مبانی تشکل اسلامی در اندیشه آیت الله شاه آبادی

به تعبیر آیت الله شاه آبادی، «اخوت» چون نخ تسبیحی است که حلقه ی مومنان را به هم متصل می نماید و آن گاه است که حرکت یکی به حرکت و جنبش دیگری منجر خواهد شد و وجود این عامل، مبنای «جمعیت»های سازمان یافته ی اسلامی را شکل می دهد.

بسم الله الرحمن الرحیم
تأمل در چرایی لزوم تجمع مؤمنان برای نیل به اهداف بلند اسلامی و مبانی آن، از منظرهای متفاوتی صورت پذیرفته است. در این میان آیت الله شاه آبادی ـ استاد حضرت امام ـ نگرشی جالب توجه به مقوله ی تشکیلات داشته اند که بخشی از نظرات معظم له در کتاب «شذرات المعارف» نمود یافته است. این مطلب سعی دارد مبانی تشکل اسلامی را با نگاه به نظریات ایشان ترسیم نماید. اساساً ضرورت تجمع مؤمنان بر این سوال بنا شده است که آیا محقق نمودن آموزه های قرآن کریم به انفراد ممکن است؟ آیا می توان انتظار داشت که جامعه ای قرآنی بشود ولی مؤمنان در آن، جهت تحقق احکام اسلام گردهم نیامده باشند؟ آیا فقدان وجود ویژگی های جامعه ی قرآنی مطلوب را نباید در عدم شناخت آن ها و سپس پیروان پیگیر تحقق آن ها جست وجو کرد؟ مشخص است که وجود رابطه ی مشخص و همکاری نیز در این«جمع»ها شرط است وگرنه تجمع کثیری از مؤمنان که افراد در آن ها همچنان نقش فردی خود را دارا هستند، دردی را از جامعه ی مسلمین دوا نخواهد کرد.
به تعبیر آیت الله شاه آبادی، «اخوت» چون نخ تسبیحی است که حلقه ی مومنان را به هم متصل می نماید و آن گاه است که حرکت یکی به حرکت و جنبش دیگری منجر خواهد شد و وجود این عامل، مبنای «جمعیت»های سازمان یافته ی اسلامی را شکل می دهد.
تعبیر دیگر این معنا در عبارت «لا عده الا بالاخوۀ» ذکر شده و بدین معناست که تا رشته و خیط اخوت در میان مومنان وجود نداشته باشد، عده و جمعیتی از آنان قابل تصور و تحقق نیست. این مفهوم قرآنی به آیه ی «واذکروا نعمۀالله علیکم إذ کنتم أعداءً فألف بین قلوبکم فأصبحتم بنعمته إخوانا» متکی است و قرار است این رشته ی برادری، مبنایی برای تحقق حبل الله یا همان قرآن باشد که آیه ی «واعتصموا بحبل الله جمیعا و لاتفرقوا» مستند آن است. به تعبیر ایشان، قرآن از عرش الرحمن بر عرش اخوت مومنان نازل شده تا مشخص شود که مستقر قرآن و نوامیس الهیه، عرش اخوت مسلمین است.
حال مسأله این جا است که این رشته ی اخوت مسلمانان چیست که قرار است عامل اصلی تحقق احکام کتاب الله در جامعه ی اسلامی باشد و چه مؤلفه هایی دارد؟ این نخ اتصال مهره های مسلمان به یکدیگر چه ویژگی هایی را داراست و چگونه قابل دستیابی است؟ کدام مبانی باید موردتوجه تشکل های اسلامی قرار گیرد تا بتوانیم شاهد پیگیری تحقق احکام اسلامی توسط آن جمع ها باشیم؟ بدیهی است شناسایی بهتر این مبانی مهم، می تواند گام اصلی راه تشکیل مجامع مسلمان را نمایان سازد و مومنان را در جهت دستیابی به آن فعال نماید.
برمبنای روایات، ساختار برادری میان مومنان را چهار عنصر اصلی تشکیل می دهد که هرکدام نیز بر پایه ای مشخص بنا شده اند:
1- «انس» که بر پایه ی وفاق و یک رویی است
2- «کمال» که بر پایه ی اتحاد و یگانگی است
3- «عزت» که بر پایه ی تواضع و فروتنی است
4- و نهایتا «عون» که بر پایه ی فتوت و جوان مردی است
توضیح آن که انس میان مومنان از آن رو به وجود یکرنگی وابسته است که انسان به منافق و دورو نزدیک نمی شود. فلذا شرط انس و نزدیکی مسلمانان که ویژگی فطری شان کثیرالانس و شدیدالانس بودن است، صداقت و یکرنگی با یکدیگر است.
مسأله ی دیگر در روابط میان مسلمانان آن است که مؤمن اگر خود را با دیگران یگانه و یکی ببیند زشتی و نقص وی را نقص خود می پندارد و از همین رو برای رشددادن وی و رفع نواقص او تلاش می نماید و این چنین باعث کمال برادر دینی خود خواهد شد و جامعه ی اسلامی را جامعه ای به سوی کمال خواهد ساخت.
همچنین در شرایط گوناگون با برادر مؤمن خویش یک حالت را داراست و متواضعانه وی را فارغ از ارزش های مادی و داشته هایش، ارزشمند و شایسته ی تکریم می شمارد، قطعاً عزت وی را حفظ می نماید و چه بسا وی را عزتمند نیز بسازد و این ویژگی مگر با داشتن روحیه ی تواضع میان مومنان رخ نخواهد نمود.
ویژگی چهارم برادری اسلامی، وجود عنصر یاری و عون است که بر اساس نیاز فطری انسان ها به یکدیگر وجود داشته و دارد لیکن لازمه تحقق این معنا یعنی رفع حاجت برادر مؤمن، داشتن روحیه ی جوان مردی و مردانگی است تا حتی بدون داشتن توقع پاسخ از طرف مقابل، همت رفع حاجات وی را داشته باشد و در آن جهت اقدام نماید.
لذا می توان نتیجه گرفت: برادر تو کسی است که بر اساس یکرنگی با تو انس گیرد، بر اساس یگانگی، به تکمیل نقص و رفع جهل تو پردازد، بر اساس فروتنی تو را عزیز دارد و بر پایه ی جوان مردی تو را مساعدت نماید. بر اساس آن چه گفته شد، شکل دهی تشکل های مومنان باید بر مبانی مذکور و ایجاد روحیات فوق الذکر بنا شود تا بتوان جمعی پویا، در حال رشد و یکدل و هماهنگ را انتظار داشت.
-----------------
منبع : مضمار