تعریف و اقسام روزه

«صوم» یا [به زبان فارسی] «روزه» از جمله فروعات دین مبین اسلام می باشد، روزه از نظر علم فقه آن است که روزه دار به قصد قربت در فاصله زمانی اذان صبح تا اذان مغرب، از مواردی که روزه را باطل می کند، خوددارى نماید. [1]
منظور از قصد قربت آن است که انگیزه عبد (بنده) از انجام عبادت فرمان خداوند (جَلّ جَلالُه عَظُمَ شَأنُه) باشد.
مبطلات روزه عبارتند از: ۱‌. خوردن و آشامیدن ۲. رفتارهای جنسی منجر به غسل واجب (آمیزش جنسی ، خودارضائی)۳‌. دروغ بستن به خدا و پیغمبر ( صَلَّی اللهُ عليهِ و آلهِ و سلَّم) و ائمه معصوم (علیهم السلام)، ۴‌. رساندن غبار غلیظ (و دود دخانیات) به حلق ۵. فرو بردن تمام سر در آب ۶. باقى ماندن بر جنابت و حیض و نفاس تا اذان صبح ۷‌. اماله کردن ( وارد کردن مایع روان از طریق مقعد) ۸. قى (استفراغ) [2]
روزه طبق آیات قرآن کریم از جمله آیه: «يا أَيُّهَا الَّذينَ آمَنُوا کُتِبَ عَلَيْکُمُ الصِّيامُ کَما کُتِبَ عَلَي الَّذينَ مِنْ قَبْلِکُمْ لَعَلَّکُمْ تَتَّقُونَ ؛ ای افرادی که ایمان آورده اید! روزه بر شما نوشته شده، همان گونه که بر کسانی که قبل از شما بودند نوشته شد تا پرهیزکار شوید.»[3] بر بندگان از طرف شارع مقدس وضع گردیده و از لحاظ فقهی به چهار قسم روزه واجب، مستحب، مکروه و حرام تقسیم می گردد. («روزه مباح» به معنای روزه ای  كه انجام و ترک آن مساوى است (ثواب و  یا عذابی ندارد) در فقه مطرح نشده است.)
«روزه واجب»: روزه ای که انجام آن واجب می باشد و ترک آن جز در مواردی که شارع اجازه داده جایز نیست و در صورت ترک عذاب به همراه دارد، از جمله روزه واجب می توان به: روزه ماه مبارک رمضان، روزه قضا، روزه‏ قضا پدر فوت شده بر پسر بزرگتر ، روزه بدل از قربانى در حج تمتع، روزه ای که بر سبب اعتکاف واجب شده و روزهائی که به اسباب دیگر بر اشخاص واجب می گردد (نذر ، قسم ، کفاره ، اخذ اجرت و  ....) اشاره نمود. [4]
«روزه حرام»: روزه ای که ترک آن لازم است و انجام آن نه تنها ثوابی ندارد بلکه در صورت انجام، عذاب نیز به همراه دارد، از جمله روزه های حرام می توان به: روزه عید فطر و قربان‏، روزه یوم الشک‏ پایان رمضان، روزه بیمار، روزه سکوت‏، روزه وصال‏ اشاره نمود. [5]
«روزه مکروه»: روزه ای  که ترک آن بهتر است و انجام آن هم ثواب کمتری نسبت به روزه مستحبی دارد، از جمله روزه های مکروه می توان به: روزه روز عاشورا، روز یوم الشک عرفه، روزه مستحبى فرزند بدون اذن ولی، روزه مستحبى میهمان و میزبان بدون اجازه دیگری اشاره نمود.[6]
«روزه مستحب»: روزه ای که انجام آن خوب است و ثواب دارد؛ ولی ترک آن هم اشکال ندارد و همچنین عذاب ندارد، روزه تمام روزهاى سال به غیر از روزهاى حرام و مکروه مستحب می باشد ولیکن برخی روایات به روزه داری در ایام خاص به دلیل آثار و ثواب بیشتر به طور خاص اشاره دارد که به ذکر چند نمونه اکتفا می نمائیم:
رسول گرامی اسلام (صَلَّی اللهُ عليهِ و آلهِ و سلَّم): «کسى که روز جمعه را روزه بدارد و بر آن صبر کند و قصد او تقرّب به خدا باشد؛ خداوند به او ثواب ده روز روزه نورانى و روشن که مانند روزهاى دنیا نیست‏، عطا کند».[7]
پیامبر اکرم (صَلَّی اللهُ عليهِ و آلهِ و سلَّم): «خداوند به هرکس که ایام البیض (یعنی روزهای سیزدهم، چهاردهم و پانزدهم هر ماه قمری) را روزه بدارد لطف می‌کند.»[8]
امام کاظم (صلواتُ اللهِ و سلامُه عليهِ): «رجب نام نهری است در بهشت از شیر سفیدتر و از عسل شیرین تر هرکس یک روز از ماه رجب را روزه بگیرد خداوند از آن نهر به او می نوشاند.»[9]
 امام  صادق(صلواتُ اللهِ و سلامُه عليهِ): «به خدا سوگند، روزه ماه شعبان با روزه ماه رمضان پشت سرهم مایه آشتى با خداوند است.»‏.[10]
امام صادق (صلواتُ اللهِ و سلامُه عليهِ) می فرماید: «هر كس سه روز آخر ماه شعبان را روزه بگيرد و به روزه ماه رمضان وصل كند، خداوند ثواب روزه دو ماه پى در پى را برايش محسوب مى‏ كند.»[11]

نکته: احکام اشاره شده در این مختصر کلی بوده و مقلد باید به رساله عملیه مرجع تقلید خود مراجعه نماید.

پی نوشت:
[1]. جمع نظرات توضیح المسائل مراجع
[2]. توضیح مسائل امام خمینی (ره) ج‏1، ص 891
[3]. بقره آیه 183
[4]. تحریرالوسیله، ج 1، ص 303
[5]. توضیح المسائل مراجع، م 1740 به بعد
[6]. همان، م 1742 به بعد
[7]. عیون اخبار الرضا ج ‏2، ص 36
[8]. وسائل الشیعة ج ‏10ص 437
[9]. من لا یحضره الفقیه ج 2 ص 56
[10]. ثواب الأعمال و عقاب الأعمال، ص 92
[11]. من لا یحضره الفقیه ج2ص94
----------------------------
طراحی (آواتار) مرتبط:
روزه سه روز آخر شعبان