اوقات ممنوعه برای خواب

میزان خواب بسته به سن افراد و مقدار فعالیت شان متفاوت است. در نگاه اسلامی شب، هنگام آرامش و استراحت و عبادت است. درصورتی که استراحت و خواب در این بخش با کیفیت باشد، انسان می تواند بقیۀ اوقات بیدار باشد و به عبادت و کسب و زندگی مشغول شود. در احادیث و روایات پیشوایان دین، اوقاتی از شبانه روز برای خواب درنظر گرفته شده است و خوابیدن در اوقاتی دیگر نکوهیده شمرده شده است. در ادامه، به بررسی برخی اوقات نکوهیده می پردازیم.

اگر معناى روزى را به معناى وسیع آن، یعنى روزى مادى و علمى و معنوى بگیریم، آنگاه در مى یابیم كه خواب پیش از نماز عشاء تا چه اندازه زیان بار است. پیامبران و اوصیاى آنان، از بلندترین قله هاى معرفت به مسائل زندگى مى نگرند

خوابیدن بین الطلوعین
فاصلۀ زمانى بین فجر صادق (هنگام اذان صبح) تا طلوع آفتاب را بین الطلوعین مى گویند. در روایات اهل بیت علیهم السلام، خواب بین الطلوعین بسیار مكروه شمرده شده و در مقابل، به بیدارماندن در این زمان، تأكید بسیاری شده است. روش امامان بزرگوار، بیدارى بین الطلوعین بوده است. دربارۀ امام سجاد (علیه السلام) آمده كه آن بزرگوار، پس از نماز صبح در محل نمازش ‍به خواندن تعقیبات نماز مى پرداخت تا خورشید طلوع می کرد. (۱) دربارۀ امام رضا (علیه السلام) نیز این گونه به ما رسیده كه حضرت، پس از نماز صبح تا طلوع خورشید، تعقیبات مى خواند و به حمد و تسبیح خدا و گفتن الله اكبر و لا اله الا الله و صلوات بر پیامبر و خاندان او مى پرداخت.(۲) در برخى روایات، علت كراهت این خواب، محروم ماندن از روزى دانسته شده است. امام سجاد دراین باره مى فرمایند: «هرگز پیش از طلوع آفتاب نخواب كه آن را بر تو خوش نمى دارم. در این زمان خداوند، روزى بندگان را تقسیم مى كند».(۳) امام صادق (علیه السلام) سخن پدربزرگ خویش را این گونه تأكید مى كند: «فرشتگان، روزى فرزندان آدم را در هنگام طلوع فجر (وقت اذان صبح) تا طلوع خورشید تقسیم مى كنند. پس هركس در این مدت بخوابد، از روزى خویش باز مانده است».(۴) گذشته از این، اثر نامطلوبی كه خواب بین الطلوعین به جاى مى گذارد، پراكندگى و آشفتگى نیز به عنوان دیگر پیامد چنین خوابى ذكر شده است.(۵) شاید این پراكندگى و آشفتگى از آن رو باشد كه خواب بین الطلوعین، آدمى را هم از رزق و روزى مادى و هم از روزى هاى معنوى مانند علم، شوق به عبادت، توفیق در كارها، نظم و... محروم مى کند.
یادآور مى شویم اگر گفته اند در فاصلۀ زمانى فجر تا طلوع خورشید نباید خوابید، این بدان معنا نیست كه حتماً باید در این مدت به عبادت پرداخت؛ بلكه خود بیدارماندن در این فاصله، ارزشمند و مفید است. عالم و عارف وارسته آیه الله شیخ مجتبى قزوینى گفته اند : «اگر كارى هم نمى كنیم و به عبادت هم نمى پردازید، باز هم بین الطلوعین را بیدار باشید.» همان طوركه از سیرۀ معصومین(علیهم السلام) پیداست، عبادت در این زمان بسیار مطلوب است و بى گمان در بهره مندى بیشتر ما از رزق و روزى الهى تأثیر مى گذارد؛ اما تأكید اصلى روایات بر بیدارماندن است نه عبادت كردن.

خواب ابتدای روز
پس از خواب شبانه، بدن ما نیروى تازه به دست مى آورد و ذهن و اندیشۀ ما براى رو به روشدن با مشكلات و یافتن و راه هاى جدید موفقیت، كاملاً آماده است . این فرصت طلایى كار و كوشش را نباید ازدست داد. از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) نقل شده است: «النوم من اول النهار خرق»؛ (۶) (خواب ابتداى روز جهل و بى خردى است). مشابه این حدیث از امام باقر (علیه السلام) نیز روایت شده است. (۷)
اگر اول و ابتداى روز را همان بین الطلوعین بدانیم، این حدیث دربارۀ كراهت خواب بین الطلوعین خواهد بود كه دربارۀ آن گفتیم؛ اما اگر منظور از آغاز روز در این حدیث، ساعات اولیۀ پس از طلوع خورشید باشد، این حدیث بیانگر مطلب تازه اى است. مرحوم محدث نورى در جلد سوم كتاب دارالسلام احتمال دوم را مى پذیرد. براساس این احتمال كه به نظر ما نیز صحیح تر است، نباید اولین ساعات روز خود را با خواب آغاز كنیم .

خواب پیش از نماز عشاء
از رسول خدا(صلی الله علیه وآله وسلم) روایت شده است: «ان الله كره النوم بین العشائین لانه یحرم الرزق»؛(۸) (خدا خواب بین نماز مغرب و عشاء را مكروه شمرده است؛ زیرا این خواب باعث محرومیت از روزى مى شود). مشابه این حدیث، احادیث دیگرى نیز وارد شده است كه همگى، خواب بین نماز مغرب و عشاء را باعث فقر و ندارى و ازدست دادن رزق و روزى مى دانند. (۹)
اگر معناى روزى را به معناى وسیع آن، یعنى روزى مادى و علمى و معنوى بگیریم، آنگاه در مى یابیم كه خواب پیش از نماز عشاء تا چه اندازه زیان بار است. پیامبران و اوصیاى آنان، از بلندترین قله هاى معرفت به مسائل زندگى مى نگرند. درك عمیق سخنان آنان براى ما كه در پست ترین دامنه هاى علم و دانش مأوا گزیده ایم، حقیقتاً سخت است . اما نباید به بهانۀ نفهمیدن، از عمل كردن باز بمانیم . باید بدانیم كه حتى نیل به ژرفاى معارف اسلامى نیز تنها با عمل كردن ممكن مى شود نه با بى عملى و تنبلى.

منبع:
حیدری ابهری، غلام رضا، برای خواب بهتر؛ کاوشی در آداب خوابیدن از نگاه اهل بیت (علیهم السلام)، نشر جمال، فصل۶. 
----------------------------
پی نوشت:
(۱) بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۸۶
(۲) همان، ج ۴۹، ص ۹۲
(۳) همان، ج ۷۶، ص ۱۸۵
(۴) دارالسلام، ج ۷۶، ص ۴۳
(۵) امام على (علیه السلام): ان النوم قبل طلوع الشمس و قبل صلاه العشاء یورث الفقر و شتات الامر؛ خواب پیش از طلوع خورشید و قبل از نماز عشاء فقر مى آورد و باعث آشفتگى كار مى گردد. (دارالسلام، ج ۳، ص ۴۳.)
(۶) بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۸۵.
(۷) دارالسلام، ج ۳ ص ۵۳.
(۸) همان، ص ۴۶
(۹) همان، ص ۴۳ و بحارالانوار، ج ۷۶، ص ۱۸۴ و ۱۸۵.