عکس نوشت / مشورت

مشورت

امام حسن علیه السلام فرمودند : «مَا تَشاوَرَ قَوْمٌ إِلاَّ هُدُوا إلى رُشْدِهِمْ» ؛ هیچ جمعیّتى در کار خود با یکدیگر مشورت نکردند مگر این که به خیر و صلاح خویش رهنمون شدند. [منبع: تحف العقول، صفحه 164]

شرح حدیث مشورت :

کار دسته جمعى در همه جا سرچشمه خیر و برکت و ترقى و پیشرفت است، مخصوصاً در مسائل فکرى و طرح برنامه ها و حل مشکلات که هم فکرى و مشورت در آنها اثر اعجازآمیزى دارد. آنها که به استبداد فکر خو گرفته اند، در زندگى خود بسیار گرفتار اشتباه و خسران و زیان مى شوند، هر فکرى جرقه اى دارد که در فکر دیگرى نیست، هنگامى که این جرقه ها به هم ترکیب شوند شعله فروزانى ایجاد مى کنند که هر تاریکى در پرتو آن روشن مى گردد، بیایید همه تصمیم بگیریم که در کارها با افراد بیدار و آگاه مشورت کنیم.

بیشتر بخوانید : احادیث درباره مشــورت

اهمیّت و لزوم مشورت

در احادیث اسلامى، چه احادیثى که از شخص پیامبر(صلى الله علیه وآله) نقل شده یا احادیثى که از پیشوایان معصوم دیگر به ما رسیده، اهمیّت فوق العاده اى براى این امر ذکر شده، تا آنجا که در حدیث نبوى معروف مشورت به عنوان یکى از اسباب حیات جامعه، و ترک مشورت یکى از اسباب مرگ جامعه معرّفى شده است، پیامبر(صلى الله علیه وآله) مى فرمایند: «اِذا کانَ اُمَرائُکُمْ خِیارَکُمْ وَ اَغْنِیائُکُمْ سُمَحائَکُمْ وَ اَمْرُکُمْ شُورى بَیْنَکُمْ فَظَهْرُ الاَرْضِ خَیر لَکُمْ مِنْ بَطْنِها، وَ اِذا کانَ اُمَرائُکُمْ شِرارَکُمْ وَ اَغْنیائُکُمْ بُخَلائَکُمْ وَلَمْ یَکُنْ اَمْرُکُمْ شُورى بِیْنَکُمْ فَبَطْنُ الاَرْضِ خَیْرٌ لَکُمْ مِنْ ظَهْرِها»: «هنگامى که زمامداران شمانیکان شما باشند، و توانگران شما سخاوتمندان، و کارهایتان به مشورت انجام گیرد، در این موقع روى زمین از زیر زمین براى شما بهتر است، ـ و شایسته حیات و زندگى هستید ـ ولى هرگاه زمامدارانتان بدان شما، و ثروتمندان افراد بخیل باشند و در کارها مشورت نکنید، در این صورت زیر زمین از روى آن براى شما بهتر است»![تحف العقول، بخش سخنان کوتاه پیامبر(صلى الله علیه وآله)، حدیث 13]

اهمیّت مشورت تا آن حدّ است که حضرت على(علیه السلام) فرمود: «الاِسْتِشارَةُ عَیْنُ الْهِدایَةِ وَ قَدْ خاطَرَ مَنْ اسْتَغنى بِرَأیِهِ»: «مشورت عین هدایت است و کسى که تنها به فکر خود قناعت کند خویشتن را به خطر انداخته است»![بحار الانوار، جلد 75، صفحه 104]

در حدیث دیگرى از همان حضرت(علیه السلام) مى خوانیم: «لایَسْتَغتَنِى الْعاقِلُ عَنِ المُشاوَرَةِ»: «انسان عاقل خود را بى نیاز از مشورت نمى بیند».[غرر الحکم، جلد 6، حدیث 10059]

