شیرخشت و معجزه درمان زردی نوزادان + خواص و مضرات

معجزه شیرخشت در درمان زردی نوزادان

قدیمی ها و علی الخصوص مادربزرگها برای درمان بیماری زردی نوزادان از گیاهان و خواص درمانی آنها استفاده می کردند و یکی از گیاهانی که در درمان زردی معجزه میکند شیرخشت است. 

شیرخشت خواص فراوانی دارد که در این مطلب به آن اشاره میکنیم:

جنسی از گیاهان چوبدار از خانواده گل سرخ است. گیاه شیرخشت بومی بومگاه دیرین شمالگانی[Palaearctic] (مناطق معتدل آسیا، اروپا و آفریقای شمالی) است و تمرکز انواع آن در کوه های جنوب غربی چین و هیمالیا قرار دارد. شیرخشت گیاهی است پایا به ارتفاع ۳ تا ۸ متر. پوست آن خاکستری مایل به سیاه و گل صورتی در حاشیه سرخ رنگ دارد. شفت آن مدور و گویچه ای شکل است

ابن سینا در کتاب قانون راجع به شیرخشت چنین گفته است:
شیرخشت یا شیرخشک شبنمی است که در هرات بر درخت بید و گون کتیرا می نشیند. دارای مزاج معتدل است. دارای اثر مسهلی و دیگر خواص مشابه ترنجبین، ولی از آن قوی تر است و خاصیت زداینده دارد.

در مخزن الادویه راجع به شیرخشت چنین آمده است:
شیرخشت را به فارسی شیرخشک نامند. گفته اند شبنمی است که در خراسان و هرات و بعضی بلاد فرنگ بر درختی که آن را در نواحی خراسان کشیرو یا درختی دیگر به نام کبیرو نامند، می نشیند. آن درخت به قدر دو سه قامت بلند می شود و چوب آن خالدار زرد و سفید، سبک وزن و کمیاب و قیمتی است و از آن عصا می سازند.

شیرخشت به عنوان یک ملین خوب، تب بر و ماده خنک کننده در طب سنتی ایران مورد استفاده قرار و ابن سینا در کتاب قانون در مورد شیرخشت چنین گفته است:
“شیرخشت یا شیرخشک شبنمی بوده که در هرات بر درخت بید و گون کتیرا می نشیند و دارای مزاج معتدل است ، دارای اثر مسهلی و دیگر خواص مشابه ترنجبین، ولی از آن قوی تر است و خاصیت زداینده داشته است.
بهترین شیرخشت تکه های بزرگ سفید و شیرین خالص بوده که چون در دهان بگذارند، زود حل شده و زبان را بسیار شیرین و سرد گرداند و شیرینی آن با عسل و شکر متفاوت است.

نحوه مصرف شیرخشت برای نوزاد

برای تهیه ترکیب شیرخشت و ترنجبین، حدود یک نخود شیرخشت و نصف قاشق چایخوری ترنجبین را در نصف استکان آب جوش حل کرده با پارچه نخی صاف کنید و به تدریج به نوزاد بخورانید. در صورت ضرورت می توانید این دارو را تا روزی ۳-۲ بار آماده و مصرف کنید.

خواص شیرخشت : شیرخشت در درمان زردی معجزه میکند

به طور کلی، زردی از نظر طب سنتی ایران، حاصل افزایش صفرا در بدن است. صفرا یکی از اخلاط چهارگانه بدن میباشد که طبعی گرم و خشک (معادل آتش) دارد. رویکرد درمانی طب سنتی در زردی نوزادان نیز بر اساس همین منطق شکل می گیرد، همچنین زردی معمولاً در پسرها شیوع بیشتری دارد، چرا که پسرها به نسبت دخترها مزاج گرمتر و خشکتری دارند و بنابراین بیماری های ناشی از گرمی و خشکی یعنی بیماری های صفراوی مثل زردی در آنها بیشتر دیده می شود. مهمترین و معروفترین داروهای ضد زردی نوزادان در کشور ما، شیرخشت و ترنجبین است، به نحوی که از قدیم معمولا این دو دارو جزئی از سیسمونی نوزاد به حساب می آمده اند. مصرف شیر خـشت موجب كاهش سریعتر زردی نوزادان و نیز كاهش طول مدت بستری و بهبودی می گردد، همچنین مصرف شیرخشت توسط مادر می تواند در کاهش زردی نوزادانی كـه از شـیر مادر تغذیه میکنند، موثر باشد.

