاه انجام داده، به بررسی شبهات موجود در زمینه میلاد حضرت عیسی علیه السلام پرداخته است. آنطور که این کارشناس قرآنی شرح می دهد منظور از تمثل روح برای حضرت مریم سلام الله علیها، این است که حضرت مریم سلام الله علیها او را به شکل انسان مشاهده کرد، هرچند که سیرت او همان فرشته بود؛ اما آن حضرت به محض دیدار او، درحالیکه از ماجرا خبر نداشت، گمان کرد او انسانی بصورت و سیرت است. درواقع حضرت جبرئیل واقعاً بصورت انسان تبدیل نشده بود، بلکه تنها در قوه بینایی آن بانوی گرامی به شکل انسان نمایان شد و در خارج از قدرت ادراک او همان فرشته بود.

بیان قرآن از تولدی خارق العاده

وقتی ماجرای میلاد حضرت عیسی علیه السلام از منظر قرآن کریم را بررسی می کنیم، در وهله اول با این نکته مواجهه می شویم که خدای متعال قبل از بیان ماجرای حضرت عیسی علیه السلام، ابتدا ماجرای تولد حضرت یحیی علیه السلام را بیان فرموده است. دلیل این نوع بیان چیست؟ با وجود اینکه حتی این سوره هم به نام حضرت مریم سلام الله علیها است.

دلیل اینکه خدای تعالی قبل از مطرح کردن ماجرای تولد حضرت عیسی علیه السلام، اول داستان تولد حضرت یحیی علیه السلام را عنوان کرده، آن است که بین این دو میلاد شباهت هایی وجود دارد. حضرت یحیی علیه السلام در شرایطی به دنیا آمد که پدر و مادرش کهن سال بودند و تا آن زمان صاحب فرزند نشده بودند و حضرت عیسی علیه السلام بدون داشتن پدر متولد شد.

درواقع خداوند می خواهد ذهن انسان را با یک موضوع خارق العاده مواجه کند و آن، این است که توجه کنید حضرت زکریا در شرایطی مژده فرزند را دریافت کرد که هم خودش مسن بود و هم همسرش و در عین حال تا آن زمان پیری هرگز بچه دار نشده بودند.

وقتی این موضوع شگرف در قالب حدود 15 آیه بیان می شود و انسان متوجه می شود خدای متعال قادر است در آن شرایط به بنده مؤمن خود فرزند سالم و آن هم در کمال صحت عقلی و اوج معرفت و ادب و حکمت عطا کند، به این ترتیب بخش دوم سوره مریم و بعد از بیان داستان یحیی علیه السلام، به داستان عیسى علیه السلام اشاره شده است.

در این شرایط معجزه دیگری را بیان می فرماید که آن، تولد انسان از زنی پاک دامن است، بدون اینکه آن زن هرگز ازدواج کرده باشد. یعنی خداوند این قدرت خود را به انسان تذکر می دهد که می تواند انسان کامل را که در اوج معرفت و کمال عقلی بوده و حتی در سن خردسالی به نبوت می رسد، در شرایطی به جهان هدیه کند که  تنها مادری پاک و پاک دامن دارد.

شباهت های تولد حضرت عیسی و حضرت یحیی علیهماالسلام

میان تولد حضرت عیسی و حضرت یحیی علیهماالسلام چه شباهت هایی وجود دارد؟

این دو تولد پر خیر و برکت شباهت های زیادی با یکدیگر دارند. البته جالب است که حضرت یحیی علیه السلام پسر خاله حضرت مریم سلام الله علیها محسوب می شود و این دو پیامبر خدا با هم نسبت خونی و خویشاوندی نیز دارند.

یکی از شباهت ها همان طور که اشاره شد، نوع تولد هر دو پیامبر است که بصورت خارق العاده صورت گرفته است. حضرت یحیی علیه السلام از پدر و مادری کهن سال و نازا به دنیا آمد و حضرت عیسی علیه السلام از مادر و بدون پدر به دنیا آمد.

