انگیزه های امام حسین علیه السلام برای به همراه داشتن خانواده

پرسش: چرا امام حسین(علیه السلام) خانواده خود را همراه خود به کربلا برد؟

پاسخ اجمالی: پژوهشگران اسلامی؛ انگیزه های مختلفی برای به همراه داشتن زنان و کودکان بیان کرده اند؛ مانند:
1. پذیرش مصلحت و اراده الهی؛ یعنی مصلحت خدا این بود که امام حسین(علیه السلام) و یارانش شهید، و خانواده اش اسیر باشند؛ یعنى‏ رضاى حق تعالی در این مصلحت بود و چنین مصلحت؛ یعنى جهت کمال فرد و بشریّت.
2. انگیزه مذهبی؛ یعنی از آن جا که محتوای قیام امام حسین(علیه السلام)، مذهبی و مقدس است، آوردن خانواده به همراه خود، از نظر آثار مذهبی، بسیار سودمند و مؤثر بود؛ زیرا عرفان و محبتی که در دل اهل بیت امام(علیه السلام)، نسبت به خداوند بود، برای همراهانِ دیگر امام، بسیار درس آموز و کارگشا بود.
3. انگیزه امنیتی؛ امام(علیه السلام) در مدینه خانه امنی سراغ نداشت تا خانواده اش را به آن جا بفرستد و هیچ کس هم پیشنهاد نکرد که من از خاندانت حمایت می کنم؛ لذا امام(علیه السلام) نگران اسیر شدن خانواده خود در حال حیاتش بود؛ زیرا احتمال قوی وجود داشت که مأموران یزید، خانواده امام را در همان مدینه، دستگیر کرده و به گروگان درآورند.

پاسخ تفصیلی:

یکی از موضوعات مهمی که در جریان قیام امام حسین(علیه السلام) باید مورد دقت قرار گیرد، موضوع همراه بردن خانواده است. نکته سؤال برانگیز این است که با توجه به این که برای تصمیم گیری در امری مهم و سرنوشت ساز، تنها ضرر نداشتن کافی نیست، بلکه باید سودمندی و قابل قبول بودن آن را نیز در نظر داشت، امام(علیه السلام) که مطمئن بود قیامش منتهی به شهادت می شود، چه مصلحتی در همراه داشتن خانواده اش می دید؟ همین ابهام بدان انجامید که حضرتشان مورد اعتراض برخی اطرافیان قرار گیرد. به عنوان نمونه، ابن عباس به ایشان عرضه داشت: «پسرعموجان! به سراغ کوفیان مرو، همانا آنان گروه فریب کار هستند ... و اگر از روی ناچاری به کوفه می روی، زنان و کودکان را به همراه مبر که ایمن نیستم از این که انتقام جویانه تو را همچون عثمان بن عفان، در حالی بکشند که زنان و کودکانت نظاره گر تو باشند».[1]

انگیزه های امام حسین(علیه السلام) برای به همراه داشتن زنان و کودکان

پژوهشگران اسلامی؛ انگیزه های مختلفی برای به همراه داشتن خانواده بیان کرده اند؛ در این جا به بعضی از آنها اشاره می شود:

1. پذیرش مصلحت و اراده الهی

تمام کسانى که همراهی اهل بیت امام حسین(علیه السلام) را با ایشان برخلاف مصلحت تشخیص دادند؛ با حساب و منطق مادی خودشان به این تشخیص رسیده بودند، اما حضرتشان پاسخی می داد که از جنبه دیگری به ماجرا پرداخته و جنبه معنوى مطلب را بیان می کرد:

ایشان اطرافیانش را با این سخن خطاب قرار داد: در عالم رؤیا جدّم به من فرمود: «انَّ اللهَ شاءَ انْ یَراکَ قَتیلاً»؛ «خدا می خواهد تو را کشته ببیند». گفتند: پس اگر این طور است، چرا خانواده را همراهتان می برید؟ که پاسخ شنیدند: این را هم جدّم فرمود: «انَّ اللهَ شاءَ انْ یَراهُنَّ سَبایا»؛ «خدا می خواهد آنان را در لباس اسارت ببیند».[2]

مشیّت و یا اراده خدا در خود قرآن در دو مورد به کار می رود که یکى را اصطلاحاً «اراده تکوینى» و دیگرى را «اراده تشریعى» می گویند. اراده تکوینى؛ یعنى قضا و قدر الهى که اگر چیزى قضا و قدر حتمى الهى به آن تعلّق گرفت، معنایش این است که در مقابل آن دیگر کارى نمی شود کرد.

