آشنایی با ماه های حرام در اسلام

آشنایی با ماه های حرام در اسلام

 در تقویم قمری که به عنوان تقویم اسلام مورد استفاده است چهار ماه جزو ماه های حرام هستند. متن حاضر آشنایی اجمالی با احکام و فلسفه ماه های حرام در اسلام است.

تقویم اسلامی تقویم قمری نام دارد. تمام مناسبت های مذهبی اسلام و شیعه بنابر این تقویم هستند و هر کدام از ماه های قمری اعمال و ادعیه مستحبی مخصوص به خود را دارند. چهار ماه از ماه های این تقویم تحت عنوان ماه های حرام در اسلام شناخته شده هستند. این چهار ماه ویژگی های مشترکی دارند. اصلی ترین اشتراک این ماه ها و همچنین علت نام گذاری آن ها به ماه های حرام این است که رعایت حرمت آن ها بر مسلمانان واجب است.

ماه های حرام در اسلام کدام اند؟

همانطور که ذکر شد چهار ماه از ماه های تقویم قمری را به نام ماه های حرام می شناسیم. این چهار ماه عبارتند از:

ذی القعده
ذی الحجه
محرم
رجب
ماه های ذی القعده، ذی الحجه، محرم پشت سر هم و به ترتیب هستند، اما ماه رجب در این ترتیب نیست، بلکه بین ماه های جمادی الثانی و شعبان است.

ماه های حرام در قرآن

ماه های حرام در قرآن نیز ذکر شده اند. در برخی از آیات عبارت های «ماه حرام» و «ماه های حرام» را می بینیم. اما خداوند کریم در آیه ای از سوره توبه به چهار ماه بودن ماه های حرام اشاره مستقیم کرده است:

«إِنَّ عِدَّةَ الشُّهُورِ عِندَ اللَّـهِ اثْنَا عَشَرَ شَهْرً ا فِی کتَابِ اللَّـهِ یوْمَ خَلَقَ السَّمَاوَاتِ وَالْأَرْ ضَ مِنْهَا أَرْ بَعَةٌ حُرُ مٌ»[1]
ترجمه:
«در حقیقت، شماره ماه ها نزد خدا، از روزی که آسمان ها و زمین را آفریده، در کتاب [علم] خدا، دوازده ماه است؛ از این [دوازده ماه]، چهار ماه، [ماهِ] حرام است.»

احکام ماه های حرام

ماه های حرام احکام مخصوص به خود را دارند که بر تمام مسلمین واجب است از آن احکام پیروی کنند.

۱. حرمت جنگ

جنگیدن در ماه های حرام، حرام است. خداوند در قرآن کریم می فرمایند:

«یسْأَلُونَکَ عَنِ الشَّهْرِ الْحَرَامِ قِتَالٍ فِیهِ قُلْ قِتَالٌ فِیهِ کَبِیرٌ وَ صَدٌّ عَنْ سَبِیلِ اللَّهِ وَ کُفْرٌ بِهِ وَ الْمَسْجِدِ الْحَرَامِ وَ إِخْرَاجُ أَهْلِهِ مِنْهُ أَکْبَرُ عِنْدَ اللَّهِ وَ الْفِتْنَةُ أَکْبَرُ مِنَ الْقَتْلِ وَ لاَ یزَالُونَ یقَاتِلُونَکُمْ حَتَّی یرُدُّوکُمْ عَنْ دِینِکُمْ إِنِ اسْتَطَاعُوا وَ مَنْ یرْتَدِدْ مِنْکُمْ عَنْ دِینِهِ فَیمُتْ وَ هُوَ کَافِرٌ فَأُولٰئِکَ حَبِطَتْ أَعْمَالُهُمْ فِی الدُّنْیا وَ الْآخِرَةِ وَ أُولٰئِکَ أَصْحَابُ النَّارِ هُمْ فِیهَا خَالِدُونَ»[2]
ترجمه:
«از تو، در باره جنگ کردن در ماه حرام، سؤال می کنند؛ بگو: «جنگ در آن، (گناهی) بزرگ است؛ ولی جلوگیری از راه خدا (و گرایش مردم به آیین حق) و کفر ورزیدن نسبت به او و هتک احترام مسجد الحرام، و اخراج ساکنان آن، نزد خداوند مهمتر از آن است؛ و ایجاد فتنه، (و محیط نامساعد، که مردم را به کفر، تشویق و از ایمان بازمی دارد) حتّی از قتل بالاتر است؛ و مشرکان، پیوسته با شما می جنگند، تا اگر بتوانند شما را از آیینتان برگردانند؛ ولی کسی که از آیینش برگردد، و در حال کفر بمیرد، تمام اعمال نیک (گذشته) او، در دنیا و آخرت، برباد می رود؛ و آنان اهل دوزخند؛ و همیشه در آن خواهند بود.».

مشرکان و دشمنان عصر پیامبر با سو استفاده از این حکم الهی که جنگ در ماه های حرام را حرام اعلام کرده بود بر آن بودند که مسلمانان را غافل گیر کنند و با حمله به مسلمانانی که در ماه های حرام دست به جنگ نمی زنند آن ها را ضعیف کنند، اما نمی دانستند که مسلمانان در این چهار ماه فقط شروع کننده جنگ نیستند و در دفاع از حریم اسلام تا آخرین قطره خونشان می جنگند.