از طرف دیگر هر دوی این افراد، در دوران کودکی به مقام پیغمبری رسیدند و حکم و نبوت در زمان کودکی به آن ها داده شده است. این نکته نشان می دهد که هر دوی ایشان در همان خردسالی در کمال عقل بوده اند.

هر دو در کودکی از طرف خداوند متعال مأمور به نیکی و احسان به والدین خود شده اند و این موضوع را حضرت عیسی علیه السلام در کودکی اعلام کرد که از سوی خداوند متعال، مأمور به احسان به مادر شده است.

هر دو در کودکی اعلام کرده اند که ستمکار و شقاوت پیشه نیستند، همان طور که حضرت عیسی علیه السلام هم اعلام کرد که جبار و شقى نیست.

خداوند متعال بر هر دو سه بار سلام فرستاده است، همان گونه که حضرت عیسی علیه السلام هم بر خود در روز ولادتش و روز مرگش و روز مبعوث شدنش سلام داده است. جالب این است که این سه روز، روزهای مهم و خطیر در زندگی هر انسانی محسوب می شوند. البته شباهت های دیگری هم میان این دو پیامبر خدا وجود دارد.

همان طور که می دانیم حضرت عیسی علیه السلام، پیغمبری اولوالعزم و صاحب شریعت بوده است. با توجه به این که دوران زندگی ایشان در یک زمان بوده، نحوه ارتباط و آیین این دو پیغمبر خدا چطور بود؟

حضرت یحیی علیه السلام در زمان زندگی خود نبوت حضرت عیسی علیه السلام را تصدیق کرده و به آن حضرت ایمان آورد.

دلایل کناره گیری حضرت مریم سلام الله علیها از مردم

طبق آیات قرآن کریم، حضرت مریم سلام الله علیها مدتی از مردم کناره گیری کرده و در خلوت به سر می برد. دلیل این کناره گیری چه بود؟

خداوند در قرآن کریم در سوره مریم به این نکته اشاره فرموده است، با این بیان که: «وَ اذْکرْ فِی الْکتابِ مَرْیَمَ إِذِ انْتَبَذَتْ مِنْ أَهْلِها مَکاناً شَرْقِیًّا» یعنی «در این کتاب مریم را یاد کن آن دم که در مکانى در طرف شرقى مسجد از کسان خود کناره گرفت.» منظور از ذکر و یادآوری حضرت مریم سلام الله علیها، یاد کردن داستان زندگی اوست. همچنین منظور از «کتاب» قرآن کریم و یا سوره مریم است که جزئى از کتاب است، چون جزء کتاب هم مانند خود کتاب است .

کلمه «انتبذت» از ریشه «نبذ» به معنی کناره گرفتن از مردم بطور گمنام است. به کار بردن این تعبیر شاید اشاره به آن باشد که مریم بصورت متواضعانه و گمنام و خالی از هر کاری که جلب توجه کند، از جمع کناره گیری کرده و آن مکان از خانه خدا را برای عبادت انتخاب کرد.

معناى آیه این است که در این کتاب داستان مریم را در آن حین که از مردم اهل خود کناره گرفت و در مکان شرقى (که گویا همان سمت شرقى مسجد بیت المقدس باشد) ساکن شد تا به راز و نیاز با خدای تعالی بپردازد و چیزی او را از یاد خدا غافل نکند.

آنطور که در قرآن کریم می خوانیم حضرت مریم سلام الله علیها در زمان میلاد حضرت عیسی علیه السلام هم به همین صورت از مرم کناره گیری کرد.

پس از اینکه حضرت مریم سلام الله علیها بصورت متواضعانه و گمنام و خالی از هر گونه کاری که جلب توجه کند، از جمع کناره گیری کرد و در محل شرقی بیت المقدس ساکن شد، حجابی بین خودش و سایر مردم قرار داد تا خلوتگاه او از هر نظر کامل شود.

چرا؟ مگر حضرت مریم سلام الله علیها خبر داشت که قرار است بدون داشتن همسر، صاحب فرزند شود؟

برای این که جواب این سؤال را پیدا کنیم باید به آیات دیگری درباره زمان میلاد حضرت عیسی علیه السلام مراجعه کنیم. با توجه به آیه 22 سوره آل عمران می توان پاسخ این ابهام را پیدا کرد.

