سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش دوم

2. شفابخشی قرآن و گستره آن

«وَ نُنَزِّلُ مِنَ الْقُرْآنِ ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ وَ لا يَزِيدُ الظَّالِمِينَ إِلَّا خَساراً؛ و ما آنچه را برای مؤمنان مایة درمان و رحمت است از قرآن نازل می کنیم، ولی ستمگران را جز زیان نمی افزاید.»(اسراء/82) در آیات متعددی، از قرآن با عنوان «شفا» یاد شده؛ بطوریکه قرآن شفادهنده دل ها معرفی شده است: «يا أَيُّهَا النَّاسُ قَدْ جاءَتْكُمْ مَوْعِظَةٌ مِنْ رَبِّكُمْ وَ شِفاءٌ لِما فِي الصُّدُور؛ به یقین، برای شما از جانب پروردگارتان اندرزی، و درمانی برای آنچه در سینه هاست، و رهنمود و رحمتی برای گروندگان به خدا آمده است».(یونس/57) این درحالی است که قرآن در کنار شفا، مایة هدایت نیز دانسته شده؛ «قل هُوَ لِلَّذِينَ آمَنُوا هُدىً وَ شِفاء؛ بگو: این [کتاب] برای کسانی که ایمان آورده اند رهنمود و درمانی است».(فصلت/44) واژه «شفا» در لغت به معنای نقطه آخر چیزی است که مشرف به نابودی یا نجات باشد، از این رو شفا یافتن بیمار به معنای عافیت یافتن و نجات از بیماری است. بر همین پایه، مقصود از «شفای قرآن» نجات از انحطاط و سقوط مادی یا معنوی است که به وسیلة هدایت انجام می پذیرد. [7] شفا در اصطلاح در مقابل بیماری ها، عیب ها و نقص ها به کار می رود. بنابراین نخستین کاری که قرآن برای انسان انجام می دهد، پاکسازی درون او از انواع بیماری های فکری، اخلاقی و اجتماعی است. سپس رحمت الهی شامل حالش می شود و فضایل انسانی و اخلاق الهی در وجود او جوانه می زند. آری، در آیه «ما هُوَ شِفاءٌ وَ رَحْمَةٌ لِلْمُؤْمِنِينَ»(اسراء/82) شفا به «پاکسازی»، و رحمت به «بازسازی» انسان اشارت دارد. در مورد قلمرو و گستره شفابخشی قرآن نکته قابل توجه این است که قرآن کریم قطره های زلال باران رحمت الهی است که بر همگان می بارد و همچون غذایی نیروبخش است که اگر یک دانشمند نیک سرشت از آن بخورد، برای تعلیم و تربیت و دانش افزایی نیرو می گیرد، و اگر به یک ستمگر داده شود، برای بیدادگری بیشتر از آن سود می برد؛ در حالی که غذا یکسان است، اما تفاوت در افراد و زمینه های فکری و درونی آنهاست. قرآن مایة هدایت کسانی است که در جستجوی حق هستند و با همین انگیزه به سراغ قرآن می آیند، نه افراد متعصب، لجوج و منفی نگر که هرگز از قرآن بهره ای نخواهند برد. [8] آری، قرآن مایة هدایت همة مردم است «هدیً للناس»(بقره/185) اما کسانی از آن بهره می برند که خودنگهدار باشند و حق ستیزی نکنند، یا به سخن دیگر، از حداقل تقوا برخوردار باشند «هدی للمتقین».(بقره/2) البته اگر کسی بدان ایمان آورد و نیکوکار باشد. (اعراف/52 و 203)

4. عوامل فشار روانی و راهکارهای قرآن برای تأمین سلامت و بهداشت روانی

شناخت همه عوامل موثر در فشارهای روحی و روانی و راهکارهای تأمین بهداشت روانی، از حوصله این بحث خارج است. در این مقاله تنها به برخی از موارد اهم آنها می پردازیم.

4.1. عوامل فشار روانی

1.برهم خوردن تعادل حیاتی بدن که این عوامل باعث آن می شود: خستگی، ناخوشی، استرس زایمان و بیماری مزمن؛
2.نقش سازمانی (موقعیت شغلی، منزلت اجتماعی و پیشرفت حرفه ای)؛
3. بحران های خانوادگی (طلاق، سوگ همسر، سوگ فرزند و مسائل اقتصادی خانواده)؛
4. محیط (آلودگی صوتی، آلودگی هوا، قوانین و مقررات انعطاف ناپذیر، مهاجرت)؛
5. سیاست، شامل فشارهای روانی سیاست مداران(عطش قدرت، فشارکاری و...)، رابطه سلطه گر و سلطه پذیر (احساس نابرابری)، جنگ روانی(شایعه پراکنی و...) و بحران های سیاسی و اقتصادی؛
6.شخصیت ، شامل تیپA وB(افراد پر شتاب و کندشتاب)، شخصیت بدبین و همچنین وسواس و وسوسه؛
7. دودلی و تردید؛
8 . احساس خلأ اخلاقی که ناشی از این عوامل است: یادآوری خاطرات تلخ (حافظه عاطفی و نفس لوّامه)، احساس گناه، حسادت و تهمت های ناروا؛
9. احساس خلأ معنوی که عواملی چند باعث آن است: خلأ وجودی، احساس تنهایی و طردشدگی، نداشتن پشتیبان و تکیه گاه و همچنین خرافات و تصورات باطل؛
10. باورهای اعتقادی و دینی (فشار مسؤولیت و تکلیف و نیز ترس از مرگ).[9]

4.2. راهکارهای تأمین سلامت و بهداشت روانی

قرآن به دو طریق جان های آدمیان را شافی است:
اول: اینکه گاه قرآن از بیماری های روحی، اخلاقی و اجتماعی جلوگیری کرده، بدین طریق بهداشت روانی انسان را تأمین می کند و یا با سفارش به «توکل» و «ذکر»، مانع از احساس تنهایی می شود. این پیشگیری اولیه، از بروز فشارهای روانی جلوگیری می کند.
دوم: آنکه گاهی قرآن به درمان بیماری ها می پردازد که این خود پیشگیری ثانویه است؛ یعنی هنگامی که جامعه ای گرفتار فساد و گناه شد، «نهی از منکر» را پیشنهاد ، و یا «توبه» را برای پاکسازی روح توصیه می کند. قرآن در پیشگیری درجه سوم، از عوارض زودرس و یا دیررس بیماری می کاهد؛ بدین بیان که شخص گناهکار پس از توبه، به دامن اجتماع باز می گردد.

ادامه دارد...
-----------------------
مطالب تکمیلی:
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش اول
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش سوم
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش چهارم
سلامت و بهداشت روانی از منظر قرآن کریم/ بخش پنجم
----------------------
پی نوشت:
[7]. راغب اصفهانی، 1425ق، مفردات الفاظ القرآن، بیروت، دارالکتاب العلمیة، ص 459؛ مصطفوی، حسن، 1371، التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، تهران، نشر وزارت ارشاد، ج6، ص 92-91.
[8]. مکارم شیرازی، ناصر، 1373، تفسیر نمونه، تهران، دارالکتب الاسلامیة، چاپ 26، ج12، ص238-237.
[9]. حسینی کوهساری، اسحاق، 1383، همان، ص 164-98.