انسان شناسی / جلسه 21

ساختار نفس به گونه ای است که می تواند یک بهشت باشد به اندازه همه آسمان ها و زمین و یا یک جهنم باشد در تنگ ترین و سخت ترین شرایط. آن قدر که «قوا انفسکم و اهلیکم ناراً وقودها الناس و الحجاره اعدت للکافرین»؛[سوره بقره - آیه 24] خودتان و خانواده تان را از آتش نگه دارید که هیزم آن مردم و سنگ هستند.
«والوزن یومئذ الحق»؛[سوره اعراف - آیه 8] بر اساس مقیاس و مبنای عالی حق، نفس انسان چه در دنیا و چه در آخرت سنجیده می شود. به قول امام صادق علیه السلام در قیامت 50 هزار ساله یک ایستگاه برای سنجش است و اصلاً یک نظامی است که اصل آن حساب و کتاب و ارزیابی است و دائماً با آن سروکار داریم.
«فمن ثقلت موازینه»؛[سوره اعراف - آیه 8] آن جا همه مبناها با میزان است. تعیین تکلیف انسان با میزان است.
«حاسبوا انفسکم قبل ان تحاسبوا»؛[بحارالانوار، ج 67، ص 73 به نقل از اخلاق در قرآن، ج 1، ص 255] همه اش حساب است.
«موتوا قبل ان تموتوا»؛[بحارالانوار ج 72، ص 59] باز هم حساب است. یکسره به ما دستور حساب و محاسبه داده اند چرا که این قدر مهم است که امام کاظم علیه السلام می فرمایند: «لیس منا من لم یحاسب نفسه»؛[الاختصاص ص 26 و ص 27] کسی که اهل محاسبه خودش نیست، از شیعیان ما نیست (هر روز یکبار یا حداقل هفته ای یکبار) چون فکر نمی کند در خودش و با خودش کار ندارد. جلوی آینه نمی ایستد تا خودش را ببیند و ارزیابی کند و بفهمد کجاست و چه وضعیتی دارد؟!
در انسان شناسی آینه های فراوانی معرفی شده، خداوند ساختار و سیستم نفس را طوری مجهز کرده که آینه سرخود است. به تعبیر پیغمبر صلوات الله علیه : شما درخت را در چشم خود نمی بینید اما خار را در چشم دیگران می بینید یعنی آدم ها آن قدر که با دیگران کار دارند با خودشان کار ندارند.
در انسان شناسی قرآن، قرآن کریم می فرماید: انسان ها از نظر کمالات وجودی و قیمتشان پنج دسته اند: «ثم قست قلوبکم من بعد ذلک فهی کالحجاره»؛[سوره بقره - آیه 74] دل های شما سخت شد و مثل سنگ شد.
همه حقیقت انسان دلش است که قرآن از آن تعبیر به قلب می کند و آن تعیین کننده است. بقیه همه مقدمه است. عقل و کارهای عقلانی و وهمی و حسی و... همه فعالیت ها مقدمه است برای این که یک چیز در نهایت ساخته شود و آدم ها را در نهایت با آن می سنجند. قرآن ملاک ارزیابی را همین دل می داند.
همه گذشته ما، ریز و درشت که معلول چهار مرحله است همه در دل سرریز می شود و آن را شکل می دهد و آن شکل را که یک ولی خدا نگاه می کند می فهمد تو چه کاره هستی؟
خداوند در مورد شیطان می فرماید: «کان من الکافرین»؛[سوره بقره - آیه 34] شیطان قبلاً از کافرین بود در حالیکه با کفرش شش هزار سال عبادت کرد. امام علی علیه السلام فرمودند: معلوم نیست 6 هزار سال دنیایی است یا آخرتی. قرآن می فرماید: در تمام این مدت در دلش کفر بوده ولی ظهور نداشته است. یک ظهور آدم، کفر او را علنی می کند و حجت را تمام می کند. «فاخرج»؛ رانده می شود. جن بوده، اوج می گیرد و به مقام فرشته ها می رسد.
خداوند حرف آخر را این طور به انسان می زند: «یوم لا ینفع مال و لا بنون الا من اتی الله بقلب سلیم»؛[سوره شعرا - آیه 89] همه دارایی انسان، قلب است که اگر سالم باشد، اهل نجات هستید و اگر مریض باشد، معطل می شوید تا در جهنم خوب شوید. ناقص و از کار افتاده یا مرده باشد دیگر نجات پیدا نمی کند. «اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون»؛[سوره بقره - آیه 39] پس خیلی سر خودمان را با رفتار و عمل گرم نکنیم لذا مبنا دل و قلب است.
