آسیب شناسی سلوک انسانی در کلام امام رضا علیه السلام - استغفار / جلسه دوم

در این پست از سلسله مباحث استاد محمد شجاعی « آسیب شناسی سلوک انسانی در کلام امام رضا علیه السلام - استغفار/ جلسه دوم » تقدیم علاقمندان طریق الی الله می شود.

آسیب شناسی سلوک انسانی در کلام امام رضا علیه السلام 

« استغفار » اولین قدم سیر و سلوک است

استغفار یعنی حمام نفس. همان طور که بدن ما بیش از چند روز نمی تواند بدون حمام باشد، بدون استغفار هم هیچ حیثیتی برای نفس باقی نمی ماند.

 استغفار چه جایگاهی در سلوک انسانی دارد؟ و به چه معناست؟

طلب غفران الهی و «غفور» از اسماء الهی است. در وجه اختلاف «عفو» با «غفور» باید گفت که «عفو» یعنی کسی مرتکب جرمی شده و مستحق مجازات است و با عفو می خواهد که خدا از مجازاتش بگذرد، اما در «غفور»، شخص نه تنها می‌خواهد خدا از مجازاتش بگذرد، بلکه به گونه ای با او رفتار کنند که انگار جرمی مرتکب نشده است.

پس وقتی می گوئیم «استغفرالله» یعنی من طلب غفران خدا را می کنم و می خواهم با او آشتی کنم. جرمی مرتکب شدم، ولی دوست ندارم رابطه ام با خدا خراب شود و نمی خواهم او  از من روی بگرداند و  قهر کند.

انسان ها بسته به قیمت و ارزش وجودی شان، برخی از آدمها برایشان موضوع و محبوبیت دارند. مثلا معلم، همسر، فرزند و ... و سعی در حفظ آن رابطه دارند. اما برای کسی که به معنای واقعی انسان است و بلوغ انسانی پیدا کرده، مهمترین محبوب زندگی اش، " الله" است. مسئله اساسی، حفظ رابطه اش با الله و از دست ندادن اوست.

 بنابراین، اولین نیاز انسان در ارتباط با حق تعالی این است که مانعی با او وجود نداشته باشد؛ چون عشق و عاطفه با حق تعالی قیمت دارد. یعنی همان طور که ما برای شرکت در یک مهمانی باید آراسته و معطر باشیم و با بدن کثیف و نامرتب نمی توانیم حضور داشته باشیم، در نزد خداوند و اهل آسمان هم اگر آلودگی و ناپاکی داشته باشیم راه مان نمی دهند. چون با جمع این آلودگی ها رابطه مان با غیب خراب می شود.

استغفار یعنی حمام نفس. همان طور که بدن ما بیش از چند روز نمی تواند بدون حمام باشد، بدون استغفار هم هیچ حیثیتی برای نفس باقی نمی ماند.

استغفار نیز در سلوک انسانی یک ضرورت است و آنقدر مهم است که پیامبر اکرم (صلی الله علیه و آله) می‌­فرمایند: «إِنَّهُ لَیُغَانُ عَلَى قَلْبِی وَ إِنِّی لَأَسْتَغْفِرُ اللَّهَ فِی كُلِّ یَوْمٍ سَبْعِینَ مَرَّةً = همانا كه قلبم را غبارى مى‏‌پوشاند و من روزى ۷۰ مرتبه از درگاه خدا آمرزش مى‌‏طلبم».

بر اثر بعضی گناه ها مثل نگاه های حرام، خیالات باطل، عکس های حرام،... روی قلب آدمی گردی می‌نشیند و اجازه نمی‌دهد به راحتی عبادتی در شب داشته باشیم؛ یا مکاشفه یا پروازی کنیم. به همین علت، با استغفار که حمام نفس است، در سه نوبت صبح، ظهر و شب، حتی اگر در رختخواب هم باشید، با 100 مرتبه ذکر استغفار انسان خودش را تخلیه و نفسش را پاک می‌کند تا بتواند مثل یک انسان زندگی کند. در کل اگر انسان تخلیه روح نداشته باشد، نه در زمین موفق خواهد شد و نه در آسمان.

چرا باید استغفار را به زبان بیاوریم؟

امام رضا (علیه السلام) در فرمایش گهربارشان هفت چیز را بدون هفت چیز دیگر مسخره می‌داند. « سَبعَةُ أشیاءَ بِغَیرِ سَبعةِ أشیاءَ مِن الاسْتِهْزاءِ: مَنِ اسْتَغْفَرَ بلِسانِهِ و لَم یَنْدَمْ بقَلبِهِ فَقدِ اسْتَهْزأ بنَفْسِهِ = هر کس با زبانش طلب استغفار کند، اما قلباً از گناهانش پشیمان نباشد، خودش را مسخره کرده است».

استغفار زبانی اهمیت بسیاری دارد. چون "زبان در دهان ترجمان دل است». این یعنی لفظ بیانگر باطن است. مثلا در سلام کردن گاهی ممکن است: با ناراحتی، با سردی، با شادی و سرحالی گفته شود. اما هر کدام یک بار معنایی دارند. پس افراد درون خودشان را با لفظ بیان می کنند.

چرا گفته می شود که ذکر را به زبان بیاورید و بگویید؟ چون «گفتن» خودش اثری در روح می‌گذارد و یک معنای جدیدی را ایجاد می کند که باعث تحول و اتفاقات قشنگی در قلب می شود.

برای همین بود که پیامبر (صلی الله علیه و آله) فرمود: «کسی را که دوستش دارید، به او بگویید».

مطالب مرتبط:

 آسیب شناسی سلوک انسانی در کلام امام رضا علیه السلام / جلسه اول