امروزه، استفاده قطره خوراکی عصاره گیاه دارویی شیر خشت معروف به قطره بیلی ناستر، به همراه نور درمانی تا حد زیادی در درمان نوزادان مبتلا به زردی موثر است به طوریکه سه روز پس از کاربرد این دو روش درمانی در حدود 90 درصد نوزادان بهبود می یابند.

از دیگر خواص شیرخشت برای نوزادان و اطفال بالای دو سال، کاهش تب شدید است، به این منظور پنج گرم شیرخشت را در یک بطری عرق بید کاسنی حل کرده هر یک الی دو ساعت یک مرتبه نصف الی یک فنجان به کودک دهید. همچنین در کتب طب سنتی بر مصرف شیرخشت برای کودکان تاکید شده، به طور کلی اگر می خواهید اطفال شما رشد کامل نمایند تا می توانید شیرخشت و ترنجبین به آنها بدهید. مخصوصاً به اطفال شیرخوار به جای شربت قند، شربتی از این دو به آنها بدهید تا استخوانبندی آنها محکم شده و زود دندان در آورند.

طبیعت آن گرم و در رطوبت معتدل بوده و همچنین ملین طبع و مسهل صفرا، خلط آور، مقوی جگر و معده و کاهش دهنده حرارت بدن، از بین برنده سرفه و خشونت سینه و حلق و تب بوده. مسهل نیکویی بوده که می توان آن را برای همه افراد و سنین بدون اذیت مصرف کرد و با ماءالشعیر بهترین مسهل شناخته می شود.

اثر مسهلی آن در صورتی که نزله و سرفه نباشد، با گلاب بهتر بوده و همچنین با ماءالشعیر برای رفع تب حار و افراد گرم مزاج مفید است.

تحقیقات سال های اخیر روی شیرخشت نشان داده محصول خوراکی آن می تواند انسان را تا حدی در برابر تشعشعات اتمی مصون نگاه داشته و استفاده های جدید و صنعتی از شیرخشت به عنوان یک ملین خوب برای کودکان و رفع زردی سریع تر نوزادان به حساب آمده که در این موارد شیرخشت را می توان جایگزین ترنجبین کرد.

مصرف کردن خاکشیر، ترنجبین و شیر خشت موجب رفع یبوست شده به دلیل اینکه این مواد، ماده ای که موجب بیماری شده است را از بدن خارج می کند.
به دلیل وجود قند در ترنجبین و شیرخشت برای مبتلایان به مرض قند مضر نبوده و اگر می خواهید اطفال شما رشد کامل کند تا می توانید شیرخشت و ترنجبین به آنها بدهید.
به نوزادان شیرخوار به جای شربت قند، شربتی از این دو بدهید تا استخوانبندی آنها محکم شده و زود دندان در بیاوردند. همچنین حرارت درونی، خارش بدن، ناراحتی های ادراری را بر طرف کرده و به عنوان داروی تب بر شناخته می شود.
در تب های حاد، آبله مرغان، انواع حصبه و اسهال خونی، بواسیر و پیدا شدن خون در ادرار، از خوردن ترنجبین خودداری کرده و به جای آن شیرخشت بخورید.

مکانیسم اثر شیرخشت برای درمان زردی

در مورد مكانیسم اثر شیر خشت باید گفت، با توجه به اینكه ایــن گیــاه حــاوی ماده ای به نام مــانیتول و پلــی ساكاریدهای متعدد می باشد و میزان مانیتول موجود در آن حدود 60-40 درصد است و جذب خوراکی مانیتول نیز از دستگاه گوارش بسیار کم اسـت، در نتیجـه مصرف شیرخشت، باعث ایجاد اسهال شده و تعداد دفعات دفـع مدفوع نوزاد افزایش می یابد، درنتیجه باعث دفع سرم بیلی روبین از طریق مدفوع میگردد. همچنین مكانیـسم دیگـر تاثیر شیرخشت برای نوزادان، از طریـق فعـال نمـودن گیرنـده های كبدی بدن نوزاد است که باعث كاهش سطح جذب سـرمی بیلـی روبـین می شود.