در آیه 22 سوره آل عمران می فرماید: «کلَّما دَخَلَ عَلَیْها زَکرِیَّا الْمِحْرابَ وَجَدَ عِنْدَها رِزْقاً؛ هر وقت زکریا وارد محراب او مى شد مى دید که نزد او رزقى است.» درواقع خداوند از مائده ها و غذاهای بهشتی برای حضرت مریم سلام الله علیها می فرستاده تا از آن ها تغذیه کند. بنا بر این آیه، به نظر می رسد که مریم سلام الله علیها از مردم کناره گیری کرد و خود را از آن ها پوشانید تا ذهن و قلبش برای عبادت و ذکر خداوند متعال آزاد باشد. در این زمان بود که خداوند، روح را که یکی از فرشتگان بزرگ است، به سوی آن بانوی بزرگوار فرستاد و او در شکل انسان کامل بی عیب و نقص و خوش قیافه ای بر ایشان ظاهر شد.

حضرت مریم سلام الله علیها روح دید یا انسان؟

سؤال دیگری در اینجا مطرح می شود، مبنی بر اینکه آیا در آن زمان، حضرت مریم سلام الله علیها روح را در قالب انسان دید؟

آنطور که از تفاسیر مستند قرآن کریم و مبتنی بر روایات ائمه اطهار علیهم السلام مشخص می شود، آن چیزی که بر حضرت مریم سلام الله علیها بصورت انسان ظاهر شد، نه انسان بود و نه جن. بلکه فرشته ای بود که برای انجام مأموریتی به این صورت ظاهر شد و بر اساس آیات قرآن، آن فرشته همان جبرئیل بوده است.

آیا شاهد این نظر را با جست وجو در آیات قرآن می توان پیدا کرد؟

بله. خداوند آن فردى را که مأمور وحى است، جبرئیل نامیده و در آیه 97 سوره بقره فرموده است: «مَنْ کانَ عَدُوًّا لِجِبْرِیلَ فَإِنَّهُ نَزَّلَهُ عَلى قَلْبِک بِإِذْنِ اللَّهِ؛ کسى که با جبرئیل دشمن است که چرا قرآن را بر تو نازل کرد، بیهوده دشمن است زیرا همانا او نازل کرد قرآن را بر قلب تو به اذن خدا.»

این فرشته حامل وحی در آیه 102 سوره نحل «روح» نامیده شده است: «قُلْ نَزَّلَهُ رُوحُ الْقُدُسِ مِنْ رَبِّک؛ بگو روح القدس آن را از ناحیه پروردگارت نازل کرد.» و یا در آیه 194 سوره شعرا که فرموده است: «نَزَلَ بِهِ الرُّوحُ الْأَمِینُ عَلى قَلْبِک؛ روح الامین آن را بر قلبت نازل کرد.»

فرشته حامل وحی در سوره حاقه «رسول» هم خوانده شده است: «إِنَّهُ لَقَوْلُ رَسُولٍ کرِیمٍ؛ به درستى آن گفتار رسولى بزرگوار است.»

با توجه به این آیات می توان نتیجه گرفت آن فرشته ای که بر حضرت مریم سلام الله علیها بصورت انسان ظاهر شد، همان حضرت جبرئیل فرشته بزرگ الهی بوده است.

به نظر می رسد خدای متعال روح یا همان فرشته وحی را به خودش نسبت داده است. چون فرموده «روحنا». دلیل این نوع تعبیر چیست؟

باید توجه داشت که نسبت دادن روح به خدا در کلمه «روحنا؛ روح ما» به دلیل احترام به حضرت جبرئیل است.