«أو اشدُّ قسوه»؛[سوره بقره - آیه 74] خداوند دارد ارزیابی ریاضی می کند و نمره می دهد که دل های شما از سنگ هم پایین تر شد. اگر کسی در انسان، جمادشناسی و نبات شناسی نکند بسیار در انسان شناسی اشتباه می کند.
انسان ها معادل سنگ اند یا کم تر از سنگ هستند.
«اولئک کالأنعام»؛[سوره اعراف - آیه 179] دسته سوم از نظر کمالات، قلبشان خاصیت حیوانی دارد. به فرمایش امام علی علیه السلام؛ «الصورت صورت الانسان و القلب قلب حیوان»؛[نهج البلاغه - خطبه 87] باز مبنا قلب آدم است. از نظر صورت و پوست و قیافه بشر است و از نظر قلب، حیوان است. بشره یعنی پوسته، پوستش آدم است.
چهارمین گروه «بل هم اضل اند» یعنی این ها از حیوان پایین ترند. این ها کمالات است نه توهین خداوند به انسان. خدا دارد ارزیابی می کند و می فرماید: قیمت قلب ها همین است یعنی کمالات خوبی دارند و در حد گیاه اند. ثواب کمالات گیاهی به آن ها می دهد. «ان الله لا یضیع اجر العاملین»؛ خداوند اجر هیچ کس را ضایع نمی کند.
یک گروه هم هست که فقط آن ها آدم اند و باطناً انسانند. «بسم الله الرحمن الرحیم والعصر ان الانسان لفی خسر»؛[سوره عصر - آیات 1 و2] همه آدم ها بدون استثناء در این خسران اند (همه حیوانند) إلا الذین آمنوا و عملوا الصالحات و تواصوا بالحق و تواصوا بالصبر»؛[سوره عصر - آیات 2 و3] اگر این چهار قاعده را داشت از خسران بیرون می آید و اگر نداشت در خسران است یعنی اصلاً در وادی انسانی نمی توانیم رویشان حساب کنیم. ایمان و عمل صالح منطبق با ایمان، فکر دیگران بودن یعنی در خودخواهی خودت نباشی حتی اگر مؤمن هم هستی باید فکر جامعه اسلامی باشی. «من أصبح و لم یهتمّ بأمور المسلمین فلیس بمسلم»؛[الكافي، ثقة الاسلام کلینی ج‏ ۲، ص ۱۶۴ ح ۵] کسی که اهتمام، توجه و عشق و نگاه الهی به امور مسلمین نداشته باشد و آدم ها را کوچک ببیند و... آدم نیست. پس نباید نسبت به آخرت دیگران بی خیال بود. جزء صدقات خیلی مهم است که انسان کور را راهنمایی کنید و انسان کر را بشنوانید و...
یکی از صفات برجسته روحانیت همین صفت رحمانیت و رحیمیت است که روحانیت مظهر اسم رحمانیت خدا هستند. همه انسان ها را دوست دارد، هرجا بتواند تبلیغ می کند برای همه انسان ها و برایش مؤمن و کافر هم فرق ندارد. یک طبیب روحانی اگر کوتاهی کند معصیت کرده است. با شرط احتمال اثرگذاری باید کار کنید.
«و تواصوا بالحق»؛ همدیگر را به حق توصیه می کنند چون حق خیلی مشتبه می شود. فتنه ها و حملات شیطان زیاد است.
«إرتدّ الناس بعد النبی إلا الثلاث او إلا اسبع»؛ چه می شود که این طور می شود؟!
در زیارت «آل یس» می خوانیم: «والجنه والنار حق»؛ امام زمان علیه السلام ، تو شاهد باش که من جهنم و بهشت را قبول دارم. حضرت هم می فرماید: اگر قبول داری پس کو پرهیزت؟! من ندیدم مثل جهنم فرارکننده از آن این قدر بی خیال باشد!
ساختار نفس انسان می تواند تولید جهنم و آتش کند. مردم داخل جهنم نیستند، تولیدکننده جهنم هستند. آتش از همین ها به جاهای دیگر سرایت می کند. هم خودمان را می سوزاند و هم دیگران را. خاصیت هیزم همین است که هم خودش را و هم دیگران را می سوزاند. در جهنم وادی هست که به آن «سقر» می گویند که مخصوص متکبرین و بی نمازهاست. «إنّ فی جهنم واد یقال له سقر ما سلککم فی سقر قالوا لم نکن من المصلین»؛[سوره مدثر - آیه 29] نماز نمی خواندیم چون همه چیز در قیامت شعور دارد می فرماید: این وادی از دست خودش و حرارتش ناراحت است و از خدا اجازه تنفس می گیرد و تا دم را بیرون می دهد همه جهنم گُر می گیرد.