نکات مهم در مورد مصرف شیرخشت

مصرف شیرخشت به تنهایی برای درمان زردی توصیه شده است؛ لیکن مصرف این دارو همراه با ترنجبین، اثربخشی بیشتری دارد. همچنین چون ترنجبین کاملاً شیرین است، لذا این دارو نیاز به شیرین کردن ندارد. علاوه بر این، مادر نوزاد نیز می تواند این دارو را مصرف کند تا از طریق تغذیه با شیر مادر، مواد مفید آن به کودک برسد. برای اثربخشی بیشتر نیز می توان به جای حل کردن شیرخشت و ترنجبین در آب، آنها را در مخلوط عرق های کاسنی و شاهتره یا در عرق هایی مانند عرق بید حل کرد.

مضرات شیرخشت (موارد احتیاطی و منع مصرف)

برای استفاده از شیرخشت برای درمان زردی نوزادان همواره بایستی جانب احتیاط را رعایت نمود و زیر نظر پزشک یا متخصصان طب سنتی از آن استفاده شود، همچنین لازم است جهت استفاده از آن از فراورده‌های مطمئن و استاندارد استفاده نمود.

نکات قابل توجه:
1ـ پژوهش های سال های اخیر بر روی شیرخشت نشان داده است که محصول خوراکی آن می تواند انسان را تا حدی در برابر تشعشعات اتمی مصون نگاه دارد.
2ـ استفاده های جدید و صنعتی از شیرخشت به عنوان یک ملین خوب برای کودکان و رفع زردی سریع تر نوزادان می باشد. در این موارد شیرخشت را می توان جایگزین ترنجبین کرد.
3ـ اصطلاح «مان» به معنی فرآورده هایی از گیاهان است که توسط گیاه یا حشره ای که روی آن فعالیت می کند، ترشح می شود.
این فرآورده ها اکثراً به صورت قطعاتی به اشکال مختلف (یا بی شکل) جامد، شیرین مزه و محلول در آب می باشند که عمده ترکیبات آن ها را انواع قندها تشکیل می دهند.
تولید این مان ها بسیار حساس است و به شرایط آب و هوایی و جغرافیایی محل ارتباط دارد؛ بنابراین مان فقط در بعضی مناطق تولید می شود و بر روی درختان همه مناطق (ایران و جهان) به وجود نمی آید.
مان ها علاوه بر خواص شیرین کننده و اصولاً ملین، دارای خواص دیگری نیز هستند و از قدیم در طب سنتی ایران و جهان مورد استفاده بوده اند.
با توجه به تنوع گیاهی و شرایط اکولوژی استثنایی ایران، تعداد مان های تولیدشده روی گیاهان ایران نسبتاً زیاد و از تنوع قابل توجهی برخوردار است؛ به طوری که تعداد و انواع آن ها نسبت به بسیاری از مناطق دنیا بیشتر است و تجارب طب سنتی ایران در این زمینه بیشتر از دیگر نقاط دنیا است.
با توجه به اینکه غیر از تجربیات طب سنتی ایران مطالعات چندانی روی ترکیبات و اثرات این مان ها انجام نشده است، هنوز سۆالات و ابهامات زیادی در مورد آن ها وجود دارد و لازم است برای روشن شدن رمز و راز نوع تولید، عوامل دخیل در تولید، حشرات و گیاهان مولد، شرایط ایجاد، مواد مۆثر و اثرات و خواص آن ها تحقیقات وسیعی صورت گیرد.
4ـ به نظر می رسد تولید شیرخشت بر روی این گیاهان، مربوط به ایران و اطراف باشد؛ زیرا گزارشی از این مان بر روی گونه های دیگر گیاه در نقاط دیگر جهان ارائه نشده است.
5ـ ابن سینا در کتاب قانون درخت مربوط به شیرخشت را بید و گون نام برده که به احتمال زیاد منظور این گیاه نیست؛ زیرا مشخصات آن در مخزن الادویه با آن ها کاملاً متفاوت است و در تحقیقات جدید هم هیچ کدام از این گیاهان بید و گون ارتباطی با شیرخشت ندارند و مان یا صمغ های حاصله از بید و گون محصولات دیگری هستند که به نام های بیدخشت و کتیرا مشهورند.

منابع:
- تبیان
- دکتر سلام
- ستاره
- نمناک