نزول فرشته ها بر حضرت مریم سلام الله علیها در زمان میلاد فرزندش

پس در این آیات تنها به ظاهر شدن جبرئیل اشاره شده اما همین قضیه در سوره آل عمران به جمعی از فرشتگان نسبت داده شده است. چرا یک بار جبرئیل را نام برده و در جای دیگر تعدادی از فرشتگان را؟

در سوره آل عمران این ماجرا را این طور بیان فرموده که: «قَالَتْ رَبِّ أَنَّى یکونُ لِی وَلَدٌ وَلَمْ یمْسَسْنِی بَشَرٌ قَالَ کذَلِک اللّهُ یخْلُقُ مَا یشَاء إِذَا قَضَى أَمْرًا فَإِنَّمَا یقُولُ لَهُ کن فَیکونُ؛ (مریم) گفت: پروردگارا! چگونه ممکن است فرزندى براى من باشد، در حالى که انسانى با من تماس نگرفته است؟! فرمود: خداوند، این گونه هر چه را بخواهد میآفریند! هنگامى که چیزى را مقرّر دارد (و فرمان هستى آن را صادر کند)، فقط به آن مى گوید: موجود باش! آن نیز فوراً موجود مى شود.»

با مقایسه آیه 47 سوره آل عمران با آیه مورد بحث این نتیجه به دست می آید که کلام فرشتگان با حضرت مریم سلام الله علیها که در سوره آل عمران به آن اشاره شده، همان سخنی است که در این سوره به جبرئیل نسبت داده شده است.

نکته قابل توجه این است که نسبت دادن کلام یک نفر از یک گروه به تمام افراد آن گروه بعید نیست. چون همه در آن کلام و یا در سنت و عادت و خلقت موافقت و شرکت دارند.

درواقع به نظر می رسد گروهی از فرشته ها به سراغ حضرت مریم سلام الله علیها رفته اند که رئیس یا سرآمد آن ها حضرت جبرئیل بوده و آن سخنان را حضرت جبرئیل گفته است. در این صورت می توان گفت که همه آن ها چنین مطالبی را عنوان کرده اند.

همان طور که وقتی میان ما انسان ها یک نفر به نمایندگی از جمعی صحبت می کند، گویا سخنان او را همه آن جمع گفته اند. بنابراین دوتایی و تناقضی میان این ها وجود ندارد.

آیا چنین تعبیری در جای دیگری از قرآن کریم هم به کار رفته است؟

بله. قرآن کریم بارها این تعبیرات به کار رفته است. بعنوان مثال در سوره منافقون که سخن یک نفر از قومی را به تمام آن قوم نسبت می دهد: «یَقُولُونَ لَئِنْ رَجَعْنا إِلَى الْمَدِینَةِ لَیُخْرِجَنَّ الْأَعَزُّ مِنْهَا الْأَذَلَّ؛ مى گویند اگر به مدینه برگردیم بطور قطع آنکه عزیزتر است ذلیل تر را بیرون خواهد کرد.» در این آیه با وجود اینکه گوینده سخن یک نفر بوده، اما سخن او به جمع نسبت داده شده است.

این تعبیر در آیه 32 سوره انفال هم استفاده شده است: «وَ إِذْ قالُوا اللَّهُمَّ إِنْ کانَ هذا هُوَ الْحَقَّ مِنْ عِنْدِک فَأَمْطِرْ عَلَیْنا حِجارَةً مِنَ السَّماءِ؛ و چون گفتند: بار الها اگر این حق و از ناحیه تو است پس سنگى از آسمان بر ما بباران.»

تمثل روح در قالب انسان

اشاره شد که طبق آیات قرآن کریم، روح در قالب انسان تمثل پیدا کرد. تمثل روح در قالب انسان چه معنایی دارد و چطور اتفاق می افتد؟

«تمثل» در اصل از ریشه «مثول» به معنی ایستادن مقابل چیزی است و «ممثل» به چیزی می گویند که بصورت دیگری ظاهر شود، نه اینکه واقعاً تغییر شکل یا ماهیت بدهد. بنابراین منظور از جمله «تَمَثَّلَ لَها بَشَراً» این است که فرشته بزرگ خدا در مقابل حضرت مریم سلام الله علیها به شکل انسان ظاهر شد. البته باید توجه داشت که فرشته در صورت به شکل انسان درآمد و سیرت او تغییری نکرد، بنابراین او باز همان فرشته است نه انسان.