آیه ای که بیانگر حق دفاع برای مسلمانان است آیه ۱۹۴ سوره مبارکه بقره است:

«الشَّهْرُ الْحَرَ امُ بِالشَّهْرِ الْحَرَ امِ وَالْحُرُ مَاتُ قِصَاصٌ فَمَنِ اعْتَدَیٰ عَلَیکمْ فَاعْتَدُوا عَلَیهِ به مثل مَا اعْتَدَیٰ عَلَیکمْ وَاتَّقُوا اللَّـهَ وَاعْلَمُوا أَنَّ اللَّـهَ مَعَ الْمُتَّقِینَ»
ترجمه:
«ماهِ حرام، در برابر ماهِ حرام! (اگر دشمنان، احترام آن را شکستند، و در آن با شما جنگیدند، شما نیز حق دارید مقابله به مثل کنید.) و تمام حرام ها، (قابلِ) قصاص است؛ و (به طور کلّی) هر کس به شما تجاوز کرد، همانند آن بر او تعدّی کنید و از خدا بپرهیزید (و زیاده روی ننمایید) و بدانید خدا با پرهیزکاران است.)»

هم اکنون نیز علما و فقیهان شیعه بر این باورند که شروع جنگ در طول این چهار ماه حرام است، اما اگر دشمنی در این چهار ماه به مملکت اسلامی تعدی کرد مقابله با او و دفاع از حریم اسلام و حکومت اسلامی نه تنها حرام نیست بلکه واجب کفایی است.

امام خمینی (قدس سره) پدر دلسوز ملت ایران و بنیان گذار حکومت اسلامی، در پاسخ به سؤال یکی از مقلدین در رابطه با حکم دفاع در ماه های حرام این پاسخ را دادند:
"در جنگ دفاعی، هر موقع که دفاع واجب باشد باید بر آن اقدام شود، اگر چه در ماه حرام باشد. "[3]

۲. افزایش دیه

در صورتی که در طول چهار ماه حرام پرداخت دیه بر فردی واجب شود، میزان دیه پرداختی تشدید می شود و مبلغ بیشتری باید پرداخت کند. چگونگی افزایش دیه در این چهار ماه بر اساس قانون مجازات اسلامی به شرح ذیل است:
بر اساس ماده ۵۴۹ قانون مجازات اسلامی موارد دیه كامل همان است كه در مقررات شرع تعیین شده است و میزان آن در ابتدای هر سال توسط رئیس قوه قضائیه به تفصیل بر اساس نظر مقام رهبری تعیین و اعلام می شود.

بر اساس ماده ۵۵۵ این قانون هرگاه رفتار مرتکب و فوت مجنی علیه هر دو در ماه های حرام «محرم، رجب، ذی القعده وذی الحجه» یا در محدوده حرم مکه، واقع شود خواه جنایت عمدی خواه غیرعمدی باشد، علاوه بر دیه نفس، یک سوم دیه نیز افزوده می گردد و سایر مکان ها و زمان های مقدس و متبرک مشمول حکم تغلیظ دیه نیست. در تبصره این ماده تصریح شده است که معیار شروع و پایان ماه های حرام، مغرب شرعی است مانند ماه رجب که از مغرب شرعی آخرین روز ماه جمادی الثانی، شروع و با مغرب شرعی آخرین روز ماه رجب به پایان می رسد.

در ماده ۵۵۶ قانون مجازات اسلامی در حکم تغلیظ دیه فرقی میان بالغ و غیربالغ، زن و مرد و مسلمان و غیرمسلمان نیست. سقط جنین نیز پس از پیدایش روح، مشمول حکم تغلیظ است. تغلیظ دیه، در مواردی که عاقله یا بیت المال پرداخت کننده دیه باشد نیز جاری است. در قتل عمدی که به علت عدم امکان قصاص یا عدم جواز آن دیه پرداخت می شود نیز این حکم جاری است.

ماده ۵۵۷ تصریح می کند: تغلیظ دیه مخصوص قتل نفس است و در جنایت بر اعضاء و منافع جاری نیست.

فلسفه ماه های حرام در اسلام

احکام اسلامی همگی از روی حکمت خداوندی هستند. کشف فلسفه و دلیل برخی از آن ها توسط انسان ممکن است و برخی دیگر ممکن نیست. بخشی از کتاب تفسیر نمونه اثر ماندگار آیت الله مکارم را در ادامه می خوانید که درباره فلسفه ماه های حرام در اسلام است:

" تحریم جنگ در این چهار ماه یکی از طرق پایان دادن به جنگ های طویل المدة، و وسیله ای برای دعوت به صلح و آرامش بود، زیرا هنگامی که جنگجویان چهار ماه از سال اسلحه را به زمین بگذارند و صدای چکاچک شمشیر ها یا صفیر گلوله ها خاموش شود و مجالی برای تفکر و اندیشه به وجود آید احتمال پایان یافتن جنگ بسیار زیاد است. همیشه ادامه یک کار با شروع مجدد آن پس از خاموشی تفاوت دارد و دومی به مراتب مشکلتر است، فراموش نمی کنیم که در دوران جنگ های بیست ساله ویتنام چه اندازه زحمت می کشیدند تا یک آتش بس بیست و چهار ساعته در آغاز سال نو مسیحی یا مانند آن به وجود آورند، ولی اسلام برای پیروان خود در هر سال یک آتش بس چهارماهه اعلام می دارد و این خود نشانه روح صلح طلبی اسلام است. ولی همانگونه که گفتیم اگر دشمن بخواهد از این قانون اسلامی سوء استفاده کند و حریم ماه های حرام را بشکند اجازه مقابله به مثل به مسلمانان داده شده است"[4]

پی نوشت:
[1]. سوره توبه - آیه ۳۶.
[2]. سوره بقره - آیه ۱۲۷.
[3]. برگرفته از استفتائات امام خمینی (قدس سره)
[4]. تفسیر نمونه، ج. ۷، ص: ۴۰۹.

منبع : ستاره