«نیکی به پدر و مادر»

امام رضا علیه السلام فرمودند: 
بِرُّ الواِلدینِ واجِبُ وَ اِن کانا مُشرِکَینِ، و لا طاعَةَ لَهُما فی مَعصِیة الخالِقِ؛(بحارالأنوار، ج 71، ص 72.)
در نوشته ی امام رضا علیه السلام به مأمون چنین آمده است: نیکی به پدر و مادر واجب است، هر چند مشرک باشند. ولی در راه معصیت آفریدگار، اطاعتی از آن دو نیست.

شرح حدیث :
این حدیث، جمله ای از یک حدیث بسیار مفصّل است که حضرت رضا علیه السلام به درخواستِ مأمون عباسی بیان کرد و نگاشت. مأمون درخواست کرد که حضرت مجموعه ای از حلال و حرام و فرائض و سنن را برای او بنگارد. حضرت، کاغذ و قلمی طلبید و به فضل بن سهل (وزیر مأمون) داد و فرمود: بنویس. کلام حضرت طولانی است و مجموعه ای از عقاید، احکام، واجبات و محرّمات و فروع دین و آداب و سنن را بیان کرده که از جمله ی تکالیف واجب، همین است که می خوانید: «نیکی به پدر و مادر»، هر چند مشرک باشند(1). مرز این اطاعت و خطّ قرمز آن «معصیت» است. اطاعت والدین و نیکی به آنان لازم است، ولی اگر بخواهند فرزند را به گناه وادارند، اطاعتشان لازم نیست، بلکه حرام است. این نکته از آیه قرآن گرفته شده و خود امام هم در همین حدیث به آن استناد فرموده اند. قرآن می فرماید: «نسبت به خداوند و نسبت به پدر و مادر سپاسگزار باش و اگر والدین بکوشند تا برای خدا شریک قرار دهی، پس از آنان اطاعت نکن(2)». نه تنها نسبت به پدر و مادر، نسبت به هیچ کس وظیفه ی اطاعت نداریم، آن جا که بخواهند ما را به گناه و شرک و نافرمانی خداوند دعوت کنند.

پی نوشت:
1. برای متن کامل حدیث ر. ک: ابن شعبه حرّانی، تحف العقول، بخش سخنان حضرت رضا علیه السلام.
2. لقمان (31)، آیه 15.
-------------------------------------
منبع: حکمت های رضوی (ترجمه و توضیح چهل حدیث از امام رضا علیه السّلام)، جواد محدثی، انتشارات آستان قدس رضوی، چاپ سوم (1391).