در بیان عادی هم وقتی گفته می شود «چیزی تمثل پیدا کرد» یعنی چیزی برای چیز دیگری بصورتی درآمد و او آن را به فلان شکل تصور کرد، نه اینکه واقعاً هم به آن صورت درآمده و چیز دیگرى شده باشد.

پس منظور از تمثل فرشته بصورت انسان، ظاهر شدن او براى بیننده بصورت انسان است، نه اینکه واقعاً انسان شده باشد. چون اگر معنایش این باشد لازم است که چیزى به چیز دیگری تبدیل شود، نه اینکه بصورت چیزى دیگری ظاهر شود.

پس آنچه که حضرت مریم سلام الله علیها در آن زمان مشاهده کرد، فرشته بود که در قالب انسان ظاهر شد. درست است؟

بله. منظور از تمثل روح برای حضرت مریم سلام الله علیها، این است که حضرت مریم سلام الله علیها او را به شکل انسان مشاهده کرد، هرچند که سیرت او همان فرشته بود.

اما حضرت مریم سلام الله علیها به محض دیدار او، درحالیکه از ماجرا خبر نداشت، گمان کرد او انسانی بصورت و سیرت است. درواقع حضرت جبرئیل واقعاً بصورت انسان تبدیل نشده بود، بلکه تنها در قوه بینایی آن بانوی گرامی به شکل انسان نمایان شد و در خارج از قدرت ادراک او همان فرشته بود.

تمثل موجودات در عالم هستی

آیا کلمه تمثل فقط در همین آیه و در زمان تولد حضرت عیسی علیه السلام به کار رفته است و یا در آیات دیگری به این ماجرا اشاره شده است؟

کلمه تمثل در قرآن کریم فقط در آیه مورد بحث به کار رفته است، هرچند که در روایات اسلامی در چندین مورد به این کلمه برخورد می کنیم. مانند این ماجرا در موارد دیگری در قرآن کریم دیده می شود.

چه ماجراهایی به تمثل موجودات اشاره دارند؟

بعنوان مثال در آیات دیگری بطور ضمنی اشاره شده که نزول فرشته های محترم بر حضرت ابراهیم علیه السلام و بشارت دادن آن حضرت به تولد حضرت اسحاق علیه السلام، نوعی تمثل بوده. درواقع آن فرشته ها با حفظ ماهیت فرشته بودن خود، در قوه بینایی حضرت ابراهیم علیه السلام بصورت انسان ظاهر شدند. همچنین فرشته ها در برای حضرت لوط علیه السلام هم تمثل پیدا کرده و ظهورشان بصورت انسان بود.

ظهور ابلیس در جنگ بدر بصورت سراقه بن مالک هم نوع دیگری از تمثل است، با اینکه سراقه آن روز در مکه بود که در آیه 48 سوره انفال به این موضوع اشاره شده است.

در عین حال در روایات هم به نمونه هایی از ماجرای تمثل اشاره شده است، مانند تمثل ابلیس بصورت پیرمردی در داستان دار الندوه که مشرکین براى کشتن پیغمبر اسلام صلی الله علیه و آله مشورت مى کردند و ابلیس بصورت پیرمرد سالخورده ای ظاهر شد و پیشنهاد جدید و تازه اى داد و همه آن را قبول کردند. تمثل ابلیس در روز عقبه بصورت منبه بن حجاج، تمثل ابلیس براى حضرت یحیى علیه السلام بصورتى عجیب و غریب، تمثل دنیا براى حضرت امیرالمؤمنین علیه السلام بصورت زنى زیبا و فتان، تمثل مال و اولاد و عمل انسان در هنگام مرگ و تمثل اعمال انسان در قبر و در روز قیامت هم نمونه های دیگری از این مورد است.

در همه این موارد مال، ثروت، شیطان، فرزند و اعمال واقعاً به چیز دیگری تبدیل نشده اند. بلکه ماهیت و ذات آن ها محفوظ مانده و ظاهر بیرونی آن ها تغییر نکرده، فقط دیگران او را به این صورت می بینند.

این مطلب صرفا جهت اطلاع کاربران از فضای رسانه‌ای بازنشر شده و محتوای آن لزوما مورد تایید ضیاءالصالحین نیست .