دلیل آن هم روشن است، و آن به تعبیر زیبایى که در بعضى از روایات از حضرت على(علیه السلام) در این زمینه وارد شده، چنین است: «حَقّ عَلَى الْعاقِلِ اَنْ یُضیفَ اِلى رَأیِهِ رَأىَ الْعُقَلاءِ وَ یَضُمَّ اِلى عِلْمِهِ عُلُومَ الْحُکَماءِ»: «سزاوار است که عاقل رأى و فکر سایر عقلا را به رأى و فکر خود اضافه کند، و علوم دانشمندان را به علم خود ضمیمه نماید ـ و با در نظر گرفتن مجموع آنها براى کارهاى مهم تصمیم گیرى کند ـ ».[غرر الحکم، جلد1، حدیث 469]

و در حدیث دیگر از همان حضرت(علیه السلام) آمده است: «مَنْ شاوَرَ ذَوِى الْعُقُولِ اِسْتَضاءَ بِاَنْوارِ الْعُقُولِ»: «هر کس با خردمندان مشورت کند، از نور خرد آنها روشنى مى گیرد».[غرر الحکم، جلد 6، حدیث 10080]

بنابراین مشورت سبب افزودن عقل و علم و تجربه دیگران بر عقل و علم و تجربه خویش است، که در این صورت انسان کمتر گرفتار خطا و اشتباه مى شود.

احادیث در این زمینه بسیار فراوان است، و این بحث فشرده را با ذکر دو حدیث از پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله)، و حضرت على(علیه السلام) پایان مى دهیم.

پیامبر اکرم(صلى الله علیه وآله) فرمود: «لامُظاهَرَةَ اَوْثَقُ مِنَ المُشاوَرَةِ» «هیچ پشتیبانى ویا مددى محکم تر از مشورت نیست»;[بحار الانوار، جلد 75، صفحه 100]

و حضرت على (علیه السلام) مى فرماید:«شاوِرْ ذَوِى العُقُولِ تَأمَنُ مِنَ الزَّلَلِ وَ النَّدَمِ»: «با خردمندان مشورت کن تا از لغزش و پشیمانى درامان بمانى»![غرر الحکم، جلد 6، حدیث 10047]

این نکته نیز قابل توجه است، که لزومى ندارد مشاوران حتماً بالاتر از خود انسان باشند، اى بسا افراد کوچک ترى که داراى عقل و خرد خدادادى هستند و مشورت با آنها راه گشا است، چنانکه در حدیثى از امام على بن موسى الرّضا(علیه السلام) مى خوانیم که در محضر آن حضرت(علیه السلام) سخن از پدر گرامیش به میان آمده بود; فرمود: عقل و خرد آن حضرت هرگز با عقل و خردهاى دیگران قابل مقایسه نبود، ولى در عین حال گاه با غلامان سیاه مشورت مى کرد، عرض کردند با مثل این ها مشورت مى کنى؟! فرمود: «اِنَّ اللهَ تَبارَکَ و َ تَعالى رُبَّما فَتَحَ عَلَى لِسانِهِ»: «چه بسا خداوند متعال حق را بر زبان او بگشاید».[میزان الحکمة، جلد 5، صفحه 211]

سخن را درباره اهمیّت مشورت با شعر زیبایى از یکى از شعراى عرب پایان مى دهیم:

اَقْرِنْ بِرَأیِکَ رَأىَ غَیْرِکَ وَاسْتَشِرْ *** ْفَالْحَقُّ لایَختفى عَلَى الاِثْنَیْنِ

لِلْمَرْءِ مِرآة تُریهِ وَجْهَهُ *** وَ یَرى قَفاهِ بِجَمْعِ مِرآتَیْنِ:

«نظر و فکر دیگران را به نظر و فکر خویش قرین کن و در کارها مشورت نما ـ زیرا حق بر دو نفر پنهان نمى گردد.

چرا که یک آئینه تنها صورت انسان را به او نشان مى دهد ـ ولى اگر دو آئینه را در برابر هم قرار دهد مى تواند پشت سر خویش را نیز ببیند»![میزان الحکمة، جلد 5، صفحه 318]