معناى اراده تشریعى این است که خدا این طور راضى است، و این چنین می خواهد. پس خدا خواسته است که امام حسین(علیه السلام) شهید باشد، و خانواده او اسیر باشند؛ یعنى‏ رضاى حق تعالی در مصلحت است و مصلحت؛ یعنى جهت کمال فرد و بشریّت؛ لذا این طور نبود که وقتى از ایشان می پرسیدند چرا زنان و فرزندان را می برید، بفرماید اصلاً من در این قضیه بی اختیارم، بلکه به این صورت می شنیدند که با الهامى که از عالم معنا به من شده است، من چنین تشخیص داده ام که مصلحت در این است و این کارى است که من از روى اختیار انجام می دهم، ولى براساس آن چیزى که آن را مصلحت تشخیص می دهم؛ از این رو هرکس این جواب امام حسین(علیه السلام) را می شنید، دیگر چیزى نمی گفت.[3]

2. انگیزه مذهبی

از آن جا که محتوای قیام امام(علیه السلام)، مذهبی و مقدس است، همراه آوردن خانواده، از نظر آثار مذهبی، بسیار سودمند و مؤثر بود؛ زیرا عرفان و محبتی که در دل اهل بیت امام(علیه السلام)، نسبت به خداوند بود، برای همراهانِ دیگر امام، بسیار درس آموز و کارگشا بود و نمونه های آن را در سخنان زینب(سلام الله علیها) می توان یافت. وقتی ابن زیاد بعد از شهادت و اسیری خاندان امام، می گوید: اوضاع را چگونه دیده اید؟ زینب(سلام الله علیها) در جواب او می گوید: «ما رَأَیْتُ إِلَّا جَمیلا»؛[4] «از خدا جز زیبایی (خیر و محبت) ندیده ام». زینب آن قدر با خدای خود نزدیک و آشناست که اطمینان دارد مصیبت های وارده پایان کار نیست. بلکه افق های روشنی در پشت این وقایع نهفته است. زینب به ابن زیاد فهماند آنچه ناگوار است از ناحیه دشمنان خدا است و از ناحیه خدا جز سعادت و نیک بختی به انسان نمی رسد و به استقبال شهادت و اسیری رفتن، همانند رفتن به مهمانی دوست و نزدیک شدن به او است. امام(علیه السلام) با آوردن حضرت زینب(سلام الله علیها) به همراه خود، به همه زنان و مردان جهان آموخت که یک مؤمن و خداشناس، از نظر روابط قلبی و پیوند درونی با خدای خویش، باید چنین باشد. اگر امام(علیه السلام) خانواده اش را به همراه نمی آورد، صفحات تاریخ از این نمونه های درخشان خالی می ماند.[5]

3. انگیزه امنیتی

امام(علیه السلام) در مدینه خانه امنی سراغ نداشت تا خانواده اش را به آن جا بفرستد و هنگام خروج از مدینه، هیچ کس هم به او پیشنهاد نکرد که من از خاندان تو حمایت می کنم؛ لذا امام(علیه السلام) نگران اسیر شدن خانواده خود در حال حیاتش بود؛ زیرا احتمال قوی وجود داشت که دولت مردان و مأموران یزید، زنان و فرزندان امام را در همان مدینه، دستگیر کرده و به گروگان بگیرند و در نتیجه، امام به ناچار برای خلاصی و رهایی زنان و خواهران خود، مجبور می شد خود را معرفی و تسلیم نماید و بعد از تسلیم نیز دو پیشنهاد بر سر راهش گذاشته می شد، یا با ذلت و خواری بیعت کند و یا به شیوه مرموزی به قتل می رسید، و هیچ دردسری هم برای دستگاه حاکم به وجود نمی آمد. بنابراین، وقتی عاقبت امر، چنین باشد، چرا امام کاری کند که در نهایت به ذلت و خواری بینجامد، بلکه از همان ابتدا با عزت و سربلندی، تمام راه های نفوذ را بر دشمن بسته و دشمن را از این نظر خلع سلاح می کند، و این کاری بود که امام(علیه السلام) انجام داد. و در مورد مکه نیز همین سخن جاری است؛ زیرا وقتی امام در مدینه که سال ها در آن زندگی کرد و اکنون نیز محل زندگی او بود، پناهگاه و محلّ امنی نداشته باشد، در مکه حتماً محلّ امنی نخواهد داشت.[6]

سید بن طاووس می گوید: «از مواردی که ممکن است سبب همراهی زنان اهل بیت(علیهم السلام) تلقی شود این است که اگر امام حسین(علیه السلام) زنان و فرزندان خود را در مدینه و یا جایی غیر از آن، می گذاشت، احتمال می رفت که یزید بن معاویه زن و فرزند امام را دستگیر کرده و سپس عواقب شوم و رفتارهای زننده ای پیش می آمد که امام حسین(علیه السلام) را از جهاد و شهادت باز می داشت».[7]

منبع: اسلام کوئست
--------------------------------
پی نوشت:
[1] دینورى‏، ابو حنیفه احمد بن داود، الاخبار الطوال، تحقیق، عامر، عبد المنعم، ص 244، قم، منشورات الرضى، 1368ش؛ طبری، أبو جعفر محمد بن جریر، تاریخ الامم و الملوک(تاریخ طبری)، تحقیق، ابراهیم، محمد أبو الفضل، ج ‏5، ص 383 – 384، بیروت، دار التراث، چاپ دوم، 1387ق.

[2] سید بن طاووس، اللهوف فی قتلی الطفوف، ص 65، تهران، نشر جهان، چاپ اول، 1348ش.

[3] مطهری، مرتضی، مجموعه‏ آثار، ج ‏17، ص 395 – 396، تهران، صدرا.

[4] اللهوف على قتلى الطفوف، ص 160.

[5] فاضل استرآبادی، محمد، عاشورا؛ انگیزه، شیوه و بازتاب، ص 234 – 235، قم، مؤسسه شیعه شناسی، چاپ اول، 1391ش.

[6] همان، ص 235 – 236.

[7] اللهوف على قتلى الطفوف ص 84.