«قل هل ننبئکم بالأخسرین اعمالا»؛[سوره کهف - آیه 103] شما را آگاه کنم به کسانی که در عمل بیش از همه اهل زیانند. کسانی که تلاششان در دنیا به درد نمی خورد و عیش شان تباه شده است.
«اولئک الذین کفروا بآیات ربهم»؛[سوره کهف -آیه 105] کفر به آیات رب یعنی به نشانه های پروردگار. کفر هم نسبی است. «کفروا» یک معنای عام است از مؤمن می گیرد تا عالی ترین درجات کفر. «یا ایها الذین آمنوا آمِنوا»؛[سوره نسا - آیه 136] انسان همیشه درصدی از کفر و درصدی از شرک با اوست.
پیامبر می فرماید: به زن های مسلمان و کسانی که او را دوست داشند می فرمود: بیشترین شما چون کافر به حق همسرانتان هستید، اهل جهنمید. خودش یک کفر است. کفر یعنی چیزی را که خدا می گوید، می گوید: قبول ندارم، دوست ندارم.
«سبحان الله»؛ یعنی تو منزهی از هر اشتباه و حرف زور. یعنی من تو را صددرصد قبول دارم.
«الذین کفروا بآیات ربهم و لقائه»[سوره کهف -آیه 105] یعنی ملاقات را که روزی قرار است با خدا روبه رو شوم قبول ندارم. چون فرمود: موقع مردن، بعد از مرگ، قبل از حساب و... اولین ملاقات انسان با خود خداوند است و این خیلی کمرشکن است. ما چون معرفتمان ضعیف است نمی فهمیم. هرلحظه لقاء حاصل است. پس از مرگ، انسان لقاء را شهود می کند.
«فحبطت اعمالهم»؛[سوره کهف -آیه 105] این ها اعمالشان ضایع می شود. «فلا نقیم لهم یوم القیامه وزنا»؛[سوره کهف -آیه 105] اقامه وزن نمی کنیم و خودمان را نمی کشیم. اصلاً این آدم قابل وزن نیست. وزن و سنجش مال جایی است که چیزی دارد.
«إن قبلت قبل ما سواها»؛[وسايل الشيعه ، ج ۳ ، ص ۲۲ ، حديث ۱۰] این مال کسی است که از خوان امام زمان علیه السلام رد شود.
«یوم ندعوا کل أناس بإمامهم»[سوره اسرا - آیه 71]همه آدم ها را با امام زمان علیه السلام می سنجند و میزان رابطه مان با او نه با نمازمان. اساس سلامت قلب شما، ارتباط با معصوم علیه السلام است. اگر از توجه و خدمت به امام زمان خودت دور باشی تو جهنمی هستی.
چیزی که اجازه نمی دهد قلب تباه و فاسد شود و به خطر بیفتد و در مریضی به شفا می افتد، ولایت و ارتباط با معصوم یعنی آقا امام زمان علیه السلام است.
خود ایشان فرمودند: همه معصومین و همه 124 هزار پیامبر من هستم. «من مات و لم یعرف امام زمانه مات میته جاهلیه»؛[شیخ صدوق، کمال الدین، ۱۳۹۵ق، ج۲، ص۴۱۰] جاهلیت یعنی «الکفر» و «الضلال» و «النفاق» شناخت مقدمه ارتباط است. امام زمان علیه السلام ، بزرگ ترین آینه ای است که خداوند در اختیار انسان قرار داده که خودش را در مقیاس او نگاه کند و بفهمد چه کاره است.
«ذلک جزاءهم جهنم بما کفروا واتخذوا بآیاتی و رسلی هزوا»؛[سوره کهف -آیه 105] این ها کسانی هستند که به خاطر کفر، جزایشان جهنم است و آیات خدا و رسول برایشان ارزش نداشت.
حضرت زهرا سلام الله علیها فرمودند: بعضی از شما چند صد هزار سال در جهنمید تا خودتان را به ما برسانید. این که یک عده «اولئک اصحاب النار هم فیها خالدون» هستند چون روحشان به قدر جهنم و آتش را دارد که «خالد» توی جهنم می مانند و حرارت دارد و سرد نمی شود.
امام خمینی ره فرمودند: پیغمبر در جهنم سراغ ابولهب هم می رود برای شفاعت، ولی خودش می گوید: من نمی خواهم و از این آقا متنفرم. انسان از لجاجت به جایی می رسد که ساختارش هیچ خیرخواهی را قبول نمی کند.
شفاعت یعنی همراهی. کتاب و علماء و حتی تصمیم به شدن همه شفاعتند.
امام علی علیه السلام فرمودند: کسی که منتظر حقیقی است با من و هم درجه من در قیامت است.
----------------------------------------------------
منبع: سایت منتظران منجی، استاد محمد شجاعی